Afgelopen najaar werkten Marjorie Boston (regie) en Maarten van Hinte (script) bij HNTJong aan de jeugdvoorstelling Tori, naar het boek van Brian Elstak. Het was niet alleen een artistieke samenwerking, maar ook de introductie tot een andere, in hiphop gewortelde manier van werken. Dramaturg Martine Manten zat er middenin en doet verslag.
Augustus 2020. We gaan beginnen met Tori. Het mag. Ondanks corona. Marjorie licht Noël Fischer en mij uitgebreid haar castingkeuze toe: welke specifieke eigenschappen en specialismen de spelers hebben, hoe ze hen kent. Elk talent is een cruciale bouwsteen binnen haar methode van werken. Voor Marjorie en Maarten, ervaren makers van RIGHTABOUTNOW INC, is interdisciplinair, muzikaal monteren met performers uit de straatcultuur al decennialang de kern van hun werk.
De inbreng van HNTJong is het ontwerpteam (licht, animatie, kostuum) plus educatie, productie en marketing. En mij, als dramaturg. Ik weet inmiddels – door vele gesprekken met collega’s, gasten en stagiaires van andersoortige opleidingen of met biculturele roots – dat ik naast productiedramaturg ook altijd onderdeel ben van een instituut met macht, en dat ik ben opgeleid met een eurocentrische blik. Maar meer dan ooit ervaar ik een overbewustzijn van het feit dat ik wit ben. Voor het eerst voel ik me echt een gast in een voor mij onbekende werkmethode – later hoor ik van collega’s dat die hetzelfde voelen. De makers en de spelers met Surinaamse roots brengen voor mij veelal onbekende muziekstijlen en inspiratiebronnen en voorbeelden mee. We krijgen als HNTjong-team enorm veel nieuwe kennis overgedragen. Het script van Maarten heeft een heel eigen muzikale opbouw met vier verbonden delen en diverse vertelstijlen. Ik ben nog op zoek naar de ‘innerlijke dramaturgie’ van het script. Luisteren en ontdekken. Voelen wat de zoektocht is, en zien hoe de dynamiek werkt en wat Marjorie zoekt, wordt mijn kijkhouding.
Marjorie en Maarten werken met een van de hiphop afkomstige werkmethode: de Cyphermethode. Ze passen het niet alleen in hun processen toe, maar ook in de manier waarop ze hun gezelschap en huis vormgeven. Werken als team is de basis, met daaromheen een community die voeding geeft en het proces draagt. Inhoudelijkgarandeert Cypher inclusiviteit door sampling: het onbegrensd hergebruiken, citeren en combineren van ingrediënten uit andere vormen, stijlen of disciplines tot een nieuwe geheel – van Marvel tot Charles Mingus, van literatuur tot straatcultuur. ‘Diversity is the mix. Inclusion is making the mix work’. Dj Jasmine Perez brengt vanaf dag één een enorme schat aan muziekstijlen in op de vloer en haar muzikale score vormt de grondtoon van de voorstelling.
Marjorie creëert met de Cyphermethode vanaf het begin een status- en hiërarchieloze werkplek waarin elke medewerker (team of cast) evenveel ruimte krijgt voor input. Alle medewerkers en afdelingen zijn gelijkwaardig, vanuit hun expertise. Kennis delen staat voorop. ‘Each one teach one’. We maken echt contact. Niet alleen over de grote persoonlijke noodzaak of de zeggingskracht die we zoeken om Brian Elstaks verhaal over de kracht van fantasie en self empowerment op het toneel te zetten. Even wezenlijk is het delen van elkaars kennis, en manier van denken en uitdrukken. Actrice Ritzah Statia vertelt me dat ze in dit proces – meer dan in andere producties – echt voelt dat ze alle ruimte krijgt om in haar kracht te staan als speler en kunstenaar.
Marjorie werkt als een jazzcomponist die een compositie creëert met haar muzikanten. Ze heeft het vaak over Realness: er werkelijk zijn en de ontmoeting met de ander aangaan en oprecht vertellen en verbinden. Op den duur gaat dat in je lijf zitten. Realness zit zowel in het contact met het team als in hoe je op de vloer staat. Je beseft hierdoor ineens hoe vaak we in het zoeken al onbewust bezig zijn met presteren en jezelf manifesteren. Ondanks de heldere lijn die Marjorie heeft en haar onnadrukkelijke leiderschap is er nadrukkelijk ruimte voor zoeken, creëren, improviseren en om uit te vinden waar ieders essentiële bijdrage zit. In de speelperiode blijkt dit de gouden sleutel om de voorstelling scherp en actueel te houden.
Omdat Marjorie totale veiligheid biedt, krijgen zaken als verlegenheid, prestatiedruk, ego en faalangst (maar ook – in mijn geval – overbewustzijn van wit-zijn) feitelijk geen enkele ruimte of aandacht. Iedereen weet welk doel we samen hebben. Ook het educatieteam is betrokken. Het proces blijft heel lang fluïde, pulserend, open en verdiepend. Regieassistent Kaja van Bruggen noemt de methode een vibrerende kracht die groter wordt dan alleen het stuk dat we maken. Het werkt door in de openheid en eerlijkheid die we als cast en team met elkaar hebben, maar ook in de mensen binnen HNT. Cast en crew spreken medewerkers van het hele gezelschap aan en nodigen ze actief uit voor de vele deeldoorlopen die we doen. Maarten houdt een inspirerende lezing voor de medewerkers van HNT en HNTjong over de ontstaansgeschiedenis en de politieke betekenis van hiphop. Hij duidt de ontwikkeling en de interconnectedness van kunst/hiphop/politiek en hoe dat brede denken zich heel natuurlijk verhoudt tot de Cyphermethode. Het geeft de anderen in het bedrijf meer inzicht in de manier van werken bij Tori.
Later bespreek ik met een collega dat we binnen onze manier van werken sommige elementen van Cypher al gebruiken: proberen de ander te ontmoeten en alle ruimte te geven; makers met andere roots en inspiratiebronnen uitnodigen voor een sterkere inhoud. Maar nu maken we kennis met een methode waarvan bepaalde kernbegrippen een belangrijke referentie kunnen zijn in onze komende artistieke processen. De manier van werken zonder ego of prestatiedruk en de vrijheid die de methode ons opleverde binnen de artistieke dialoog, is voor velen van ons een verdieping van dat wat we al kennen. Hoe geweldig was het geweest wanneer we deze Cyphermethode op onze opleiding hadden gekregen! En tools hadden gekregen om binnen je voorstellingsgerichte proces meer ruimte te maken voor het kunstenaarschap en de visie van iedereen op het gemeenschappelijke verhaal. Zo bestaat er een directe relatie tussen het verloop van het proces en de uiteindelijke voorstelling.
Bij HNTjong maakten we de laatste jaren steeds meer interdisciplinaire voorstellingen en werkten we met makers met andere culturele roots en opleidingen – zoals bij Bloedlink en Trojan Wars. Via nieuwe ogen leer je dat je als gezelschap onbewust een ‘wij’ creëert als je al zolang samenwerkt. Maar in ons huidige theaterveld is er niet vanzelfsprekend een gemeenschappelijk referentiekader of wereldbeeld waarbij iedereen zich thuis voelt. Niet automatisch een wij. Naarmate we verder kwamen in het maakproces konden we dat steeds eerlijker bespreken en pijnlijkheden uitwisselen. Over hoe degenen die analytisch en goed gebekt zijn dominant kunnen zijn, terwijl de stille doeners net zoveel waarde aan een proces toevoegen. Binnen die dynamiek trekken zij zich vaak terug en zo ontstaat voorzichtigheid die vrijheid wegneemt. De Cyphermethode, met haar focus op each one teach one en de kracht van group knowledge en je roots in het theater gebruiken om elkaar te inspireren, geeft me tools die ik nu bewuster en actief kan inzetten
Ruimte geven is plaatsmaken voor de ander. Dat is een proces waar plek is voor de ander en waar de ‘ik’ kan bestaan binnen of naast de ‘wij’. Waar je kunt verbinden en samenwerken vanuit persoonlijke kracht en authenticiteit. Een proces dat je doet beseffen uit welke tradities of methodieken je denkt en hoe essentieel het is om daar steeds op te reflecteren als je wilt groeien. Hoe meer tijd je tijdens een studie of in de praktijk investeert in gesprekken over drijfveren, over artistieke en persoonlijke achtergrond en inspiratiebronnen en wederzijdse verwachtingen, hoe gemeenschappelijker gedragen de samenwerking. De Cyphermethode deed me beseffen hoe belangrijk zo’n ruimte is voor iedere kunstenaar, en voor ieder mens.
Foto: Bowie Verschuuren
Dossiers
