Vanuit de clubcultuur komt momenteel een aantal performance collectieven op die erotisch werk maken. Skin Deep Collective is daar een van; zij maken nu de stap naar het theaterpodium. Wat is het artistieke potentieel van paaldansen, striptease en bondage? ‘Ik zoek een verhaal, een fantasie, een compleet creatief universum.’
De portier laat geen onduidelijkheid bestaan over de spelregels van vanavond: geen filmpjes en foto’s maken (de camera van mijn telefoon wordt afgeplakt) en de organisatie handhaaft zero tolerance op ongewenst gedrag. Vanavond ga ik in club Radion naar een performance van Skin Deep Collective, een collectief van net een jaar oud, gevestigd in Amsterdam. Het collectief bestaat uit een hechte kring van zeven performers met een wisselende poule aan kunstenaars, die werken met diverse vormen van erotische performancekunst. Vanavond staan ze op een lokaal seks-positief feest. Hier komen liefhebbers van elektronische muziek, kunst en erotiek bij elkaar. Er staan twee performances op het programma: de eerste is een paaldansact van Annaliisa, een langzame striptease gecombineerd met indrukwekkende, acrobatische trucs en sensuele dans. De tweede is een intieme shibari-act, waarin touwkunstenaar Noana op verschillende kunstzinnige manieren een gewillige Heta met een lang touw vastbindt of door de ruimte leidt. Het publiek blijft respectvol op afstand, maar het is geen theater waarbij iedereen gedwee in hun stoelen blijft zitten of zich laat tegenhouden om uitbundig te joelen: ‘Yes girl, get it!’ ‘Slay!’, ‘You better work!’
Skin Deep organiseert eigen showcases, bijeenkomsten en workshops en op deze avond staan ze dan ook met hun eigen installatie in de club. Hier mag een sensuele performance centraal staan, en is het niet slechts bijkomstig of ondersteunend entertainment. Erotische kunst, waar erotiek niet slechts het onderwerp is, maar ook het middel, is vooral te vinden in queer bars, privé studio’s en progressieve clubs.
Die clubscene, die nu onder druk staat door ruimtegebrek, regelgeving en financiële moeilijkheden, is natuurlijk de geboortegrond van een arsenaal aan kunstvormen – van hiphop dans en spoken word tot stand-up comedy – die zich een weg naar boven hebben gegraven en nu ook in theaters te zien zijn. Is erotica de volgende in die lijn? Makers als Florentina Holzinger maakten al gebruik van erotiek in hun voorstellingen. Skin Deep Collective wil nu vanuit de underground de stap gaan zetten naar het theater met onvervalst sensuele performancekunst. Maar zijn de verschillen tussen de uitbundige en afgeschermde club en het ingetogen en vrije theater te overbruggen? En hoe kan erotische kunst het theater verrijken? Daarover spreek ik met de twee oprichters van Skin Deep, Annaliisa en Heta. Hun volledige namen hoeven van hen niet genoemd: ‘Zo gaat het in deze showbusiness.’
Annaliisa (26) is paaldanser, regisseur en producer bij Skin Deep Collective. Ze is geboren in Luxemburg en van Italiaanse en Finse afkomst. ‘Ik zeg altijd dat ik iemand ben zonder moedertaal, met invloeden uit verschillende culturen en talen. Ik voel me echt een inwoner van Europa.’ Ze studeerde in Amsterdam en heeft een master in Econometrie. In haar jeugd volgde ze danseducatie in contemporary, ballet en jazz. ‘Ik heb me altijd meer performer gevoeld dan datawetenschapper. Na een aantal jaar op kantoor werd de drang om creatief bezig te zijn te groot. Ik sta al op het podium sinds dat ik jong ben, en toen ik in 2021 begon met paaldansen en daarmee begon op te treden wist ik: dit is het.’
Heta (25) is danseres, regisseur en producer bij het collectief. Ze komt uit Finland en kwam naar Nederland voor een studie in media en cultuur. ‘Tijdens mijn studie was ik al erg geïnteresseerd in genderrepresentatie in de media en performance. Ik schreef mijn scriptie over de hyper-seksuele representatie van vrouwen in hiphop. Ik ben altijd geïntrigeerd geweest door vrouwelijke en sensuele expressie.’ Ook Heta eindigt na haar studie in eerste instantie op kantoor waar ze websites ontwerpt, maar ook zij besluit ook haar artistieke ambities na te jagen. Ze heeft eveneens een achtergrond in hedendaagse dans en begon ook met paaldansen. ‘Maar ik heb me altijd verbonden gevoeld met verschillende vormen van lichamelijke expressie. Ik ben gefascineerd door verschillende aspecten van sensuele performances. Op dit moment probeer ik me meer te richten op fire play bijvoorbeeld, spelen met vuur waarbij je jezelf korttijdig in brand zet.’
Annaliisa en Heta kennen elkaar uit Luxemburg en vinden elkaar jaren later in Amsterdam opnieuw. Annaliisa: ‘Amsterdam is de stad waar ik echt mezelf kan zijn. De internationale gemeenschap hier is groot, maar ook door de lokale gemeenschap voel ik me erg geaccepteerd. Toen ik in Parijs woonde, voelde ik me steeds onderdrukt door de shackles of shame – terwijl die stad toch bekend staat om erotische kunst. De algemene cultuur in Frankrijk voelt nog erg conservatief, in Nederland lijkt er meer vrijheid te zijn voor expressie voor vrouwen.’ Heta reageert instemmend: ‘Schaamte is het juiste woord. Ik kom uit een erg conservatieve omgeving als het aankomt op zelfexpressie, laat staan sensuele expressie.’ Geamuseerd vertellen ze over de oorsprong van hun collectief. ‘We liepen langs de kanalen in Utrecht en vroegen ons af: heb je eigenlijk ooit een paal op een boot gezien? Je hebt al deze fancy cruises met burlesque en dinner shows. Waarom geen paaldansers?’ vertelt Annaliisa. Heta: ‘En ik kan er niet tegen als zo’n idee blijft liggen.’ Annaliisa: ‘Toen realiseerde ik me: oh god, ze is serieus. Oké dan, let’s do it. En zo organiseerden we ons eerste evenement, een paaldans-cruise door Amsterdam.’
Ongecensureerde expressie
Het gesprek tussen de twee sluit aan bij andere bijeenkomsten. Annaliisa: ‘Rond diezelfde tijd was ik in gesprek met Noana, onze Shibari-artiest, over het creëren van een groep met erotische artiesten. Kort na de cruise zijn we met ons drieën bij elkaar gaan zitten om te bepalen hoe we dit wilden inrichten: wat willen we doen? Vanuit welke waarden willen we werken?’ Er was volgens hen een gebrek aan ruimte en evenementen om sensuele kunst te ontdekken in een niet-heteronormatieve context. Annaliisa: ‘Toen ik jonger was en geïnteresseerd begon te raken in erotiek, had ik al het gevoel alsof er geen ruimte was voor mij. Ik miste een gemeenschap, een plek waar ik heen zou kunnen gaan en me kon laten inspireren door vrouwen die hun seksualiteit vrij kunnen uiten, zonder schaamte.’ Heta: ‘We zoeken naar ongecensureerde expressie.’ ‘En dan wel expressie die die niet is gericht op de male gaze’, benadrukt Annaliisa. ‘Natuurlijk heb je stripclubs en seksfeesten en dat soort dingen, die zijn er altijd al geweest. Maar deze zijn vaak voor hetero- en homoseksuele mannen. Ik miste een creatieve visie die meer feminien, sensueel en artistiek is. Op plekken die zo gericht zijn op mannelijke energie, voel ik me niet vrij om mijn kont te laten zien. Daar is vaak een gebrek aan complexiteit. Vrouwelijke seksualiteit is op deze plekken altijd erg tweedimensionaal. Het zijn gewoon naakte vrouwen, als accessoire. Zelfs als de focus volledig op de vrouw is, ligt de gaze niet bij haar, maar bij de mannen. Zelfs homoseksualiteit bij vrouwen is in deze settings vaak gericht op mannen, niet op queer vrouwen. Er is geen diepte, geen verhaal. Ik zoek juist een verhaal, een fantasie, een compleet creatief universum.’
Dit brengt ons bij de opzet van Skin Deep Cabaret – Sensual Circus, hun eerste voorstelling in het theater. ‘We willen met onze performances het verhaal vertellen over de authentieke sisterhood tussen vrouwen die met hun eigen seksualiteit werken aan de randen van de maatschappij. Getalenteerde vrouwen die autodidact zijn, en die er tot nu toe alleen voor stonden. Een parallel die we graag maken is dat we een soort ballet willen creëren, maar dan met vrouwen die hier net te rauw, te edgy voor zijn. In de media zie je vaak alleen het andere archetype: de ballerina, de heilige maagd Maria of de danseres die alles juist doet volgens de standaarden die voor vrouwen wordt gezet, de muze. De vrouwen aan de rafelranden van de maatschappij zijn er altijd geweest, maar wordt nooit een écht podium geboden. Wij willen nu dit traditionele podium claimen voor ongecensureerde, vrouwelijke expressie.
‘Er zijn genoeg theatervoorstellingen geïnspireerd op erotische expressie, maar vaak zonder erotische performers daadwerkelijk op het toneel. Bordelen en sekswerk bijvoorbeeld zijn altijd een bron van inspiratie geweest, maar het zijn mannen die de verhalen schrijven. De real deal is er niet, niet de echte persoon met het echte talent. Het is altijd een aangelengde versie, zonder authenticiteit. Wij willen de bron van inspiratie op het podium zetten.’
Skin Deep is inclusief naar het hele spectrum van erotisch werk. Zo werken ze samen met performers die ook sekswerker, stripper of dominatrix zijn. ‘De mensen die over het vak vertellen, komen uit dit vak. Deze beroepen zijn gestigmatiseerd in de kunstwereld, en ze hebben niet allemaal een dansopleiding afgerond, maar dat betekent dit niet dat ze geen goede kunstenaars kunnen zijn.’
Niet alleen in de kunstwereld is erotische performance gestigmatiseerd. Paaldansen als hobby is de afgelopen jaren in populariteit gestegen. Maar het stigma op sekswerk wordt door veel studio’s in stand gehouden doordat zij zich afzetten tegen de associatie met strippers; de sensuele oorsprong van paaldansen wordt verdrongen en de nadruk komt te liggen op de sportiviteit. Annaliisa en Heta zijn kritisch op de ‘sportificatie’ van paaldansen: ‘Het is een vorm van toe-eigening van het werk van sekswerkers. De vrouwelijke sensualiteit die het van oorsprong in zich draagt, wordt uitgewist.’
Om de authenticiteit van de performers te kunnen waarborgen, maar ook vanwege het gebrek aan erkenning van erotische kunst als legitieme performance art, bestaat het collectief vooral uit autodidacten. ‘Er zijn veel artiesten zonder formele opleiding, maar met veel talent die voldoen aan de standaarden die je verwacht bij performance kunst. Paaldansen kan meer zijn dan alleen een trucje in de lucht of je laten vallen in een spagaat. Het kan een middel zijn om een verhaal te vertellen. Hetzelfde geldt voor Shibari, of andere sensuele performancekunsten.’ Er zijn natuurlijk al gevestigde sensuele performancekunsten, zoals Burlesque, maar hier hebben Annaliisa en Heta gemengde gevoelens over: ‘Burlesque is fantastisch, maar omdat het zo nauw verbonden is met komedie lijkt het vooral alsof vrouwelijke seksualiteit alleen maar verteerbaar is, als het grappig is. Wat als je met erotische kunst een verdrietig of spannend verhaal zou vertellen? Of gewoon een goed, sexy verhaal? Ook dat mag er zijn.’
Dit roept de vraag op aan welke criteria een sensuele performance moet voldoen. ‘Het is onze ambitie dat onze kunst op dezelfde manier wordt beoordeeld als andere voorstellingen als het aankomt op de uitvoering of dramaturgie. Alleen maar omdat het erotische componenten bevat, betekent niet dat het niet aan dezelfde standaarden mag worden gehouden als andere performances. Binnen de paaldans-gemeenschap worden steeds meer dezelfde maatstaven gehanteerd als bij bijvoorbeeld ballet: lange lijnen, rechte benen, gepunte tenen. Overigens is het wel erg belangrijk dat we ons bewust moeten blijven van hoe deze standaarden in relatie staan tot de ervaringen van sekswerkers opdat die niet worden uitgewist. Daarnaast is voor ons esthetiek heel belangrijk en niet zomaar een afterthought. Voor onze eerste performances hebben we onze kostuums zelf gemaakt, maar we zouden graag samenwerken met stylisten of make-up artiesten. We houden ons erg bezig met de details. Omdat het sensueel is, hoeft het nog niet slordig te zijn.’
Performers worden personages
Ik vraag wat het publiek zou moeten ervaren wanneer ze een performance zien van Skin Deep. ‘Twee dingen,’ antwoordt Annaliisa: ‘In eerste instantie verwondering en enthousiasme, dat gevoel dat je hart uit je borst springt en je alleen maar wilt schreeuwen. Zoals wanneer je uit een achtbaan komt, en je vol zit met adrenaline en dopamine. Aan de andere kant ook een gevoel van trots en emancipatie. Dat je denkt: ‘Yes, ik ben een seksuele vrouw, and I love it. We willen mensen iets geven wat ze nog nooit eerder hebben gezien.’ Heta: ‘Het is belangrijk dat je je als publiek onderdeel voelt van de ervaring, van een grotere beweging. Het publiek maakt die ervaring ook: zij creëren een plek van acceptatie door een kaartje te kopen en zich actief onderdeel te voelen van onze gemeenschap.’
Wie willen zij dan als publiek? ‘Iedereen die geïnteresseerd is in dit soort kunst, die het wil begrijpen, maar ook open staat om er meer over te leren. Er zijn ook verschillende evenementen voor verschillend publiek. Een workshop is bijvoorbeeld erg kwetsbaar, hiervoor is het erg belangrijk om een safer space te creëren, waarin mensen zich vrij voelen om zich uit te drukken en nieuwe dingen te leren. In een club moet er meer sprake zijn van gatekeeping. Sensualiteit is intiem, je zit als performer in een kwetsbare positie, dus is er meer controle nodig. Hoe graag je het ook wil, je kan niet open en bloot doen waar je zin in hebt. Qua veiligheid niet, maar ook in artistieke zin niet: je moet veel meer inspelen op het publiek. Met theatervoorstellingen of showcases willen we kunnen spelen voor een groter publiek en voorbijgaan aan deze kwetsbaarheid, omdat de setting dit toestaat. Er is meer een scheiding tussen publiek en performer. We kunnen veel meer aan visuele storytelling doen. Performers worden meer personages, terwijl je in een club meer tastbaar en fysiek bent, en daarom kwetsbaar. Hierom willen we ook naar het theater, om onze visie breder uit te dragen.’
Maar zelfs in het theater is het belangrijk om de safe space te bewaken en vast te houden aan het gemeenschapsgevoel. Hoe waarborg je de veiligheid, zonder je compleet af te sluiten? ‘We willen niet vast komen te zitten in een gemeenschap van mensen die ons al kennen en begrijpen. We willen juist ook mensen bereiken en dingen laten zien die hierover nog willen leren. We willen ons plaatsen tussen underground en commercieel. Het is een dunne lijn om te bewandelen. We willen niet zo verstopt zijn dat je ons niet kan vinden, of alleen als je via-via iemand kent, maar ook niet dusdanig commercieel worden dat het ons kunstenaarschap in gevaar brengt. Afhankelijk van het evenement kunnen we ons uitbreiden.’ Ondanks deze wens willen ze hun kernwaarden niet opgeven. ‘Onze intersectionaliteit maakt het moeilijk om groot en commercieel te gaan, we willen deze authenticiteit en complexiteit kunnen behouden. Hierom zullen we altijd met een voet in de underground blijven staan, en willen we ons tussen het theater en nachtleven blijven bevinden.’
Foto Asia Lanzi
Dossiers
