Jaarlijstjes

De seizoensfavorieten van de beroepskijkers

Vincent Kouters – de Volkskrant
Beste voorstelling:
Shut Up and Play With Me door Het Zuidelijk Toneel, regie Sarah Moeremans.
Beste nieuwe tekst:
De wanen door Bellevue Lunchtheater, van Ingmar Heytze.
Voorstelling met de beste scenografie:
De dappere soldaat door Toneelschuur Producties, regie en scenografie Steef de Jong.
Voorstelling met de beste nieuwe muziek:
10 Year Anniversary door Club Gewalt.
Beste acteur:
Phi Nguyen en Roland Haufe in Recht van de Veenfabriek.
Beste actrice:
Eefje Paddenburg in Mijn lieve gunsteling door ITA, regie Ivo van Hove.
Slechtste voorstelling:
Detective Moncler van Jan Hulst en Kasper Tarenskeen bij Theatergroep Oostpool.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
‘Ntianu Stuger.
Ergerlijkste theaterervaring (op het podium of achter de schermen):
Jammer dat de ontwikkeling van online theater (livestreams) in de kiem gesmoord lijkt.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling (op het podium of achter de schermen):
Eline Arbo artistiek directeur bij ITA.

Wijbrand Schaap – Cultuurpers/Cultureel Persbureau
Beste voorstelling:
Ik zeg toch sorry – Theatergroep Aluin, Raymi Sambo Maakt
Beste nieuwe tekst:
Ik zeg toch sorry – Erik Snel, Ayden Carlo, Raymi Sambo
Beste toneelbeeld:
The Weight of Water – Panama Pictures/Bosch Parade
Beste nieuwe muziek:
Ubu – Robert Wilson (Duitsland/Spanje)
Beste acteur:
Greg Nottrot
Beste danseres:
Faizah Grootens
Beste gezelschap:
Artemis
Beste festival:
Theaterfestival Boulevard
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Louis Janssens
Ergerlijkste theaterervaring:
Publieksgedrag bij vrije plaats keuze.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Afwezigheid zendermicrofoons (in Duitsland meegemaakt).

Dick Zijp – De Groene Amsterdammer
Beste voorstelling:
Hoogtij – Patrick Nederkoorn
Beste toneelbeeld:
Modderkruipers – Yentl en de Boer
Beste nieuwe muziek:
BloodBitches – Nina de la Parra
Beste acteur:
Paul de Leeuw toont zijn grote vakmanschap als acteur/performer/zanger in 60? We zien wel!
Beste actrice:
n00b: Laura Bakker en Isabelle Kafando.
Slechtste voorstelling:
Niet mijn apen, niet mijn circus – Wim Helsen
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Teun van den Elzen
Ergerlijkste theaterervaring:
Cabaretiers die prijzen weigeren en/of geen critici willen ontvangen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Binnen het cabaret: meer makers die via niet-traditionele routes het podium bereiken (onder andere via een carrière als podcastmaker of YouTube-fenomeen) en kwalitatief hoogstaande voorstellingen maken.

Marjan Terpstra – Theaterkrant
Beste voorstelling:
La Reina del Metal. Spannend, vernieuwend, en terecht uitgeroepen tot de beste dansvoorstelling van het jaar in Spanje.
Beste nieuwe choreografie:
La Reina del Metal
Beste scenografie:
La Reina del Metal; wat een vondst om metalen kettingen om het toneel te hangen en die te gebruiken in de choreografie.
Beste nieuwe muziek:
Alweer: La Reina del Metal. Eric Monfort gebruikt alles om muziek te maken, van een oud strijkijzer en een koebel tot de hakken van Vanesa Aibar. Fenomenaal!
Beste zanger:
Goran Bregovic & de Wedding and Funeral Band. Gezien in het Concertgebouw, authentiek met twee traditionele Bulgaarse zangeressen, mooie opbouw, de zaal (zonder stoelen) kolkte aan het eind.
Beste danseres:
Vanesa Aibar, zonder twijfel. Wat een power, energie en originaliteit.
Beste Festival
Boslab Theaterfestival. Intiem, gezellig en volop ruimte voor nieuw talent.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
The Midnight Specials, lekker gelikt en goede zangstemmen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De terugkeer van het publiek na corona.

Dominique Engers – Theaterkrant
Beste voorstelling:
Sweeney Todd. Geweldige cast, geweldig live orkest.
Beste nieuwe tekst:
De Mol en de paradijsvogel, van schrijver Daniël Cohen.
Beste scenografie:
Gedeelde eerste plaats omdat ik echt niet kan kiezen: Unseen, Jakob Albohm en De Drang van Dronken Mensen in de Kesbeke Fabriek. Allebei even speels op een volstrekt eigen manier.
Beste nieuwe muziek:
De Mol en de Paradijsvogel, componist Jan Groenteman.
Beste acteur:
Freek Bartels in Les Misérables.
Beste actrice:
Eefje Paddenburg in Mijn lieve gunsteling.
Beste gezelschap:
n00b
Beste festival:
Amsterdams Kleinkunstfestival
Slechtste voorstelling:
Ik heb wel dingen gezien die ik minder goed vond dan andere dingen maar vind het niets bijdragen om iets of iemand voor de eeuwigheid als het allerslechtst de boeken in de sturen.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Valentina Tóth
Ergerlijkste theaterervaring:
Mensen in het publiek (volwassenen) die weglopen en weer terugkomen, vermoedelijk om te gaan plassen tijdens de voorstelling.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De zalen zitten weer voller! En de Podiumpas is landelijk uitgerold. Misschien heeft het één iets met het ander te maken?

Hanny Alkema – Trouw
Beste voorstelling:
De Jaren, een theaterbewerking die door de regie van Eline Arbo scherper, beeldender én confronterender dan het boek de positie van de vrouw in de twintigste eeuw schildert.
Beste nieuwe tekst:
Isotopia. Collectief gemaakt door &Brakema Producties, krijgt extra betekenis en kracht door de even beeldende als fysieke regie van theatermaakster Liliane Brakema.
Beste toneelbeeld:
De wanen. Het adembenemend simpele toneelbeeld van Lidwien van Kempen zet meteen de fantasie op scherp en laat je met de hoofdpersoon als vanzelf mee voeren in zijn geest, die doolt van stad naar veld, naar buiten en binnen, en waar niet al.
Beste nieuwe muziek:
De livemuziek van Wessel Schrik geeft de losse scènes van John & Gena door Wunderbaum een mooie samenhang.
Beste acteur:
Alwin Pulinckx laat in De wanen misschien wel de hoogste vorm van acteren zien; alsof hij niet speelt, maar ís.
Beste actrice:
‘Ntianu Stuger, die als enige de werkelijke tragiek laat meevoelen van de vrouwen in een verder mislukte voorstelling (Atropa).
Beste gezelschap:
Firma MES weet veelal waargebeurde en schijnbaar simpele anekdotes immer in een breder perspectief te plaatsen met gevoel voor nuance en humor.
Beste festival:
Zeeland Nazomerfestival, altijd een verrassend aanbod.
Slechtste voorstelling:
Atropa van Theater Utrecht is plat en lawaaierig door een regie-aanpak die wel erg expliciet het cliché van zwart-wit op de Trojaanse oorlog plakt.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Eline Arbo als aanstormend artistiek leidster van Amsterdams grootste gezelschap die, wars van mannelijke dominantie of ‘jong & mooi’, schitterend ensemblespel creëert en daarin zeker ook actrices de ruimte geeft voor topprestaties.
Ergerlijkste theaterervaring:
De tegenstelling tussen naar adem happende theatertalenten waar nooit (genoeg) geld voor is en de grootheidswaanzin van financiële debacles als Amare, waarvoor wél weer een miljoenenoplossing gevonden zal worden.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het artistieke lef van Johanna ter Steege om na Hanna van Hendrik met De vergeten Twentse lente wederom minder prominent in het collectieve geheugen vastgelegde historische gebeurtenissen (op het platteland!) tot theater-waardig evenement te verheffen.

Ivo Nieuwenhuis – Trouw
Beste voorstelling:
Hoogtij van Patrick Nederkoorn, ; mooi strak gecomponeerde en goed uitgebalanceerde voorstelling over een zeer urgent thema (de klimaatcrisis); wat mij betreft te zuinigjes ontvangen door de pers.
Beste nieuwe tekst:
Restante van Jan Beuving.
Beste toneelbeeld/beste scenografie:
Warm, Kasper van der Laan
Beste nieuwe muziek:
Modderkruipers door Yentl en de Boer.
Slechtste voorstelling:
Dat doet ze anders nooit van Lenette van Dongen; weliswaar drie sterren gegeven, maar me wel stierlijk verveeld.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Vlamousse; dit cabaretduo timmert al een paar jaar aan de weg, maar maakte dit jaar indruk in de tv-talentenjacht Ik Ga Stuk!
Ergerlijkste theaterervaring:
De neiging van met name de Volkskrant om cabaretiers te willen hypen, wat een self-fulfilling prophecy is, want als je iemand met groots vertoon aankondigt ‘het nieuwe toptalent’, wordt dat vanzelf een voldongen feit.

Kester Freriks – Theaterkrant, NRC
Beste voorstelling:
Bovary door KVS Brussel.
Beste nieuwe tekst:
Antonius en Cleopatra naar Shakespeare door Jack Nieborg.
Beste scenografie:
Kersentuin door Holland Opera.
Beste nieuwe muziek:
Metamorfose van een woonkamer door Klangforum Wien en theatergroep chelfitsch.
Beste acteur:
Gillis Biesheuvel
Beste actrice:
Maaike Neuville
Beste gezelschap:
ISH Dance Collective
Beste festival:
Karavaan
Slechtste voorstelling:
Artemisia All Inclusive (8+)
Meest veelbelovende nieuwkomer:
jongNBE (Het jong Nederlands Blazers Ensemble)
Ergerlijkste theaterervaring:
Het ontbreken van exacte en ter zake doende rolverdelingen; nu alles ‘collectief’ is, geldt de individuele acteur kennelijk niet meer. Dat is geen goede ontwikkeling, want de ‘gemiddelde’ en belangstellende toeschouwer zal zich op den duur geen enkele acteursnaam herinneren. Hiermee wordt een toneelvoorstelling steeds anoniemer.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Een voorbeeldfunctie heeft Stichting De vergeten Twentse lente van onder meer Johanna ter Steege, die lokaal gewortelde situaties een plek geeft in groots gemonteerde en belangwekkende producties, waardoor de voorstellingen het lokale overstijgen.

Mieke Zijlmans – 8WEEKLY.nl
Beste voorstelling:
Penthesilea, ITA Ensemble. Regisseur Eline Arbo maakt van een lastig en ingewikkeld stuk een meeslepende en indrukwekkende voorstelling, waarin de eerzucht het helaas toch wint van de liefde. Arbo knalt er nietsontziend in. Haar Penthesilea doet denken aan de grote ensemble-voorstellingen die Gerardjan Rijnders maakte met Toneelgroep Amsterdam.
Beste nieuwe tekst:
Tijd zal ons leren, Romana Vrede, Het Nationale Theater. Actueel, relevant, persoonlijk, woedend en verdrietig tegelijkertijd: hoe kun je alles wat je zowel persoonlijk bezighoudt, als wat er in de wereld speelt, zó trefzeker verwoorden.
Beste scenografie:
Mijn lieve gunsteling, Jan Versweyveld, voor ITA Ensemble. Stro en levende koeien op het podium. Die zie en ruik je beide. Dit is geen effectbejag, ze zijn nodig voor de vertelling.
Beste nieuwe muziek:
Penthesilea, ITA-Ensemble: een theaterbelevenis waarbij de muziek van punk naar pop naar rock schiet, uitgevoerd door de spelers zelf. Compositie en muzikale leiding: Thijs van Vuure.
Beste acteur:
Eelco Smits in Geschiedenis van geweld. Een kwetsbare, geloofwaardige rol; je zou deze Édouard willen vasthouden, beschermen, troosten.
Beste danseres:
Cherish Menzo. Haar werk vliegt je onvermijdelijk naar de strot. ‘Dans’ dekt de lading niet. Ze werkt met haar lichaam, haar gezicht, haar stem. Voegt spoken word en rap toe. Zelfs wanneer haar werk je niet bekoort, het is onmogelijk het niet te laten binnenkomen en daar de boel op zijn kop te zetten.
Beste gezelschap:
ITA-Ensemble. Het helpt nogal om naast vaste regisseurs Ivo van Hove en Eline Arbo, regisseurs zoals Guy Cassiers (Lehman Trilogy) en Alize Zandwijk (Vogels) aan te trekken.
Beste festival:
Holland Festival. Al was het maar vanwege Laurie Anderson die tijdens haar Let X=X heel Carré stil kreeg met een kwetsbaar -postuum – duet met haar overleden echtgenoot Lou Reed.
Slechtste voorstelling:
Women in Troy, as told by our mothers, Dood Paard. Een warrig privé-verhaal in een statische setting: de acteurs zitten ‘vast’ aan een reuzensprei waaraan allen zogenaamd werken. De virtuoze actrice Manja Topper redt de voorstelling.
Ergerlijkste theaterervaring:
Dat de kaartjes voor Het Pauperparadijs in Veenhuizen zo duur zijn dat de mensen over wie deze voorstelling gaat, die onmogelijk kunnen betalen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De onstuitbare en nadrukkelijke, onontkoombare aanwezigheid van ijzersterke vrouwelijke makers. Eindelijk. Noem bijvoorbeeld Eline Arbo, Cherish Menzo, Romana Vrede, Alize Zandwijk.

Jeroen van Wijhe – Theaterkrant
Beste voorstelling:
The Story of Travis door Theater Rotterdam en Well Made Productions.
Beste nieuwe tekst:
The Story of Travis van Esther Duysker.
Beste scenografie:
Operetta Land (8+) door Steef de Jong/DNO.
Beste nieuwe muziek:
Wuthering Heights en 10 Year Anniversary.
Beste acteur:
Yahya Gaier in Vogels.
Beste zangeres:
Gaia Aikman in AIDA.
Slechtste voorstelling:
#Los door Bos Theaterproducties.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Juliëtte van Tongeren in The Prom.
Ergerlijkste theaterervaring:
Dooddoeners als ‘puur’, ‘kwetsbaar’, ‘perfect’ of ‘rauw’ in het beschrijven van musicals.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het experimenteren met workshopvoorstellingen en langere ontwikkelperiodes in de musicalsector. De publicatie van Koen van Dijks Cyrano – het dagboek. Hopelijk aanleiding om meer Nederlandse musicals te publiceren!

Neil van der Linden – Theaterkrant, Basia con Fuoco, Songlines
Beste voorstelling:
Gay Guerrilla van 24Classics. Volmaakt samengaan van muziek van versmade Zwarte queer actie-componist Julius Eastman, toneelbeeld, locatie en context.
Beste nieuwe tekst:
Escape Routes #1 – Leandro Souza bij DAS.
Beste toneelbeeld/scenografie:
Dr Atomic, Utrechts Studenten Concert; Euphoria, Julian Rosefeldt; Drive Your Plow Over the Bones of the Dead, Simon McBurney; Missa Et ecce terrae motus, Graindelavoix; Gay Guerrilla, 24Classics; The NarcoSexuals, Dries Verhoeven.
Beste nieuwe compositie:
Hecuba van Dialogos bij het Festival Oude Muziek Utrecht. Volmaakte mengvorm van Kroatische volkszang met Venetiaanse vroege barokmuziek ter ondersteuning van een roerende interpretatie van Euripides’ tragedie over de gevallen koningin van Troje.
Beste zanger:
Benjamin Appl in Ich weiß bestimmt, ich werd’ dich wiedersehn, Muziekdagen Zeist. Een eerbetoon van jonge musici aan een Joodse Auschwitz-overlevende via haar persoonlijk relaas en door haar uitgekozen, Duitstalige muziek.
Beste actrice/zangeres:
Ekaterina Gubanova als Venus in Tannhäuser bij de Bayreuther Festspiele; Lauren Michelle als Jenny Hill in Mahagonny bij De Nationale Opera; Ekaterina Levental in Liederen van Maxim Shalygin.
Beste gezelschap:
Ulrike Quade. Blijft één van de eigenzinnigste en consistentste ensembles.
Beste festival:
Holland Festival vanwege: Euphoria, Julian Rosefeldt; Drive Your Plow Over the Bones of the Dead, Simon McBurney; Angela, Susanne Kennedy; en omdat The Whaleuit 2022 nog steeds nazindert, één van de beste voorstellingen van de afgelopen jaren.
Slechtste voorstelling:
The Bacchae door ODC in het Holland Festival – geforceerd, pretentieus; Exóticavan Amanda Piña in het Holland Festival – gemakzuchtig, hoewel de uitgelichte personages op zichzelf interessant waren.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Leandro de Souza/DAS.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Voortgaande vervaging van onderscheid van disciplines. Een gemeenschappelijk kenmerk van de meeste van mijn hoogtepunten. Ik verheug mij nu al op filmer/beeldend kunstenaars multimedia-installatie Once Again … (Statues Never Die) die ik in de Biennale van Sharjah zag en die het komend jaar naar het Bonnefantenmuseum komt.

Moos van den Broek – Theaterkrant
Beste voorstelling:
Skatepark – Mette Ingvartsen: toegankelijk en virtuoos werk met sterk sociaal engagement; L’Homme Rare – Nadia Beugré: consequente en gewaagde performance over genderclichés die nog lang ‘nazingt’ in het lichaam; Ophelia’s Got Talent – Florentina Holzinger|Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz: ‘over’weldigende performance, Holzinger haalt alles uit de kast.
Beste toneelbeeld:
Ruben Wijnstok voor Controle (12+) door 155: de ultieme interactie tussen dans en (toneel)beeld. Ook een geweldige performance overigens.
Beste tekst:
Women in Troy, as told by our mothers van Tiago Rodrigues voor Dood Paard – zeer onderbelicht werk.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Simon Bus: speels en vrijelijk tast hij met zijn maten de grens af tussen dans, performance en beeldende kunst.
Meest verheugende ontwikkeling:
Het nieuwe geluid van Theater Rotterdam. Ter info: Cherish Menzo stond al twee jaar in mijn lijstjes ;-)

Tuur Devens – Theaterkrant, De wereld van het poppenspel
Beste voorstelling:
Elisabeth gets her way – Jan Martens/GRIP
Beste nieuwe tekst:
Out of the box 2.0. door the100hands
Beste scenografie:
Van Tom Struyf voor Finding Willard bij Het Zuidelijk Toneel.
Beste nieuwe muziek:
Dansconcert#1 Tornado door tout petit; en Timo Tembuyser met Missa Homo Sacer bij Transparant.
Beste acteur:
Valentijn Dhaenens
Beste actrice:
Suzanne Grotenhuis
Beste gezelschap:
De Hoe
Slechtste voorstelling:
The wild stage door Aïda Gabriëls/Transparant e.a.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Louise Bergez (in hetpaleis 1984 en werktoneel/NTGent, Gruis/aan de twijfel)
Ergerlijkste theaterervaring:
Geen concrete info in de hand bij voorstellingen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Afgelopen seizoen geen bijzondere ontwikkeling vastgesteld.

Elisabeth Oosterling – NRC
Beste voorstelling:
Penthesilea van Internationaal Theater Amsterdam.
Beste nieuwe tekst:
The story of Travis door Esther Duysker.
Beste scenografie:
De Jaren van Het Nationale Theater.
Beste nieuwe muziek:
Yara’s Wedding van NITE.
Beste acteur:
Eelco Smits in Geschiedenis van geweld.
Beste gezelschap:
Het Nationale Theater had dit seizoen een sterk en gevarieerd aanbod, uitgevoerd door een pracht-ensemble.
Beste festival:
De Parade blijft iedere zomer iets om naar uit te kijken, met het geheel eigen festivalkarakter en steeds weer verrassende performances.
Slechtste voorstelling:
Keizer zonder kleren van De Spelersfederatie.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
De 10-jarige musicalacteur Noah Fontijn (Charlie and the Chocolate Factory), die menig volwassen acteur er zo uitspeelde met zijn sprankelende spel en humor.
Ergerlijkste theaterervaring:
Behoudende keuzes van musicalproducenten, zoals de oerdegelijke regie van Les Misérables of het opnieuw programmeren van The Bodyguard.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Homoseksuele personages op het toneel worden talrijker en minder stereotiep.

Iris Spanbroek – Theaterkrant
Beste voorstelling:
Shut up and Play with Me – Sarah Moeremans.
Beste nieuwe tekst:
Vecht – Maxine Palit de Jongh.
Beste scenografie:
Glitch – Abattoir Fermé.
Beste nieuwe muziek:
Wildfire – Orkater.
Beste speler:
Phi Nguyen – RECHT van de Veenfabriek.
Beste gezelschap:
Spelers en gezelschap van A True Story door 71BODIES /Daniel Mariblanca.
Beste festival:
Gedeelde plek tussen CTRL+ALT+PLAY in Utrecht en Theaterfestival Boulevard in ’s-Hertogenbosch.
Slechtste voorstelling:
MOMENTUM – Korthals Stuurman Producties.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Sofie Kramer
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het Queer Arts Festival in ’s-Hertogenbosch! Een nieuw thuishonk voor queer kunst en community, met veel enthousiasme ingevuld.

Marijn Lems – Theaterkrant, NRC
Beste voorstelling:
The Story of Travis van Well Made Productions / Theater Rotterdam.
Beste nieuwe tekst:
Ik zeg toch sorry van Raymi Sambo, Erik Snel en Ayden Carlo.
Beste toneelbeeld:
Mission Molière (Studio Dennis Vanderbroeck).
Beste nieuwe compositie:
Penthesilea (Thijs van Vuure).
Beste acteur:
Louis van der Waal & Joep van der Geest (voor hun duo’s in Mission Molière en Shut Up And Play With Me).
Beste actrice:
De cast van De Jaren (June Yanez, Hannah Hoekstra, Mariana Aparicio, Tamar van de Dop, Nettie Blanken)
Beste gezelschap:
Theater Artemis (Een leuk avondje uit, Ruzie, Born to be torn)
Beste festival:
Nederlands Theater Festival
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Alicia Boedhoe (Mission Molière, Fünf, sechs, alles flex).
Ergerlijkste theaterervaring:
De onderbuikreacties in de comment section van theaterkrant.nl.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het nieuwe gevoel van onderlinge solidariteit dat als een spook door de theatersector waart.

Sander Janssens – Theaterkrant, de Volkskrant
Beste voorstelling:
In Tijd zal ons leren brachten Romana Vrede en OTION een krachtige ode aan vrouwelijke verzetsstrijders, en versneden dat met een heel persoonlijk verlies. Het was het mooiste en belangrijkste theaterdocument van het afgelopen seizoen.
Beste nieuwe tekst:
Women in Troy, as told by our mothers van Tiago Rodrigues en Dood Paard is een belanghebbende denkoefening over de verregaande impact van mannelijke narratieven op oorlog – bijvoorbeeld als het gaat om geweldsverheerlijking en onze blik op heldendom – en biedt liefdevolle, woedende en hoopvolle nieuwe gedachten daarover.
Beste toneelbeeld:
Van gemorste koffie en wijnvlekken op het tafelkleed uit je jeugd, via het laken waarop een illegale abortus werd uitgevoerd, tot het protestdoek waarmee je de wereld in trekt. De tijd laat sporen na en slaat wonden. Onrecht, ongelijkheid en woede beginnen binnenshuis, in kleine vlekken op een kleed, maar banen zich een weg naar buiten, in vurig publiek verzet. Decorontwerper Juul Dekker maakte dat in De Jaren op sublieme wijze theatraal.
Beste nieuwe muziek:
In het ontroerende Metgezwel van REINDIER & Sander Plukaard zorgde de muziek voor tegenkleur, schiep lucht, houvast en licht, gaf energie en zorgde uiteindelijk zelfs daadwerkelijk voor verzoening.
Beste acteur:
Joep van der Geest, die je vanaf de seconde dat hij de toneelvloer opwandelt onherroepelijk in je armen sluit maar van wie je tegelijkertijd nooit helemaal zeker weet of hij zichzelf, zijn medespelers en/of zijn publiek ook vrolijk belachelijk aan het maken is. (Waarschijnlijk wel)
Beste actrice:
‘Ntianu Stuger, die zich in Wildfire grommend, woedend en dan ineens heel kwetsbaar over dat enorme podium van het Amsterdamse Bostheater begaf en iedereen inpakte, een orkaan van een actrice waar de ITA-coryfeeën straks nog wat van gaan leren.
Beste gezelschap:
Het ensemble van De Jaren van Het Nationale Theater, dat met een ontroerende onderlinge generositeit en allesverzengende inleving het leven van een Franse vrouw vormgaf, wat resulteerde in die ándere beste voorstelling van het seizoen.
Beste festival:
De Parade wordt met het jaar beter: dit jaar was het tentjestheaterfestival niet alleen een ontdekkingstocht voor poffertjes en hippe limonades, maar vooral ook een platform voor nieuw talent en spannend toneel.
Slechtste voorstelling:
Trapeze door Burghardt & Van Wees, de meest onnodige en slaapverwekkende voorstelling van het seizoen.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Emma Buysse was in Laagland de geweldigste puber die ik ooit op toneel (en misschien wel daarbuiten) zag. Ik kan niet wachten haar in een grote, dragende rol te zien.
Ergerlijkste theaterervaring:
De hoeveelheid haat en weerstand waarmee moedige theatermakers, zoals castleden van Queer Planet, The Hot Peaches, Born To Be Torn moesten dealen, vooral bij (een aantal) schoolvoorstellingen, en het stuitende gebrek aan daadkracht van sommige scholen om daartegen op te treden.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Dat lijkt me duidelijk: Eline Arbo als nieuwe artistiek directeur van ITA.

Nuno Blijboom – Theaterkrant
Beste voorstelling:
De Gabber Opera – URLAND.
Beste nieuwe tekst:
Patroon – Erik Bindervoet.
Beste toneelbeeld:
Eg er vinden, ik ben de wind – TG Stan & Maatschappij Discordia
Beste nieuwe muziek:
AABZ ’22 TOUR: Rebranding Anarchisme – Abel van Gijlswijk
Beste acteur:
Joep van der Geest
Beste danseres:
Doris Wennekers
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Collectief LENZ

Margriet Prinssen – Theaterkrant, Mediahuis
Beste voorstelling:
De Jaren. Zonder twijfel de beste voorstelling van het jaar: geweldig ensemblespel, geweldige vormgeving en fantastische muziek.
Beste nieuwe tekst:
De wanen is de eerste theatertekst van dichter Ingmar Heytze. In nauw overleg met regisseur Olivier Diepenhorst, dramaturg Janine Brogt en (beoogd) actrice Abke Haring heeft Heytze een mooie, poëtische maar ook geestige tekst geschreven.
Beste toneelbeeld:
Het Houten Huis, Plan d- en Club Guy & Roni / Als het anders loopt. De scenografie van Douwe Hibma en Marlies Schot illustreert subtiel de doolhof van de zorgbureaucratievormgeving: geen realistische wachtkamer maar een hoge balie waarachter af en toe blauwe handschoenen wapperen. Mooie beweging van buiten naar binnen. Wat aanvankelijk statisch lijkt, blijkt enorme beweeglijk, een prachtige verbeelding van de binnenwereld van de personages.
Beste nieuwe compositie:
In Ändere die Welt werkt regisseur Mart van Berckel samen met Pedro Beriso. Het resultaat is een geweldig revolutionaire mix van liederen en muziekstukken van Eisler, Schumann, Rachmaninov, Kurt Weill, Sjostakovitsj, Wagner en Beethoven. Elk lied is een schot in de roos, met als een van de hoogtepunten Youkali, over de ideale wereld van Kurt Weill.
Beste acteur:
Alwin Pulinckx maakte zich de oorspronkelijk voor (en mede door) Abke Haring geschreven tekst van De wanen in razendsnel tempo eigen. Hij laat alle kanten van de ‘waan’ zien, even lichtvoetig als beheerst, even herkenbaar als verpletterend.
Beste actrice:
Eefje Paddenburg maakte een spectaculair debuut in Mijn lieve gunsteling.
Beste gezelschap:
De Warme Winkel heeft met Florian Myjer een nieuwe maker in huis gehaald die heeft gezorgd voor een aantal van de meest belangwekkende voorstellingen van de laatste tijd.
Beste festival:
Holland Festival
Slechtste voorstelling:
Onder de rook van de Hoogovens: door het zwakke script maakt de voorstelling de goede bedoelingen nergens waar.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Marloes IJpelaar maakt deel uit van Club Lam, is actrice maar schrijft ook eigen teksten. Ik heb haar aan het werk gezien met een groep amateurs in Haarlem en dat doet ze ook geweldig.
Ergerlijkste theaterervaring:
Mensen die toch stiekem even op hun telefoon kijken hoe laat het is (of er nog minuten over doen om hun telefoon uit te zetten als de voorstelling al is begonnen, of toch foto’s maken). Of al die digitale horloges die voortdurend oplichten zodra iemand zijn arm beweegt. En natuurlijk de snoeppapiertjes; mensen die proberen om héél zachtjes hun hoestbonbon te ontdoen van zijn verpakking en daar dan héél lang over doen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Meer aandacht voor ‘mensen met beperkingen’ die theater maken. Zo hoorde FAAM van mugmetdegoudentand en Flexibel|de theaterschool tot de voorstellingen die me het meest raakten. ‘FAAM is een ode aan het leven en laat zien hoe belangrijk het is om te denken vanuit mogelijkheden in plaats van vanuit beperkingen.’

Thomas van den Bergh – Elsevier (EW)
Beste voorstelling:
De Jaren – Het Nationale Theater.
Beste nieuwe tekst:
Vecht – Maxine Palit de Jongh.
Beste scenografie:
Vogels – ITA.
Beste nieuwe muziek:
Wildfire – Orkater.
Beste acteur:
Saman Amini (Saman Amini’s Integratieplan)
Beste actrice:
Mariana Aparicio (De Jaren)
Beste gezelschap:
Toneelschuur producties
Beste festival:
Karavaan
Slechtste voorstelling:
Jerome Bel – Sustainable Theatre
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Eefje Paddenburg (Mijn lieve gunsteling).
Ergerlijkste theaterervaring:
Geen, het was een ergernisloos seizoen, al blijft het betreurenswaardig dat programmaboekjes vaak alleen nog online beschikbaar zijn maar dat zei ik vorig jaar ook al.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Engagement alom! Er is geen voorstelling meer die niet raakt aan actuele kwesties of inhaakt op maatschappelijk relevante discussies.

Fransien van der Putt – Theaterkant
Beste nieuwe libretto:
Breath to prayer/Ademgebed van Pelumi Adejumo.
Beste nieuwe tekst:
Women in Troy, as told by our mothers, Tiago Rodrigues (voor Dood Paard).
Beste scenografie:
Angela (a strange loop), Markus Selg (regie: Susanne Kennedy); Foetushemel, Ulrique Quade (Hendrik Walter/Carly Everaert/ Chris Mollee).
Beste nieuwe muziek:
TWO. is not a solo – Lisa Verbelen & Hendrik Lasure / BOG.
Beste actrice:
Ntando Cele in SPAfrica.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Rita Bifulco
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Loïc Perela/Solo. Er zijn meer makers die zich op het podium afvragen hoe zij zich moeten verhouden tot een situatie van overproductie en productiedwang, algemene crisis en specifieke problemen in de kunst (zoals Jija Sohn, Rita Hoofdwijk, Salome Mooij). Loic Perela gaat terug naar elementaire inhoud, formuleert op uiterst eloquente wijze de crisis, wat versterkt wordt door de eenvoud van middelen; hij stelt zich kwetsbaar en scherp op, wat zijn werk een enorme urgentie en actualiteit geeft, dwars op het spektakel dat domineert in het danstheater in Nederland.

Patrick van den Hanenberg – Theaterkrant, Het Parool, Scènes
Beste voorstelling:
Oscar door Scapino Ballet en Blaudzun.
Beste nieuwe tekst:
De Mol en de Paradijsvogel
Beste toneelbeeld:
Les Misérables
Beste nieuwe muziek:
De Mol en de Paradijsvogel
Beste acteur:
Mattias Van de Vijver (Het wonderbaarlijke voorval)
Beste zangeres:
Brigitte Heitzer (Mamma Mia!)
Beste gezelschap:
Ashton Brothers met Niek en Guy.
Beste festival:
Utrecht International Comedy Festival
Slechtste voorstelling:
Ten Aarzel door Pieter Verelst.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Sezgin Güleç
Ergerlijkste theaterervaring:
De dood van Wim de Bie.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Dat jeugdtheatergezelschap Frisse Oren zelfs voor ukkepukken van 6 maanden muziektheatervoorstellingen maakt.

Alexander Hiskemuller – Trouw
Beste voorstelling:
Forsythe-programma, HNB
Beste choreografie:
Part, Amos Ben Tal/OFF Projects
Beste toneelbeeld:
In the Dutch Mountains, NDT
Beste nieuwe muziek:
Dorian HNB
Beste danser:
Elyr Kris Adem in Silenzio van Leine/Roebana.
Beste danseres:
Olga Smirnova, HNB.
Beste gezelschap:
DOX
Beste festival:
Theaterfestival Boulevard in Den Bosch.
Slechtste voorstelling:
OXYTOCIN, Isabel Beernaert
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Luca Abdel-Nour, HNB Junior Company
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het evidente activistisme op toneel, in your face, onontkoombaar.

Joris Henquet – de Volkskrant
Beste voorstelling:
Brothers door Ashton Brothers.
Beste nieuwe tekst:
Team Solo, Merijn Scholten
Beste toneelbeeld:
Les Misérables door De Graaf & Cornelissen Entertainment i.s.m. Van Lambaart Entertainment.
Beste nieuwe muziek:
De mol en de paradijsvogel door Opus One.
Beste acteur:
Milan van Waardenburg in Les Misérables.
Beste zangeres:
WENDE in The Promise (The Song Project).
Beste gezelschap:
De cast van Les Misérables.
Beste festival:
Nederlands Theater Festival (inclusief Fringe).
Slechtste voorstelling:
Niet alles eraan was slecht, maar de nieuwe versie van Disneys AIDA viel me tegen.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Het comedyduo n00b van Laura Bakker en Isabelle Kafando.
Ergerlijkste theaterervaring:
Dat nog niet alle theaters meedoen aan het mooie initiatief de Podiumpas.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De Cabaret Collectie, waardoor cabaret en comedy deel uitmaken van het NTF.

Joost Ramaer – Theaterkrant
Beste voorstelling:
Jane Eyre, Eline Arbo, Nationaltheatret Oslo.
Beste nieuwe tekst:
She was a friend of someone else, Gosia Wdowik
Beste scenografie:
Jane Eyre, Eline Arbo, Nationaltheatret Oslo
Beste nieuwe muziek:
ONE SONG, Miet Warlop
Beste acteur:
De jonge Nigerianen in Dear beloved friend, van Dries Verhoeven & Kininso Koncepts.
Beste actrice:
Hanane Hajj Ali in Jogging.
Beste gezelschap:
NTGent
Beste festival:
2turvenhoog, festival voor de allerkleinsten in Haarlem en Almere.
Slechtste voorstelling:
Madama Butterfly, Theatre Company Tokyo/Theater Neumarkt Zürich/Satoko Ichihara
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Hannegijs Jonker in howtodisappear.
Ergerlijkste theaterervaring:
Tijdens de opening van SPRING op 18 mei 2023 in de Stadsschouwburg Utrecht projecteerde de Oekraïense band DakhaBrakha leuzen als ‘ARM UKRAINE NOW’. Vanuit hun perspectief begrijpelijk, maar oorlogspropaganda hoort nooit thuis in het theater. Meest onthutsend vond ik nog de uitzinnig enthousiaste reacties van het overwegend jonge publiek. Oorlog is geen voetbalwedstrijd.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De langzame maar gestage opmars van makers uit Afrika op Europese podia, naast het werk van Afrikaanse makers uit de Europese diaspora (Faustin Linyekula), dat van witte Europeanen met Afrikanen (Dries Verhoeven).

Jowi Schmitz – Trouw
Beste voorstelling:
Drive Your Plow Over the Bones of the Dead
Beste nieuwe tekst:
Zus van mijn zus, Peer Wittenbols.
Beste scenografie:
Mijn lieve gunsteling, ITA.
Beste acteur:
Huub Stapel
Beste actrice:
Anne-Fé de Boer
Beste gezelschap:
Maas theater en dans
Beste festival:
Holland Festival
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Eefje Paddenburg.
Ergerlijkste theaterervaring:
Geen. Het gaat best goed in het theater, blije postcorona hoofden.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Voorstellingen die tot raadsvragen leiden: niet per se verheugend, maar theater wordt op zijn minst serieus genomen – en mag vervolgens extra zichtbaar zijn vrije geest tonen.

Hans Smit – Theaterkrant, Trouw
Beste voorstelling:
De jaren – Annie Ernaux/Eline Arbo/Het Nationale Theater
Beste nieuwe tekst:
Sâlt – Frank Siera (Eva Meijering/Tryater/Oerol); ex aequo STOM – Casper Vandeputte (HNTjong)
Beste toneelbeeld:
Douwe Hibma voor Als het anders loopt – Houten Huis Plan d- en Club Guy & Roni.
Beste nieuwe muziek:
De Wildernis – WENDE
Beste acteur:
De ijzingwekkende Terschellinger kinderen (m/v) in The Cure van Alexandra Broeder op Oerol.
Beste actrice:
Tamar van den Dop (Every Brilliant Thing/Laagland/De Jaren).
Beste gezelschap:
Het Nationale Theater/HNTjong.
Beste festival:
Holland Festival
Slechtste voorstelling:
Herinner ons – Gouden Haas (Oerol)
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Gershwin Bonevacia
Ergerlijkste theaterervaring:
Oplichtende schermpjes, foto’s maken tijdens voorstelling, ringtones, zoemende toestellen. Maak de theaterzalen en de festivaltribunes telefoonvrij!
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het voornemen van staatssecretaris Uslu om in de volgende Kunstenplanperiode meer geld uit te trekken voor het baanbrekende Nederlandse jeugdtheater. Mooi plan, meenemen in de formatie, en waarmaken.

Hein Janssen – de Volkskrant
Beste voorstelling:
The Making of Berlin door Berlin. Fascinerende voorstelling die je van begin tot eind in de greep houdt, halverwege ineens voor grote dramatische verwarring zorgt, ingenieus speelt met de vraag ‘wat is fictie, wat is fantasie?’ en ten slotte door de muziek zelf naar een aangrijpend slotakkoord toewerkt.
Beste nieuwe tekst:
Analoog van Willem de Wolf en Louis Janssens voor De Hoe. Filosofisch meanderende tekst over theater, vriendschap en ouder worden, van en met Willem de Wolf als de oudere en Louis Janssens als de jongeman.
Beste scenografie:
Yara’s Wedding door Nite, regie Guy Weismann.
Beste nieuwe muziek:
Penthesillea (muziek: Thijs van Vuure).
Beste acteur:
Eelco Smits in Geschiedenis van geweld.
Beste actrice:
Eefje Paddenburg in Mijn lieve gunsteling.
Beste gezelschap:
Internationaal Theater Amsterdam.
Beste festival:
Karavaan Festival. Op verrassende plekken in Noord Holland – van natuur begraafplaats naar biodynamisch melkbedrijf –  locatietheater dat ertoe doet. Over natuur, milieu, dieren en alle ellende die daarbij hoort.
Slechtste voorstelling:
Niet echt slecht, maar ik vond Casting van De Warme Winkel een gemiste kans en inhoudelijk warrig. De tv-serie Casting trouwens ook, en vooral ten onder gaan aan ironie.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Eefje Paddenburg
Ergerlijkste theaterervaring:
Zwart-wit denken, uitsluiting over en weer, grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, wantrouwen. En dat alles in naam van de Kunst.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De verdere, ook inhoudelijk, ontwikkeling van het regiotheater. Dat wil zeggen dat steeds meer schouwburgen en theaters met regionale producenten gaan samenwerken.

Gina Miroula – Theaterkrant, Het Parool, Dans Magazine
Beste voorstelling:
The Story of Travis in regie van Romana Vrede met magisch-realistische teksten van Esther Duysker, golvend en verrukkelijk als de zee.
Beste nieuwe tekst:
The Story of Travis van Esther Duysker.
Beste toneelbeeld:
Geschiedenis van geweld. Een witte kubus prijkt midden op het toneel. De constructie gemaakt door Marloes en Wikke klapt op ingenieuze in- en uit elkaar, en biedt inkijkjes vanuit meerdere richtingen. Ramen en deuren openen zich, muren draaien weg, het geheel roteert 360 graden om zijn as.
Beste nieuwe soundscape:
Het sounddesign van Young-Gyu Jang in dansvoorstelling Dragons van de Koreaanse choreograaf Eun-Me Ahn, doet lichtelijk hallucineren. Soms klinken de repetitieve klanken als green noise, dan weer als pompend bloed door slagaders.
Beste acteur:
Eelco Smits in De Geschiedenis van Geweld.
Beste zangeres/actrice:
De zuivere uithalen van Eefje Paddenburg in Penthesilea. En lachen, gieren, brullen om Kim Karssen in haar one-woman-show Don’t rain on my paREET, gezien tijdens de Parade.
Beste gezelschap:
Well Made Productions, die kortgeleden volledig terecht de Gieskes-Strijbis Podiumprijs in ontvangst namen.
Beste festival:
De Parade pakte dit jaar enorm feestelijk uit.
Slechtste voorstelling:
Kroniek van een aangekondigde dood door Theater Rast. Een rommeltje.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Patsy Kroonenberg met paradevoorstelling Totale Treurnis. Over de totaal teleurstellende dingen des levens. En dat zijn er een heleboel.
Ergerlijkste theaterervaring:
Het grensoverschrijdend gedrag bij Likeminds. Heel treurig dat (oud-)medewerkers en betrokkenen zulke nare ervaringen hebben gehad.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Dat er in het theater steeds meer aandacht uitgaat naar het Nederlandse zorgsysteem. Neem bijvoorbeeld Help I Need Some Body, een samenwerkingsverband tussen Mimetheatergroep Bambie, jongerentheatergezelschap DEGASTEN en Theater LeBelle, een theaterwerkplaats voor mensen met een verstandelijke beperking. De monoloog Verjaardag zonder vader van actrice Doris Wennekers ontroert diep.

Rosalie Fleuren – Theaterkrant
Beste voorstelling:
De Jaren, Eline Arbo
Beste nieuwe toneelbeeld:
Drift, Christian van Eijkelenburg
Beste nieuwe muziek:
Flip Noorman, Love It
Beste gezelschap:
Nina de la Parra en Sanne Landvreugd
Beste festival:
Noorderzon
Slechtste voorstelling:
Ronald Snijders, Een avond met mij
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Christian van Eijkelenburg
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
De jonge vaders in het cabaret maken stuk voor stuk prachtige voorstellingen.

Lorianne van Gelder – Het Parool                    
Beste voorstelling:
De Jaren door HNT/regie Eline Arbo. Briljant ensemblespel maar vooral een voorstelling die keihard raakt aan de essentie van vrouw- en menszijn.
Beste nieuwe tekst:
Vecht van Maxine Palit de Jongh bij Likeminds. Scherpe en ontroerende verwoording van iets complex als het toeslagenschandaal.
Beste scenografie:
Vecht, simpel maar doeltreffend doek dat steeds verder ineen zakt. Gemaakt door scenograaf Loes Schakenbos.
Beste acteur:
Jacob Derwig in Theater Na de Dam, Waar wij voor strijden. Zo overtuigend dat mensen wegliepen.
Beste actrice:
Lineke Rijxman in The making of Soros de musical, kwetsbaar, verrassend en persoonlijk.
Beste gezelschap:
Dries Verhoeven, omdat elk project weer vernieuwend en actueel is.
Beste festival:
De Parade
Slechtste voorstelling:
Respublika van Łukasz Twarkowski op het Holland Festival. In potentie briljant, maar in hoeveelheid moeite (drie enorme zalen, 6 uur lang, een jaar voorwerk) een grote teleurstelling.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Eefje Paddenburg, piepjong en nu al ITA-ster.
Ergerlijkste theaterervaring:
Dat een mooi theaterhuis als Likeminds intern verrot blijkt te zijn.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Nieuw bloed bij ITA. Heel nieuwsgierig wat de komst van Eline Arbo gaat doen.

Jos Schuring – Scènes
Beste voorstelling:
Als het anders loopt – Het Houten Huis / Club Guy en Roni / Plan D.
Beste nieuwe tekst:
Gendermonologen van Raymi Sambo Maakt omdat het activistisch is zonder moralistisch of militant te zijn en fraai heden en verleden weerspiegelt.
Beste scenografie:
In Penthesilea wordt de enscenering grotendeels bepaald door twaalf schitterende vormgegeven lampen die overigens wel erg vaak op en neer gaan, samen met het muzikale instrumentarium. Bij aanvang is het toneel leeg. Luttele seconden later lijkt Penthesilea wel een popconcert met alle spelers naast elkaar op een rij.
Beste acteur:
Xander van Vledder is al jarenlang een van de beste acteurs van ons land, maar vreemd genoeg is dat nooit breed erkend. Komt een vrouw bij de dokter bevestigt nog eens zijn veelzijdige talent. Zijn tekstbehandeling is voorbeeldig, fysiek is hij uiterst sterk en hij kan snel schakelen.
Beste actrice:
Hanne Arendzen is in Ex van Suburbia een vileine bitch die complexe zinnen moeiteloos uit haar mond spuugt wat een komisch effect heeft maar ook medelijden oproept met haar treurige personage. Meesterlijk.
Slechtste voorstelling:
Transmission van Touki Delphine is een installatie als symbiotisch weefsel van boomwortels en schimmeldraden dat boodschappen en voedingsstoffen overbrengt. Wat het wil vertellen is erg onduidelijk.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Maarten Smit met Waabi Sabi Theater maakte Terecht, over de worsteling met criminaliteit, rechtspraak en vergiffenis. Zware thema’s heel knap met lichtheid en liefde benaderd. Ontroerend ook.
Ergerlijkste theaterervaring:
Dat machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag gewoon door blijkt te gaan.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Keti Koti is hartverwarmend snel omarmd door theaters in het hele land. Een prachtige nieuwe traditie.

Emilie van Heydoorn – Theaterkrant
Beste voorstelling:
Fakking Triest mooi als jeugdvoorstelling en All men must die indrukwekkend inhoudelijk. En Sisters mooi qua thematiek die aangekaart werd.
Beste nieuwe tekst:
Kasper Tarenskeen, Detective Moncler.
Beste toneelbeeld:
Ik vond Detective Moncler en Slachthuis 5 heel mooi qua toneelbeeld. Maar ook De Geheime Tuin van Sonnevanck
Beste nieuwe muziek:
De Geheime Tuin van Sonnevanck en Raas en de Basketbal.
Beste acteur:
Bram Suijker in Slachthuis 5.
Beste zangeres:
Joy Wielkens in The Story of Travis.
Beste actrice:
Ritzah Statia in The Story of Travis.
Beste gezelschap:
Oostpool.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Ritzah Statia.
Ergerlijkste theaterervaring:
Onnodig naakt op toneel.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Diverse samenstellingen van teams zowel op het toneel als achter. Er wordt veel nagedacht over die diversiteit maar ook bijvoorbeeld het werken met een all female cast and crew. Dit vind ik erg interessant.

Fritz de Jong – Theaterkrant, Het Parool
Beste voorstelling:
Als het anders loopt door Het Houten Huis/plan-d/Club Guy & Roni.
Beste nieuwe choreografie:
Jakie van Sharon Eyal en Gai Behar voor NDT1.
Beste scenografie:
Fortune van Club Guy & Roni. Als een mysterieus zwevende vuilnisbelt hangt een constructie van huisraad, auto-onderdelen en geassorteerde rommel boven het toneel.
Beste nieuwe compositie:
La Reina del Metal door Vanesa Aibar en Enric Monfort. Flamencoroffels afgezet tegen industrieel slagwerk: verpletterend.
Beste danser:
Patricia van Deutekom in La Despedida van LAVA Collective; Levi Rapaport in Controle van 155.
Beste gezelschap:
Club Guy & Roni
Beste festival:
Julidans
Slechtste voorstelling:
Zin in Liefde van Igone de Jongh.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Luca Abdel-Nour (Het Nationale Ballet).
Ergerlijkste theaterervaring:
De terugkeer van de pauze. Het was een van de weinige pluspunten van de coronatijd: gezelschappen bleken prima in staat om drie choreografieën te draaien zonder het publiek – soms zelfs tweemaal op een avond – naar de foyer te moeten sturen.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Het in hoog tempo verdwijnen van papieren flyers en programmaboekjes. De digitalisering van voorstellingsinfo is een zegen. Beter voor het milieu en nooit meer hannesen met drukwerk in onpraktische formaten.

Ela Çolak – de Volkskrant
Beste voorstelling:
De Jaren – HNT
Beste nieuwe tekst:
Women in Troy, as told by our mothers – Dood Paard
Beste scenografie:
Saman Amini’s Integratieplan
Beste nieuwe muziek:
We hadden liefde, we hadden wapens – Urban Myth
Beste acteur:
Ali-Ben Horsting (Isotopia)
Beste actrice:
Tamar van den Dop (De Jaren, Every Brilliant Thing)
Beste gezelschap:
HNT
Beste festival:
Fringe
Slechtste voorstelling:
Hendrik Groen – Opgewekt naar de eindstreep
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Daniël Kolf
Ergerlijkste theaterervaring:
Bejaarden die werden gespeeld door jongeren in Opgewekt naar de eindstreep
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Groei van feministische regisseurs en collectieven à la Club Lam, Collectiet en Blond & Cynisch.

Ron Rijghard – NRC
Beste voorstelling:
Yara’s Wedding, door NITE/ Club Guy & Roni/ Schauspiel Hannover/ Asko|Schonberg / Slagwerk Den Haag. Regie Guy Weizman. Luid, grillig, overvol, met klaroenstoten emotie en paukenslagen drama.
Beste nieuwe tekst:
De uitnodiging, door Laura van Dolron. Het romantische toneelstuk van het jaar. Een ‘midlife love story’ vol misverstanden, angsten en woede-aanvallen. Van Dolron durft te zeggen dat ze gelukkig is.
Beste scenografie:
Schrödingers Hond van Kim Karssen. Licht en scenografie Hendrik Walther. Maar het gaat me om het printertje, genaamd Herman, en wat Karssen voor hem verzint. Herman steelt de show met zijn ontregelende, geprinte commentaar, gedrukt op een soort kassabonnen.
Beste nieuwe muziek:
Yara’s Wedding. Het mooist is de klarinet, die scènes bestuift met melancholie en troost. Bespeeld door Oriol Marès.
Beste acteur:
Sanne den Hartogh in The Underground van NITE. Zo dwingend, zo gelaagd. Wat kan die man toch ongelofelijk goed acteren.
Beste actrice:
De actrices van De Jaren van Het Nationale Theater: Hannah Hoekstra, Nettie Blanken, Tamar van den Dop, Mariana Aparicio en June Yanez.
Beste gezelschap:
Dood Paard. Hun Women in Troy, as told by our mothers was een hoogtepunt van het seizoen. Twomenshow was een gedurfde satire. En Speelplaats een lekker recalcitrante locatievoorstelling.
Beste festival:
Noorderzon. Met net als vorig jaar een uitmuntende, internationale programmering, waarmee ze in Groningen het Hollands Festival het nakijken geven.
Slechtste voorstelling:
Coriolanus van Het Nationale Theater. Een taaie, langdradige en veel te schreeuwerig gespeelde Shakespeare. Dat een vrouw de hoofdrol speelt is geen panacee voor een saaie tekst.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Saman Amini in zijn nieuwe rol als comedian. Een gedurfde overstap van de acteur naar een nieuw genre, die onvoorstelbaar goed uitpakte.
Ergerlijkste theaterervaring:
Theatermakers die proberen een komedie te spelen of te maken. Heel soms lukt het, maar het levert vooral tergend treurige resultaten op.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Vrouwelijke makers aan het roer, met name Eline Arbo als nieuwe artistiek leider van Internationaal Theater Amsterdam. Mooi dat de spannendste nieuwe maker van de afgelopen jaren de kans krijgt het grootste gezelschap van het land te gaan leiden.

Sem Anne van Dijk – Theaterkrant
Beste voorstelling:
POPpulisme van Het Filiaal Theatermakers. Misschien wel de beste jeugdvoorstelling die ik ooit zag.
Beste nieuwe tekst:
The Story of Travis van Esther Duysker. Magisch-realistisch meesterwerk.
Beste scenografie:
Operetta Land van Steef de Jong / Nationale Opera & Ballet.
Beste nieuwe compositie:
De door Bart Sietsema gecomponeerde musicalnummers in Malle Babbe van Club Kenau. Verrassend, onconventioneel en geen moment saai of gewoontjes.
Beste acteur:
Alwin Pulinckx (in De wanen van Bellevue Lunchtheater).
Beste actrice:
Mariana Aparicio (in De Jaren van Het Nationale Theater).
Beste gezelschap:
Het Nationale Theater. De Hagenaren excelleren in het creëren van betekenisvolle en grensverleggende theatervoorstellingen. Met een diverse cast en originele benaderingen van klassieke en hedendaagse stukken, bieden ze ongeëvenaarde theatrale ervaringen die niemand ze nadoet.
Beste festival:
Over het IJ.
Slechtste voorstelling:
Keefman van Jack Wouterse.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Maurits Wijmenga (in Dieven van Toneelschuur Producties).
Ergerlijkste theaterervaring:
Dat zoveel theaterproducties Engelstalige titels in plats van  Nederlandstalige titels krijgen! Waarom, in godsnaam? Dat het op TikTok of Instagram goed klinkt,
wil niet zeggen dat het je voorstelling geslaagder maakt.
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling:
Steeds meer productiehuizen bieden tolken voor doven en slechthorenden aan. Heel fijn en uiterst belangrijk voor de groeiende toegankelijkheid in de Nederlandse theaters.

Karin Veraart – Theaterkrant, Het Parool, VPRO, Scènes
Beste voorstelling:
A Noiva e o Boa Noite, Cinderela van de van origine Braziliaanse Carolina Bianchi en haar gezelschap Cara de Cavalo, in coproductie met Frascati Producties. Wereldpremière gezien in Festival d’Avignon, voorafgaand aan de eerste voorstelling in Frascati. Onverschrokken, aanvankelijk haast pleasende maar allengs onvoorstelbaar harde, one of a kind performance over femicide en seksueel geweld, heftig, weird; meest verrassend en ontwrichtend van het hele seizoen wat mij betreft.
Beste nieuwe tekst:
Analoog van Louis Janssens (1995) en Willem de Wolf (1961). Prachtige, zachte, aftastende, wijze overpeinzingen van twee spelers over kunstenaarschap, herkenning, jeugdige overmoed en ouder worden, gretigheid, spijt en schaamte. En niet in de laatste plaats, over leren. Van elkaar leren.
Beste vormgeving:
Lidwien van Kempens scenografie voor De wanen, toneelschrijfdebuut van Ingmar Heytze in regie van Olivier Diepenhorst bij Bellevue. Alsof je in het hoofd van het personage van (de geweldige) Alwin Pulinckx ronddwaalt, en dan weer eenzaam, door een wereldstad of een dicht woud – benauwend soms, beeldschoon tegelijkertijd.
Beste nieuwe compositie:
Het ronkende popconcert waarvan componist en muzikaal leider Thijs van Vuure Penthesilea van regisseur Eline Arbo bij ITA voorzag.
Beste acteur:
Jesse Mensah, als Achilles in Penthesilea, en als Eitan in (het ontroerende)Vogels van Alize Zandwijk bij ITA.
Beste actrice:
Eefje Paddenburg met haar onweerstaanbare performance in Mijn lieve gunsteling, haar debuut bij ITA; en Ilke Paddenburg als verrukkelijke titelheldin in Penthesilea.
Beste gezelschap:
ITA, om bovenstaande. En ondanks, zie hieronder:
Slechtste voorstelling:
Bloedbruiloft van Wim Vandekeybus bij ITA. Grote gebaren in dans, scenografie en cinematografie, die spel, gevoel en inhoud bepaald geen dienst bewezen.
Beste festival:
Binnen: Brandhaarden, met deze editie een internationaal, spannend scala aan vrouwenstemmen in het theater. Buiten: Karavaan, met verrassingen op locatie en het natuurlijk ‘thuis’ van dat geweldige Collectief Blauwdruk.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Collectief BrugMan van Jurjen Zeelen en Dinda Provily. Tijdens  Frascati-festivalletje Collectief NU, dat een waaier aan jong (en net ietsje minder jong) collectief talent presenteerde, maakten ze een indruk die beklijfde.
En dan, officieel van een seizoen eerder, maar jong en veelbelovend en gemiste kans om niet te noemen: LENZ, theatercoöperatie rondom Erasmus Mackenna liet zich hier zien met het indrukwekkende Sheath and Knife. Wow.

Annette Embrechts – Theaterkrant, de Volkskrant
Beste dansvoorstelling:
Dorian door de Junior Company, Het Nationale Ballet en ISH Dance Collective, choreografie: Ernst Meisner (Junior Company) en Marco Gerris (ISH). Hiphop en ballet kunnen lezen en schrijven met elkaar in deze totaalklapper over de giftige gevolgen van een onrealistisch schoonheidsideaal.
Beste nieuwe tekst:
Ik zeg toch sorry van Theatergroep Aluin en Raymi Sambo Maakt. Deze slimme tekst van Erik Snel en Ayden Carlo is een listige versmelting van onderbuik en bovenkamer en zet de pijnlijke verschillen in perspectief op het slavernijverleden hilarisch op scherp.
Beste scenografie:
Controle, door 155. Verbluffend staaltje choreografisch kameraadschap op drie doordenderende loopbanden met live camerawerk voor onthullende close-ups; sublieme metafoor voor een wiebelige gemoedstoestand vanwege een dreigend verlies aan controle.
Beste danser:
Liam McCall als de manipulatieve Henry in Dorian, listig en sluw danst hij als een duivelse wervelwind tussen hiphoppers en balletdansers door, alsof hij met zijn soepele breakdancelijf voortdurend met iedereen verleidelijke gesprekken aangaat.
Beste danseres:
Patricia van Deutekom in La Despedida van LAVA Collective. Ze lanceert zichzelf naar een intense slotsolo door drie kwartier te rennen zonder vooruit te komen. Eén lange rauwe voetroffel over de impact van rouw, die plots eindigt en overgaat in zacht en vloeiend vloerwerk.
Beste gezelschap:
NITE/Club Guy & Roni
Beste festival:
Hulde aan de vindingrijke programmering van (bijna) alle festivals, neem Cultura Nova, Noorderzon, festival schrit_tmacher, Julidans, Festival Circolo, Circusstad Festival Rotterdam, Theaterfestival Boulevard, Nederlandse Dansdagen, Holland Dance Festival en al die andere. Bijna altijd een feestje om te bezoeken.
Slechtste voorstelling:
Don’t clap for Crap (not another shit show) van queerperformers Vincent Riebeek en Nica Rosés, première tijdens Julidans. Slecht voorbereide remake van de cultklassieker Kein Applaus für Scheisse (2010) van Vincent Riebeek en Florentina Holzinger met een overdaad aan klungelige en rommelige seksacrobatiek.
Meest veelbelovende nieuwkomer:
Jennifer Romen (27) met haar gezelschap Oxygen. Ze kwam, zag en overwon in de grote zaal met haar betoverende hit Delusion vol swingende illusies. Daar willen we best meer van zien en horen.
Ergerlijkste theaterervaring (op het podium of achter de schermen):
Een litanie aan ingezonden brieven van boze mensen die de voorstelling zelf niet hebben gezien, maar zeker weten dat je er totaal naast zit (bijvoorbeeld n.a.v. de meest recente ensemblevoorstelling van Jan Fabre).
Meest verheugende nieuwe ontwikkeling (op het podium of achter de schermen):
De start van het gesprek over sociale (on)veiligheid in de danssector.

critici-enquêtejaarlijstjes

Dossiers

Theaterjaarboek 2022/2023