Luanda Casella’s Short of Lying (2018) is een tekst die op meerdere vlakken in het oog springt en het midden vindt tussen een TEDtalk, wetenschappelijke verhandeling en lecture performance. Casella won ermee de Sabam Jongtheaterschrijfprijs op Theater aan Zee, zomer 2018.

De Engelstalige tekst kenmerkt zich in eerste instantie door een zorgvuldige vormgeving en is daarom bovenal een graphic design-kunstwerk. Sommige pagina’s behelzen enkel één woord of een enkele zin, anderen bevatten wetenschappelijke illustraties en vaak wordt de tekst verklaard aan de hand van voetnoten.

Deze vorm is onlosmakelijk verbonden met de inhoud. Short of Lying gaat over de wetenschap van het verhaal en toont de haast manipulatieve strategieën die in narratieven en binnen het concept storytelling specifiek worden ingezet om de lezer te beïnvloeden: in de meest traditionele zin, in de vorm van een ‘onbetrouwbare verteller’ (in literatuur); en in de meest actuele zin, in de vorm van een marketingtechnische en bedrijfskundige invulling van het begrip (het vergroten van verkoopcijfers door in te spelen op de emoties van de consument) en zogenoemde ‘bulshitters’ die informatie op internet verspreiden als ‘experts’, zonder werkelijke kennis van zaken te hebben. Daarnaast gaat de tekst over de manier waarop, bewust of onbewust, storytelling wordt ingezet om identiteit vorm te geven.

De Braziliaanse schrijfster en performer Luanda Casella stelt zichzelf in haar tekst (en in haar bredere werk) de vraag waarom storytelling zo krachtig is. De tekst legt de manier waarop een verhaal wordt opgebouwd bloot, maar vertelt tegelijkertijd een verhaal over de kracht en verleiding van verhalen en haar eigen verslaving die hieruit voortkwam.

My story is not about drugs but about the rise of a much more modern monster called ‘self-publishing’. I got addicted to a ruthless type of storytelling and ended up confessing my addiction to a group of complete strangers in a recovery blog.

De tekst begint in medias res, groot vormgegeven op een pagina, de functie ervan toegelicht in een voetnoot: ‘Narrative technique with which an author begins the story in the middle of a sequence of events. It is a specific form of narrative hook.‘ Casella beschrijft welke invloed deze techniek op ons als lezer/toeschouwer heeft: ‘The story will begin abruptly, that means ”in the middle of the action”. The intention here is to awaken your curiosity so you’ll start filling the gaps in the plot.’

Met de eerste inhoudelijke tekst start Casella haar cirkelvertelling, een techniek die de nieuwsgierigheid na het plotselinge begin nog eens versterkt. De tekst beschrijft dat de ik-verteller naar een website voor verslaafden is gegaan, omdat ze nu eenmaal geen andere keuze had. ‘Now you’re wondering what my addiction is‘, vervolgt de passage. Dit soort teksten, die voorspellen hoe je je als lezer/toeschouwer verhoudt tot het verhaal, maken transparant welke narratieve technieken welke invloed op je als lezer/toeschouwer hebben.

When we listen to a story, several hormones and neurotransmitters can be released into our brains. Hormones like Vasopressin; Oxytocin; Endorphin. Neurotransmitters like Serotonin and Dopamine. Or Adrenaline, which works both as a hormone and a neurotransmitter.

And you know what? That’s what I would like to do. While I tell you my story, I would like to induce some of these hormones and neurotransmitters into your brain. In order to do that, of course I’ll need your consent. Is it ok? Do I have your permission?

En zo gaat de tekst verder. Een narratieve techniek wordt toegelicht middels een voetnoot (the narrative hook, confession, cliffhanger etc.), waarna in een korte tekst wordt blootgelegd welke invloed het op de lezer heeft. Ter verheldering maakt ze gebruik van wetenschappelijke grafieken, die de werking van verschillende hormonen toelichten (‘Scientific charts work really well’). Daarna vervolgt het eigenlijke verhaal zich pas weer.

Als lezer/toeschouwer voel je je door deze verklaringen goed geïnformeerd over de manipulatie die plaatsvindt in de manier waarop Casella haar confession (want zo noemt ze haar verhaal) vormgeeft. Toch blijft Casella een spelletje spelen met het vertrouwen van de lezer/toeschouwer in haar als betrouwbare verteller. Enerzijds verzekert Casella dat de kans groot is dat ze gedurende de vijftig minuten durende lecture performance verkeerde informatie zal presenteren, omdat ze deze simpelweg niet zorgvuldig genoeg heeft nagezocht, of gebaseerd is op misvattingen, anderzijds belooft ze de komende vijftig minuten niet te liegen. Ze stelt vervolgens:

Whether my confession will be ‘true’ or ‘false’ it does not matter.
I already have your sympathy.

Aan alle kanten wordt duidelijk dat de ik-verteller door haar mentale gesteldheid – veroorzaakt door slapeloosheid – niet geheel toerekeningsvatbaar is. ‘I’ve just declared my mental instability, so you feel responsible for what you choose to believe from now on.’ Daarnaast wordt het vertrouwen in haar geloofwaardigheid enkel verzwakt door de anekdotische vertellingen die Casella doet, bijvoorbeeld over haar talent voor liegen als kind en haar natuurlijke neiging een dubbelleven te leiden (‘So my big epiphany here is that leading a double life has always been appealing to me, even if only as a strategy of survival’).

In de vorm van een achtergrondverhaal (‘A story that precedes the story being told, past events or background information that add meaning to current circumstances‘), beschrijft Casella dat ze al zo’n twintig jaar aan slapeloosheid leidt. Op poëtische wijze beschrijft Casella haar slapeloze nachten en de wanhoop die hiermee gepaard gaat. Deze backstory verklaart de later gebleken problematische keuzes die ze als resultaat van haar nachtelijke onrust maakte: ‘I will now give you a reasonable explanation for my behavior, such that you won’t judge me negatively when you learn about my shameful acts.’

Casella omschrijft haar nachtelijke bezigheden als schrijfster voor zogenoemd infotainment, een neologisme dat slaat op de in speelse vorm gegoten ‘serieuze’ informatie, die voornamelijk via internet wordt verspreid. Ze neemt hiervoor verschillende gedaanten aan, creëert uiteenlopende identiteiten, om maar zoveel mogelijk artikelen vanuit haar positie als zogenaamd ‘expert’ te kunnen schrijven. Ze legt hiermee een groot maatschappelijk probleem bloot; het internet dat door de mogelijkheid om zomaar alles online te gooien één grote maskerade blijkt. De anonimiteit lonkt en iedereen kan middels het internet zijn of haar eigen waarheid creëren én publiceren.

The problem is not only that computer-mediated technologies such as social media facilitate the creation and sharing of a multitude of stories containing sensationalist, superficial or false information, which are monitored and controlled by such technologies. No. The problem is that this, not coincidentally, stimulates the worst form of entitlement amongst internet users. Everyone has become opinionated, everyone feels entitled not only to have an opinion about topics they are completely ignorant about (such as world affairs for example), but to share their ignorant assumptions as well.

Short of Lying is ook een verbeeldingsexperiment vol gaten en daarbij uitnodigingen om de verbeelding van de lezer/toeschouwer aan het werk te zetten en het tot zijn/haar eigen verhaal te maken. Nadat Casella een anekdote op het spannendste punt onderbreekt met het woord  ‘cliffhanger‘ (‘A story or situation, often dangerous or of great importance, which ends unresolved. It is a narrative technique used to draw the audience’s attention to a future event for the resolution‘), licht ze toe dat ze niet zal vertellen hoe het afloopt, want: ‘I will just assume that whatever you’re picturing right now, your imagination is serving you correctly.’

De stem van Casella is niet de enige die we horen in de tekst. Ze verwijst veelvuldig naar grote namen uit de wereld van de verhalen. Zo verwijst ze naar Dantes La Divina Commedia — is haar eigen verhaal eigenlijk niet net zo een diepe afdaling in een andere werkelijkheid? —, citeert ze uit werk van Dylan Thomas en Dostojevski, verwijst ze naar narratieve technieken van Tolkien (zijn term Eucatastrophe) en lijkt ze door haar gebruik van Mark Z. Danielewski’s House of Leaves te willen wijzen op haar inbedding binnen het discours van ergodic literature (een literaire stroming waarin veel gebruik wordt gemaakt van voetnoten, verwijzingen naar andere werken, pagina’s die slechts een woord of zin bevatten en het gebruik van anekdotes om het narratief te spiegelen).

Casella sluit haar cirkelvertelling af met een herhaling van het begin, een beschrijving van haar ervaringen op een website voor allerhande verslaafden. Ze bekent haar eigen identiteit zelfs in een omgeving als deze vorm te geven aan de hand van verhalen van anderen, door te citeren uit American Psycho van Bret Easton Ellis over een psychotische moordenaar en pathologisch leugenaar die zijn gehele identiteit vormgeeft door middel van citaten uit popsongs en andere narratieven en zodoende laat zien dat identiteit een construct is. Casella gebruikt haar favoriete citaat uit het boek:

There is no real me, only an entity, something illusory, and though I can hide my cold gaze and you can shake my hand and feel flesh gripping yours and maybe you can even sense our life-styles are probably comparable: I simply am not there.

Het lijkt er in Short of Lying niet zo zeer om te gaan of de waarheid wel of niet verteld wordt. Er wordt dan ook verwezen naar de zogenoemde post-truth politics: een politieke cultuur waarbij politici op de emoties van de publieke opinie inspelen in plaats van objectieve feiten presenteren. Wat de waarheid is, is van secundair belang, de impact staat op de eerste plaats, net als in storytelling het geval is. Identiteit is een construct, de waarheid is een verzameling narratieven, ‘I simply am not there‘, maar dat maakt niet uit, want ‘I already have your sympathy’.

Short of Lying is een atypische toneeltekst die de mechanismen van het begrip storytelling blootlegt door het concept zowel als onderwerp als ook als vorm op te voeren en zich zo niet laat beperken tot een uitvoering op het podium. Het biedt de lezer, in tegenstelling tot de toeschouwer, zelfs privileges in het ontmaskeren van de waarheid, door het gebruik van verantwoordende technieken als aanhalingstekens voor citaten en voetnoten voor verwijzingen, die voor de toeschouwer wellicht onzichtbaar blijven.

Het is een ontzettend interessante tekst, die door zijn nadruk op narratieve verwevenheid en zijn sprekende design ook niet direct lijkt te vragen om een vertaling naar het podium. Maar door haar verhaal te presenteren als een confession, benadrukt Casella toch het volgens haar noodzakelijk performatieve karakter ervan: ‘[…] a confession always involves a certain performance, so its natural arena is not a secret place but a stage’. Short of Lying toont de kracht van verhalen en is tegelijkertijd een waarschuwing voor precies deze kracht. Het is enerzijds een ode aan de verbeelding, anderzijds toont het dat je zelfs — of misschien juist — in een zelfgesponnen web behoorlijk gevangen kan komen te zitten.