‘Why does he make something so ugly beautiful?’, stelt hoofdpersonage Lou starend naar Slave Ship, een schilderij van de romantische kunstschilder William Turner. Het doek schetst hoe de leiding van een Brits slavenschip 142 slaven op volle zee overboord worp, om zo expres ‘het verlies van de goederen’ te laten vergoeden door de verzekeraar. Het schip op de achtergrond vaart weg, terwijl geketende mensenhanden uit de diepte tevoorschijn komen.
Winsome Pinnocks toneeltekst Rockets and Blue Lights vertelt de Britse geschiedenis door de lens van slavernij. We zien Thomas, een zwarte jonge zeeman in 1840, zich voorbereiden op een laatste, onstuimige reis. Vooruitspoelend naar het heden (2007) maken we kennis met Lou, een jonge, zwarte, succesvolle actrice, die worstelt met het gewicht van de koloniale historie van haar geboorteland. Twee eeuwen nadat de abolitionisten de vrijheid voor haar voorouders wonnen, achtervolgen haar de geesten van het verleden.
In de eerste akte van het stuk komen we erachter dat Lou gecast wordt voor een film over het tweehonderdjarig bestaan van de slavenhandelswet van 1807. De inspiratie: Slave Ship. Lou’s rol blijkt die van Olu, een van de slaven die overboord werd geworpen van het slavenschip, en die Turner tijdens het schilderen van Slave Ship als een geest achtervolgt.
In een repetitie gaan Lou, de creatieve crew van de film en de acteur die Turner zal vertolken door de tekst heen. Al snel wordt duidelijk dat de producenten van de film Olu letterlijk als spook opvoeren en haar Turner laat bedanken voor het ‘vertellen van haar verhaal’. Lou schiet uit haar slof naar de schrijver van het script, Trevor, ook een zwart persoon. Hij luistert volgens haar liever naar de eisen van de witte producenten, de lui die het abolitionisme zien als heldendom van de witte mensen. Een confrontatie ontstaat:
LOU
My name carries as much clout as Roy’s. Change the script, give her back her story or I’m walking.
TREVOR
Which would your prefer? That the film got made, that people get to hear a story that most of them have never heard before, or that the script disappears?
LOU
You won’t disappear, Trevor. You’re a survivor that’s for sure.
TREVOR
Don’t mess this up for me. We might never get an opportunity like this again. It’s all right for you: You made it in the States, that means you can come back and pick and choose your projects. It’s not like that for the rest of us.
LOU
It’s bad enough that you’ve got me playing a ghost. A fucking ghost, Trev.
TREVOR
We shouldn’t let hem see us arguing.
LOU
Why not? We’re people. People argue.
TREVOR
They’ll say we’re being unprofessional.
LOU
A ghost, for fuck’s sake. We’re always playing ghosts in one way or another.
We’re not seen as real functioning people. When is this shit going to stop?
Exactly what is it that is so hard for the British public to hear?
That the British did in fact enslave and trade black people?
That the Zong massacre was not a one-off event? You and I – the
descendants of slaves – we’ve got a duty to tell that story.
In tegenstelling tot wat personage Lou stelt, zijn die geesten voor schrijver Pinnock wel degelijk real functioning people. De zielen van het verleden drijven zelfs mede het plot en blijken werkelijk verlangens te bezitten. Sterker nog, alle geesten zijn in mijn ogen één grote protagonist met één belangrijk streven: erkenning.
Ondertussen, in 1840, verlaat Thomas moeder, vrouw en kind in de haven om als matroos te werken op het schip ‘The Glory’, dat ooit diende als slavenschip. Lucy, Thomas’ vrouw, smeekt hem niet aan boord te gaan. Ze noemt het schip vervloekt.
Desondanks gaat Thomas aan boord en ontmoet de kunstschilder Turner. Een prille vriendschap gloort, maar Thomas loopt in een val. In de haven van Cape Coast (Ghana) wordt Thomas overmeestert, verkocht als slaaf en naar een plantage verscheept. Turner doet niets en houdt zijn mond. Terwijl slavenhandel dan al drieëndertig jaar afgeschaft is.
Pinnock vervlecht heden en verleden op een manier die leest als een aangenaam ritje in de Python. Alledaagse en poëtische scènes in verschillende tijden wisselen elkaar naadloos en in hoog tempo af. Door inzichtelijke dialogen en duidelijke notatie van wat zich afspeelt in het heden en wat in het verleden, is het compleet helder wat er gebeurt en welke personages betrokken zijn. Intussen worden de scènes schrijnender door middel van ruzies, confrontaties en de stijgende verontwaardiging bij hoofdpersonage Lou. Een vraag die bij het lezen steeds vaker opkomt: wat is er nou precies veranderd, tweehonderd jaar ná het afschaffen van de slavernij?
Hoewel Lou het, volgens producent Trevor, goed voor elkaar heeft in haar professie, wordt ze nog steeds niet behandeld zoals ze dat zou willen. Zowel in de scènes die spelen in het heden, als de stukken in het verleden worden mensen van kleur anders behandeld en betaald en wordt de koloniale geschiedenis ondermijnd. Als het gaat over het kolonialisme en de afschaffing van de slavernij, luistert de witte filmelite niet naar wat Lou te zeggen heeft.
Een van de scènes die uit het oog springen in Rockets and Blue Lights is die waarin Lou zich thuis klaarmaakt voor een award-ceremonie. Ineens verschijnt Meg, de moeder van Thomas. Ze zit aan de keukentafel en spreekt tegen en met Lou. Ze hebben het over een speech die Tony Blair (destijds premier van het Verenigd Koninkrijk) gaf waarin hij een poging deed excuses te maken voor het Britse slavernijverleden. Meg leest voor uit een krant die op tafel ligt:
LOU
“I believe the bicentenary offers us not only a chance to say how profoundly shameful the slave trade was – how we condemn its existence utterly and praise those who fought for its abolition, but also to express our deep sorrow that it could ever have happened and rejoice at the better times
we live in.”
Dan volgt een kwets- en breekbaar moment, waarop je, zoals op wel meer momenten in dit stuk, een steek in de maag voelt. Het verleden vraagt aan het heden of alles beter is geworden:
MEG
Your man Blair says that you live in better times. If this is true then it is needed cause for rejoicing. Tell me: Is it true? Do you live in better times? Are you free?
Het opvoeren van geesten, het is een interessante verteltechniek waar Pinnock mee experimenteert. Ze verwees naar de zelfbedachte theorie van de ’spookleer’ in een artikel dat ze schreef over de uitdagingen van het weergeven van traumatische historische gebeurtenissen. Pinnock suggereert dat ‘de erfenis van het verleden resoneert binnen of spookt door de huidige realiteit’.
De structuur van Rockets and Blue Lights, die tijdsperiodes samenvoegt en personages verdubbelt, dient het gevoel van continuïteit en verbondenheid door de tijd heen over te brengen. Daarnaast zit het stuk vol met letterlijke, nijpende spookbeelden: de schilder Turner ziet de geest van zijn dode moeder in zijn atelier, Lou stelt zich een verdrinkende vrouw voor die tot leven komt in Turners schilderij, in een scène opent zich een gat in de vloer van Turners atelier naar het ruim van het schip Zong, waaruit de geest van de jonge slaaf Billie opduikt en Thomas’ moeder Meg verschijnt vanuit 1840 om met Lou te spreken in 2007.
Het zijn juist deze scènes die het stuk bijzonder maken en een hartverscheurende politieke en sociale identiteit geven. Pinnocks personages leggen niet een vinger, maar een hele hand op de wrange, zere plek. Voor mij gaat deze tekst over het groeiende bewustzijn van een koloniale historie, over schuld, over erkenning, over trauma en het zien dat het systeem binnen onze instituten en samenleving nauw verbonden is aan het koloniale verleden en dus aan racisme.
Wanneer Thomas en alle andere personages aan het eind van het stuk de namen van bekende en minder bekende zwarte slachtoffers uit de geschiedenis intoneren, overlappen hun stemmen elkaar. Om zo een echo te creëren. Een echo van geesten van het verleden. Verloren stemmen in een grote oceaan.
De (boodschap achter) de titel van het stuk is de zwakke schakel in het geheel. Pinnock vernoemt het werk naar een ánder schilderij van William Turner, genaamd Rockets and Blue Lights, waarin een haven in de mist wordt afgebeeld. In The Play Podcast suggereert Pinnock dat de verwijzing naar dit schilderij een ode is aan de moeder, vrouw en kinderen van Thomas. Zij zwaaiden hem uit, maar hij kwam nooit meer terug. Hoe mooi deze referentie ook is, het leidt wat af van waar het stuk over gaat.
Desalniettemin: de geesten die de trauma’s van de personages personificeren, de klare, alledaagse taal en de fikse maatschappijkritiek van Pinnock op het omgaan met zwarte makers in de huidige internationale cultuursector – het maakt Rockets and Blue Lights een adembenemend stuk dat veel meer aandacht verdiend dan het tot nu toe heeft gekregen.
The Royal Exchange Theatre in Manchester bracht het stuk in maart 2020 op de planken. Een aantal dagen voor de première sloten de theaters vanwege het COVID-19 virus dat om zich heen sloeg. Gelukkig zag de BBC in dat het nieuwe stuk de wereld in gestuurd moest worden en selecteerde de productie voor het Lockdown Theatre Festival, waardoor de cast afgelopen juni primetime op BBC Radio 3 plaats kreeg voor een theatrale lezing.
Tot slot maakt Rockets and Blue Lights nieuwsgierig naar meer verse teksten over de Nederlandse slavernijgeschiedenis. Tot Keti-Koti (1 juli 1863) was Nederland één van de marktkoplopers qua slavenhandel. De herinnering en erkenning van het slavernijverleden heeft recht op een krachtigere positie in het Nederlands toneelrepertoire. Hoe oncomfortabel het voor sommigen ook zal zijn.
