Tijdens het festival Dancing on the Edge gaat Black Table in wereldpremière, het nieuwe werk van de Marokkaanse choreograaf Khalid BenGhrib. Geïnspireerd door Der grüne Tisch van Kurt Jooss maakt hij een choreografie over vernietigingsdrang. ‘Ik wil achterhalen wat er gebeurt in het hoofd van de mannen die zich bij IS aansluiten.’
Door Lisa Reinheimer, foto Jawad El Hadine
Toen Khalid BenGhrib in 2001 uit Frankrijk terugkeerde naar zijn geboortestad Casablanca werd hij getroffen door de agressieve sfeer in die stad. Het liefst wilde hij direct weer vertrekken. Zijn politiek geëngageerd vader sprak hem daarop vermanend toe, vertelt BenGhrib via Skype: ‘Hij heeft altijd achter mijn keuze gestaan om danser te worden en was trots dat ik er mijn geld mee verdiende. Hij vond echter ook dat wat ik geleerd en bereikt had met de gemeenschap hier moest delen.’ Daarom organiseerde BenGhrib, samen met zijn vrouw, danser-choreograaf Loren Palmer, een intensieve workshop voor dansers. Met de deelnemers hiervan richtte hij het gezelschap Cie 2k_far op. Het gezelschap, dat inmiddels tot de belangrijkste van Marokko is gaan behoren, werkt onafhankelijk van staatssteun en maakt werk dat geladen is met politieke en maatschappelijke thema’s.
BenGhrib neemt de tijd om zijn voorstellingen te ontwikkelen. ‘Mijn werk heeft de actualiteit als uitgangspunt’, verklaart hij. ‘Er is een rijpingsproces nodig om die te doorgronden. Dat kost tijd.’
Visionair
Met Black Table verwijst BenGhrib in thema en titel naar Der grüne Tisch (1932) van de Duitse choreograaf Kurt Jooss. ‘Dit moderne ballet heeft niet alleen grote indruk op mij gemaakt als jonge danser, maar het is ook een enorm belangrijk werk in de dansgeschiedenis.’ Der grüne Tisch is een reflectie op de Eerste Wereldoorlog, een manifest tegen de vernietigingsdrang van de mens. In acht scènes, geïnspireerd door Middeleeuwse dodendansen, toont Jooss de farce van de diplomatie en de verschillende gedaantes waarin de dood altijd het gevolg en de overwinnaar is. De ‘zwarte heren’, zoals Jooss de diplomaten noemden, blijven zelf altijd buiten schot, terwijl het volk in alle gevallen slachtoffer is. Het stuk werd op twee manieren iconisch. Het is het eerste dansstuk dat liet zien dat modern ballet wel degelijk een politiek statement kan brengen. En na de machtsovername van Hitler in januari 1933 kreeg het een nieuwe lading en werd Jooss gezien als een visionair. Kurt Jooss’ bijdrage aan de dansontwikkeling van de twintigste eeuw werd in 2014 opgenomen in het Verdrag ter Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van UNESCO.’
Black Table heeft zijn wereldpremière tijdens het Dancing on the Edge Festival, waarmee BenGhrib al een lange relatie heeft. Eerder was onder meer Sol-Os te zien, een reflectie van drie jonge kunstenaars op de Arabische lente. Nu gaat hij expliciet de dialoog aan met Europa vanuit het Midden-Oosten, zowel artistiek als historisch. Daarmee past de voorstelling naadloos in de doelstelling van Dancing on the Edge (DOTE): een artistiek verdiepende dialoog tussen het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Nederland.
Festivaldirecteur Natasja van ’t Westende: ‘Wij hebben allemaal een oordeel over wat er gebeurt in het Midden-Oosten, maar om echt een gelaagd beeld te krijgen, is het nodig om de makers daar een platform te bieden om hun stem te laten horen; reflectie van binnenuit.’
De eerste editie van DOTE vond plaats in 2007, toen nog als puur eigentijds dansfestival. Inmiddels toont DOTE ook veel multidisciplinair werk, niet in de laatste plaats omdat veel makers interdisciplinair werken om zich te ontworstelen aan tradities en censuur.
Buiten het festival om initieert DOTE speciale programma’s en uitwisselingsprojecten met en voor makers uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Van ’t Westende: ‘Met een aantal makers, zoals Khalid BenGhrib, gaan we een langere verbintenis aan, zodat hun werk en hun kunstenaarschap kunnen rijpen. Het is waardevol om makers uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika in contact te brengen met makers in Nederland. We willen kunstenaars stimuleren om van beide kanten te reflecteren op delen van de wereld die steeds meer vervlochten raken.’
Machtsstrijd
Als jonge danser leerde BenGhrib de choreografie van Der grüne Tisch van Jooss’ dochter Anna Markard, die het erfgoed van haar vader bewaakte en onderwees. BenGhrib: ‘Wat mij toen mateloos intrigeerde, was de precisie waarmee de bewegingen uitgevoerd moeten worden. Iedere beweging is zo uitgekristalliseerd, zo ontzettend doordacht, elke pose is geladen met inhoud. Markard lichtte van iedere beweging de motivatie en de psychologie toe en dat opende mijn ogen.’
Voor Black Table, het eerste deel uit de serie van drie ‘tafelvoorstellingen’, destilleert hij het mentale proces van de mannen die zich aansluiten bij IS. BenGhrib: ‘Ik wil achterhalen wat er gebeurt in het hoofd van de mannen die zich bij hen aansluiten. Wat gebeurt er als je jezelf als individu achterlaat en hén wordt? Dit proces, die machtsstrijd tussen de anderen en jezelf; dat wil ik laten zien. Ik wil niet IS begrijpen. Ik wil laten zien hoe het werkt.’
De impact van Der grüne Tisch wordt mede ingegeven door Jooss’ streven om dans en actualiteit direct aan elkaar te verbinden. Dat leek in zijn tijd ondenkbaar: danspioniers zochten naar de emotionele bevrijding van het lichaam. Jooss streefde echter naar een manier om de processen en de motivatie van mentaal en fysiek handelen tot uitdrukking te brengen. Dit resulteerde in de zeer precieze choreografie, die zoveel indruk maakte op BenGhrib.
Dancing on the Edge zoekt in hun makers en voorstellingen expliciet naar de verbinding tussen beweging en engagement met de actualiteit. Het festival brengt voorstellingen die verhalen vertellen die de geest scherpen.
Met Black Table spreekt BenGhrib niet alleen zijn zorgen uit over de huidige machtsmechanismen, maar benadrukt hij ook de actualiteit van de huidige ontwikkelingen door te refereren aan Der grüne Tisch. Deze historische dialoog geeft zijn werk context en een uitgangspunt. Zijn in beweging vervatte beschouwing van het functioneren van de macht van IS laat zien hoe die machtsmechanismen zich door de jaren heen ontwikkeld hebben. Waar Jooss zocht naar een tijdloos beeld van de wederkerigheid van de gevolgen van macht en geweld, focust BenGhrib zich op het tonen van een specifieke structuur. ‘IS is een politieke beweging, gedreven door geld afkomstig van olie’, vertelt BenGhrib. ‘De “zwarte heren” manifesteren zich nu als economische grootmacht. IS creëert een illusionaire wereld als dekmantel. Zij isoleren individuen en lijven hen via psychische indoctrinatie in. Vooral de onzichtbaarheid en het bereik van hun macht is zorgwekkend.’
Het Dancing on the Edge Festival, dat tweejaarlijks plaatsvindt, draagt de ondertitel Urgent Artistic Dialogues with the Middle East, waarbij Van ’t Westende benadrukt dat zij niet op een hype inspringt, zeker gezien de vluchtelingenstromen, maar juist langere tijd betrokken is bij makers om daadwerkelijk een kwalitatieve, verdiepende dialoog tot stand te brengen. Wel benadrukt ze het belang van reflectie binnen het festival en de waardevolle bijdragen die deze makers leveren aan de debatten over de relatie tussen Europa en het Midden-Oosten. Het festival biedt daarom een uitgebreid verdiepingsprogramma en initieert daarnaast participatieprojecten met uiteenlopende sociale groepen. Zo geeft BenGhrib een aantal workshops aan zowel ouderen als jongeren en maakt hij samen met hen een voorstelling. Daarnaast is er een doorlopend ‘tafelprogramma’ en zijn er discussies tijdens de Museumnacht in Amsterdam.
Dancing on the Edge
4 t/m 8 november, Brakke Grond Amsterdam; 5-6 november, Korzo Den Haag, Korzo; 10 t/m 13 november, Het Huis en Stadsschouwburg Utrecht; 12-13 november, Rotterdamse Schouwburg
www.dancingontheedge.nl
Black Table door Khalid BenGhrib
6 november, (wereldpremiere), Korzo Den Haag (wereldpremière); 7 november, Brakke Grond Amsterdam (Museumnacht); 12 november, Stadsschouwburg Utrecht; 13 november, Rotterdamse Schouwburg
www.dancingontheedge.nl
Dossiers
