Emma Buysse en Luna Joosten creëren voorstellingen die starten met het gezamenlijk schrijven van teksten. Intussen gaan ze ook ieder hun eigen weg. Het vertrouwen dat ze in elkaar hebben, komt ook de kwaliteit van hun individuele werk ten goede. Het duo is streng als het gaat om het managen van hun tijd: het plezier bewaken is namelijk minstens zo belangrijk.
Op het moment dat ik Emma Buysse(1995) en Luna Joosten(1998) tref in de kantine van Het Nationale Theater, repeteert eerstgenoemde aan de voorstelling Coriolanus, in regie van Nina Spijkers. Buysse trad recentelijk toe tot het ensemble van het Haagse gezelschap. Ook regisseur en schrijver Luna Joosten is aan het werk in de studio’s van HNT. Ze is regie-assistente bij de voorstelling STOM, die Casper Vandeputte maakt voor HNTjong. We spreken elkaar na afloop van beide repetities, klokslag half vijf.
Buysse en Joosten maakten samen twee voorstellingen: Great People (2019), dat een Fringe Award won, en Crybaby (2021). Wat de twee bindt is het gezamenlijk schrijven van teksten. Die focus op schrijven is een belangrijk onderdeel in het tweejarenplan dat Buysse en Joosten gehonoreerd kregen bij het Fonds Podiumkunsten binnen de nieuwe makers-regeling. Voor Crybaby runden de twee het hele proces van aanvragen, subsidiëring en acquisitie zelf. Heel leerzaam vonden ze dat, maar nu zijn er gelukkig partners die hen ondersteunen: Via Rudolphi Producties als hoofdpartner, en daarnaast Theater Bellevue en Theater Walhalla.
Het schrijven van teksten is een dynamisch gezamenlijk proces, maar als een tekst af is, ‘scheiden’ de wegen zich, en regisseert Luna Emma. De rollen zijn dan helder gedefinieerd.
Emma Buysse: ‘Het is een vrij intuïtief proces. Eerst schrijven we los van elkaar scènes en dan gaan we er nog eens flink doorheen met de bezem. Je kunt daarna echt niet meer horen van wie welke tekst is. Luna Joosten: ‘We starten vanuit een grof concept en een thematiek. Bij Crybaby was dat emotionaliteit. We stelden ons een personage voor dat niet bij haar tranen komt. In een volgende fase kiezen we heel bewust voor een specifieke locatie; in dit geval een museumshop.’
‘We raakten geïnspireerd door het begrip emo-kitsch en vroegen ons af wanneer tranen gerechtvaardigd zijn. Is huilen bij Titanic emotie of sentiment? We trokken een parallel met kunst en kitsch’, aldus Buysse. Vervolgt: ‘Gaandeweg rolde er een personage uit: een baliemedewerkster van een museumshop. We vroegen ons af welke merchandise in die shop voorbijkomt, en verdeelden de taken. De één schreef een scène geïnspireerd op het werk van Klimt, de ander op Rothko of Van Gogh.’
Joosten: ‘Na verdeling van de taken schrijven we ongeveer drie kwartier aan een scène en dan lezen we het materiaal aan elkaar voor. Zo ontstaat er een geraamte. Op de vloer verandert er vervolgens ook weer veel.’ Buysse: ‘In die fase heb ik de rol als acteur en Luna de rol van regisseur. Aan het begin van de repetities hou ik mezelf voor dat de tekst af is. Een tekst leren die nog gaat veranderen, dat kan ik niet. Dan word ik heel recalcitrant.’
‘Luna is een beetje absurdistisch als regisseur, dat sprak me aan’, vertelt de spraakzame Buysse die de acteursopleiding volgde aan de Toneelacademie Maastricht, waar de kiem voor de samenwerking werd gelegd. Great People werd gecreëerd in hun tweede jaar. In het vierde jaar volgde Crybaby.
Joosten, die de regieopleiding deed op dezelfde school: ‘Het succes van Great People overviel ons. Pas later ontdekten we wat ons werk kenmerkt.’ Buysse: ‘We belichten graag meerdere perspectieven van een onderwerp. De vier personages van Great People vertegenwoordigen allemaal een visie op activisme.’ Joosten: ‘De focus op het activisme kwam voort uit de vraag hoe wij ons moeten verhouden tot de demonstraties die gaande waren, zoals de Women’s March en klimaatprotesten.’ Buysse: ‘Door meerdere personages een stem te geven, kunnen mensen zich herkennen en zich bewust worden van hun eigen blik op het thema.’ Joosten: ‘Daarnaast heeft onze vorm altijd iets absurds. De vervreemding van Great People krijgt mede vorm doordat het stuk zich afspeelt aan de rand van een zwembad. In Crybaby spreekt Emma tegen het lichaam van een vrouw die gevallen is.’ Buysse: ‘En het spel is uptempo! Dat snelle schakelen, dat is de wereld waarin wij leven, veel werk en nog duizend dingen op je telefoon.’
In de komende plannen laten de twee zich inspireren door het begrip pretentie, en ook de roddelcultuur is een ingang. Joosten: ‘Ons volgende stuk speelt zich af in een All Inclusive-resort, waar één personage zich beter voordoet en de ander zichzelf juist downgrade. Buysse aanvullend: ‘Wij hebben best veel moeite met pretentieus gedrag. De manier waarop makers over hun eigen werk praten kan heel erg verheven klinken, dan vraag ik me af: snappen mensen zelf überhaupt wel wat ze zeggen. Mijn bullshit alarm gaat regelmatig af hoor, met vage containerbegrippen kan ik helemaal niets!’
Joosten: ‘Ons werk is ook altijd een manier om onszelf te bevragen: waar komt onze afkeer vandaan? Soms belanden we heel lacherig in een nagesprek. Maar waarom vinden we het eigenlijk zo moeilijk om serieus over ons werk te praten?’ ‘Openlijk trots zijn, vinden we een beetje gênant’, vult Buysse aan. ‘Soms posten mensen naast een hele mooie foto van zichzelf op Instagram een hele lelijke, om te laten zien dat ze heus niet perfect zijn. (Op toneeltoon:) Hai, ik ben gewoon een gekke meid!’ Joosten nadenkend: ‘Downgraden om niet op eieren te hoeven lopen.’ ‘Ik kan er wel met enige afstand naar kijken, maar het is toch een soort picture-perfect-life’, aldus Buysse over Instagram.
Op de vraag hoe ze de druk in de sector ervaren, zijn de twee unaniem: ‘Zodra je de lol begint te verliezen, moet je streng zijn tegen jezelf en elkaar. Je moet ook nee durven zeggen, zodat je ergens anders ook weer 100 procent in kan staan. Joosten: ‘Een contrast met de opleiding waar we juist elke dag tot half tien konden doorwerken, alsof je alles al in die vier jaar moet leren. Je moet ook de zin erin houden en ruimte bewaren voor reflectie, vakantie is ook belangrijk.’ Buysse: ‘Voor het schrijven heb je rust nodig in je kop. We lezen ook veel parallel aan het schrijven. Zo bouwen we hetzelfde jargon op. We kijken films, bezoeken musea. Die uitwisseling is belangrijk in het proces.’
Zowel Joosten als Buysse profileren zich ook buiten hun onderlinge samenwerking. Joosten: ‘Mijn andere stukken spelen vaak op locatie, ze zijn fysieker en visueler. Daarnaast schrijf ik in opdracht.
‘Alleen met Emma werk ik eerst en vooral vanuit tekst. Het is best ook een technisch proces. Twaalf personages in één persoon, hoe maak je dat helder voor een publiek? Hoe time je dat? Dat gaat allemaal over hele kleine schakels, ik vind het een uitdaging dat te onderzoeken. In andere processen werk ik meer vanuit improvisatie. Een werkwijze die we hebben overgenomen in de ontwikkeling van teksten. Zo beïnvloeden beiden praktijken elkaar.’
‘Emma is heel concreet’, vervolgt Joosten, ‘Ik ben best poëtisch ingesteld en kan me ook in absurditeit verliezen. Emma vraagt dan: ‘Wat staat hier’, ‘Waarom zegt ze dat?’ Ze vraagt me het uit te leggen en zo verscherpt ze mijn ideeën. ‘Ik herinner me nog heel goed hoe je me vertrouwen gaf’, vertelt Buysse op haar beurt. ‘Je kent de personages nu zo goed, je mag vertrouwen op je intuïtie, zei je dan. Ik mocht er tijdens de voorstelling gewoon een zinnetje bij improviseren, als dat goed voelde. Repeteren kan ook heel gênant zijn. Je spreekt je hele fantasie aan en doet allemaal dingen die het uiteindelijk niet gaan worden. Maar Luna geeft me nooit het gevoel dat ik iets doms doe. Zo, denk ik dan: Vandaag ben ik erachter gekomen wat het niet moet zijn, prima. Die rust neem ik ook mee naar mijn werk hier in huis, bij HNT.’
Foto: Laudia Willmitzer. Emma Buysse, Luka Kluskens en Amy Rombout in Great People (2019) van Emma Buysse & Luna Joosten. Regie Luna Joosten
Emma Buysse is nu te zien in Coriolanus van HNT
Tournee t/m 7 april
HNT.nl
Dossiers
