‘In mijn land gaat iedereen voor alles de straat op.’ – Interview Marina Mascarell

De activistische danskunstenaar Marina Mascarell opent op 27 januari het festival CaDance in Den Haag. In haar nieuwe productie Three Times Rebel werkt ze haar fascinatie voor het feminisme uit met vijf dansers en een muzikant. ‘Theater kan een plek zijn om je te realiseren hoe absurd dingen kunnen zijn.’

Door Marcelle Schots, foto Robert Benschop

Marina Mascarell is geen onbekende meer in Nederland. De Spaanse choreograaf maakte haar eerste choreografieën bij het Nederlands Dans Theater en is sinds zes jaar als choreograaf actief bij Korzo producties. Daar maakte ze onder andere Today my Black Shoes are Grey (2011), een voorstelling over macht; The unreality of Time (2013), een poëtische voorstelling op een vloer vol linzen; en It is like a large animal deep in sleep (2015), over de menselijke conditie en het individu tegenover het collectief. Afgelopen september presenteerde ze voor het eerst een choreografie rond haar diepgravende interesse voor het feminisme, Le diable bat sa femme et marie sa fille, dat in première ging tijdens de Biënnale van Lyon. Op CaDance brengt ze eind september haar nieuwe werk Three Times Rebel uit, een voorstelling die vooraf wordt gegaan door drie jaar onderzoek naar het feminisme.

De straat op

Aan de vooravond van het repetitieproces vertelt Mascarell over haar onderzoek: ‘Ik volgde de bekende Spaanse feministe en schrijfster Laura Freixas via social media en heb haar benaderd voor een goede bibliografie. Ik kreeg een lange lijst vol literaire werken en theoretische beschouwingen over het feminisme. Daaraan heb ik citaten en fragmenten ontleend als inspiratiebron voor Three Times Rebel.’

Freixas nodigde Mascarell uit zich aan te sluiten bij haar organisatie Clasicas y Modernas, die vecht voor kwaliteit in de culturele sector in Spanje. Daar kwam Mascarell in contact met Spaanse feministes.

Mascarell verdiepte zich ook in de Nederlandse situatie. ‘In Nederland is feminisme een minder heet hangijzer dan in landen als Spanje en Frankrijk. Het feminisme hier is minder gepolitiseerd en minder gesocialiseerd. Ik kom uit een land waar iedereen voor alles de straat op gaat. Toen het Nederlandse kabinet een aantal jaar geleden viel, belde mijn moeder bezorgd uit Spanje om te vragen hoe de situatie hier was. Het is grappig om te zien hoe verschillend mensen zo’n gebeurtenis kunnen benaderen, want hier werkte iedereen die dag gewoon door. Je merkte er eigenlijk niets van.’

Mascarell voerde vele gesprekken met feministen in Spanje en Nederland, onder wie de Stellingdames. Ook kreeg ze de gelegenheid de leidster van de feministische partij in Zweden te interviewen. Hoewel Zweden in Europa vooroploopt op het gebied van vrouwenrechten en gendergelijkheid splitste voormalig partijleider Gudrun Schyman zich toch af van de Socialistische Partij omdat ze daar te weinig ruimte vond voor haar feministische ideeën. Inmiddels heeft de partij, mede dankzij flinke donaties van actrice Jane Fonda en voormalig ABBA-lid Björn Andersson, een zetel in het Europees Parlement weten te bemachtigen.

Mascarell: ‘Schyman is een inspirerende vrouw. Ze voerde geen mediacampagne maar ging van deur tot deur om het programma persoonlijk toe te lichten. Ze was ook zeer geïnteresseerd in samenwerking met onze Spaanse organisatie om op Europees niveau de handen ineen te slaan.’

Porno-industrie

Terugblikkend op haar onderzoekstraject zegt Mascarell dat het was alsof ze de doos van Pandora opende. ‘Wat mij zeer aangreep is dat geweld tegen vrouwen onder mensen tussen de negentien en vijfentwintig jaar oud toeneemt in Europa.’ Ook las ze dat 40 procent van de pornografie op internet geweld tegen vrouwen bevat. ‘Hier kijkt de jongste generatie naar. Daarom is het zo belangrijk dat scholen sekseducatie geven; anders leren jongeren erover op internet. Uit vele studies blijkt dat de grenzen van geweld steeds verder opschuiven. Pornoverslaafden verliezen hun sensitiviteit. De porno-industrie is een groot experiment maar de overheid heeft er geen invloed op en doet er ook weinig aan, want er is veel geld mee gemoeid. De seksindustrie is niet het hoofdthema van mijn voorstelling, maar ik wil het onderwerp wel zijdelings aankaarten, want het gaat over de degradatie van het vrouwelijk lichaam en het verlies van onze seksualiteit.’

Tijdens de vele vraaggesprekken die ze het afgelopen jaar hield, merkte Mascarell hoe verschillend feministen onderling denken over onderwerpen als moederschap, porno en prostitutie. ‘Er zijn veel conflicten. Daarom heb ik om mijn eigen mening goed te kunnen vormen bijvoorbeeld ook met sekswerkers gesproken. Gaandeweg realiseerde ik me, mede door de enorme hoeveelheid informatie die ik kreeg, dat ik in mijn voorstelling niet expliciet over geweld tegen vrouwen wil praten, maar juist over de structuur die dat geweld mogelijk maakt en in stand houdt. Ik wil het niet over verkrachting hebben, dat is een uiterste consequentie van geweld tegen vrouwen. Daar spreken we wel over als het over geweld tegen vrouwen gaat, maar het interesseert me meer om te kijken waar het geweld uit voortkomt. Het is belangrijk om symbolisch geweld te onderscheiden. Dat zie je als je goed kijkt naar hoe verschillend mannen en vrouwen worden afgeschilderd. Zelf dacht ik een vrij open geest te hebben, maar na een analyse van mijn eigen opvattingen was ik verbaasd hoe ik over sommige dingen dacht.’

In Three Times Rebel neemt Marina Mascarell geen duidelijk standpunt in over feminisme. ‘In de voorstelling zeg ik niet dat ik tegen prostitutie ben. Ik wil geen afstand scheppen tussen de toeschouwers, maar ze juist verenigen. Er zijn onderwerpen die zich moeilijk laten bediscussiëren in een voorstelling van een uur. Daarom wil ik een overvloed van vragen opwerpen en de situatie in kaart brengen, zonder met mijn vinger te wijzen. Theater kan een plek zijn om je te realiseren hoe absurd dingen kunnen zijn.’

Laboratorium

In Three Times Rebel staan zes mensen op het toneel. Mascarell: ‘Vijf biologische vrouwen, onder wie een musicus, en een biologische man. We benaderen gender op een open manier om verschillende benaderingen te laten zien. De eerste weken is het werkproces als een laboratorium; we spelen met wat ik al heb ontdekt. Daardoor gaan er deuren open en kan er geïmproviseerd worden. Na een paar weken heb ik waarschijnlijk te veel materiaal en moet ik keuzes maken waarmee we verder bouwen. Dan kunnen we er dieper in duiken om te zien waar de voorstelling naartoe kan gaan. Het wordt moeilijk om keuzes te maken, want de onderwerpen zijn allemaal belangrijk.’

Op haar website stelt Mascarell dat de danser het uitgangspunt is in haar voorstellingen, niet de beweging. Aan de selectie van dansers gaat een zorgvuldige zoektocht vooraf. Mascarell: ‘Ik zoek maar mensen met wie ik goed kan communiceren. Ik wil dat we elkaar in de ogen kunnen kijken. Ik vind het net zo belangrijk dat we op intellectueel niveau kunnen samenwerken als dat de danser een sterk bewustzijn heeft van zijn lichaam. Die combinatie maakt een persoon interessant voor mij. Lang niet iedere danser beheerst beide. Ik houd ook van teams en probeer mensen bij elkaar te brengen die goed kunnen samenwerken. Ik bouw mijn casts heel langzaam op. Deze keer heeft het een jaar geduurd. Met twee dansers heb ik eerder gewerkt, de andere vier zijn nieuwkomers. Daar houd ik van, dat creëert nieuwe uitdagingen voor de groep. Rollen en posities veranderen en dat vind ik voor elk project belangrijk. En niet iedereen past het onderwerp dat ik in een voorstelling behandel. Niet iedereen kan Hamlet zijn.’

De afgelopen maand, voorafgaand aan de repetities, liet Marina Mascarell de dansers een deel van haar onderzoek lezen, zodat ze voorbereid de studio inkomen. ‘Zo zien ze waar ik doorheen ga, want ook zij moeten de noodzaak ervaren om dit te doen.’

Na de Nederlandse première eind januari volgt een tournee die haar ook naar Duitsland brengt en in 2018 naar Spanje. In mei 2017 maakt ze een nieuwe versie van Three Times Rebel met de dansers van het Dance Forum Taipei in Taiwan, dat haar voorstellingen bij Korzo sinds 2010 coproduceert. Dat stelt haar voor weer nieuwe uitdagingen. Mascarell: ‘De sekseverhoudingen in Taiwan liggen heel anders dan hier, waardoor het waarschijnlijk een heel andere voorstelling wordt. Maar het is interessant om te zien hoe het land sinds ik daar in 2010 voor het eerst werkte veranderd is; het toont een steeds grotere openheid en gretigheid naar nieuwe ontwikkelingen.’

CaDancekorzoMarina Mascarell

Dossiers

Theatermaker december 2016