Het politieke engagement in het theater is terug van weggeweest. Daar hebben de bezuinigingen op de kunsten en het daarmee samenhangende weggevallen draagvlak (‘we moeten ons weer meer tot de maatschappij verhouden’), of het feit dat de grote geopolitieke ontwikkelingen nu wel echt onontkoombaar op onze drempel staan ongetwijfeld iets mee te maken. En dus maakt het Nationale Toneel een voorstelling over de multiculturele samenleving (met vrijwel uitsluitend witte acteurs) en sleurt Ola Mafaalani een groep Syrische vluchtelingen mee het toneel op tijdens haar Staat van het Theater.
Meer in de marges is een aantal kunstenaars iets doorwrochter bezig om het theater (her)uit te vinden als laboratorium om (politieke) alternatieven voor de samenleving uit te denken, of om de (politieke) werkelijkheid te onderzoeken door haar met die van het theater te vermengen. Denk aan The New Forest van Wunderbaum, maar ook aan bijvoorbeeld Christophe Meierhans die met Some use for your broken claypots een nieuw democratisch model voorstelde, Milo Rau die met zijn International Institute of Political Murder de werkelijkheid van de statements van Breivik of van Syriëstrijders het theater in brengt en politieke gebeurtenissen her-ensceneert, of Thomas Bellinck die met zijn installatie Domo de Europa het Europese project richting de toekomst extrapoleert.
Links-progressieve hoek
In het boek Not just a mirror probeert het Europese theaternetwerk House on Fire, dat met deze titel een serie van publicaties over geëngageerd theater begint, de stand van zaken op te maken op het gebied van het politieke theater: hoe wordt erover gedacht, welke strategieën worden er gebruikt? Onder redactie van dramaturg Florian Malzacher leverde dat een nogal eclectische verzameling stukken op en een handvol praktijkvoorbeelden van makers en groepen die het politieke tot inzet van hun werk maken.
Maar daar begint het probleem, want wat is precies de definitie van het woord politiek? En welke makers maken nou eigenlijk wel of geen politiek werk? Volgens Malzachers inleiding gaat het om de vraag hoe theater opnieuw een krachtig medium kan zijn om de samenleving niet alleen te spiegelen, maar haar ook daadwerkelijk te veranderen. Waarmee hij het politieke theater in een wel erg enge en politiek links-progressieve hoek positioneert en tegelijkertijd de maatschappelijke invloed van theater (of kunst) schromelijk overschat.
Tegelijkertijd roept hij wel interessante vragen op over wie het theater precies representeert of kan representeren, en of het theater de toeschouwer wel kan veranderen als de politieke participatie of emancipatie die het de toeschouwer biedt vooral een artistieke strategie is – en daarmee eigenlijk onoprecht is.
Losse gedachten
Het is een euvel waar het hele boek aan lijdt: er worden interessante casussen belicht en gedachten opgeworpen over politiek, kunst en samenleving, maar een rode draad is er niet en een heldere kwaliteitsstandaard voor de artikelen evenmin. Wat heeft bijvoorbeeld een matig gesprek met Judith Malina (de inmiddels overleden grondlegster van The Living Theatre) te maken met een van losse gedachten aan elkaar hangend essay over ecologie en theater?
Zelfs binnen individuele artikelen is die wisselvalligheid te bespeuren. De theatrale analyse van de Occupy- en Idignados-bewegingen is interessant zolang het met een zekere abstractie de strategieën bespreekt waarmee de demonstranten de naar rust en orde strevende overheid proberen te ontregelen, maar wordt nogal mal wanneer men met Duitse gründlichkeit de teksten op demonstratiebordjes op taalkundig niveau gaat deconstrueren.
Pas in het tweede deel van de bundel, waarin de verschillende praktijken van activistische kunstenaars worden besproken, wordt duidelijk waarom het zo moeilijk is het politieke theater te duiden. De ene kunstenaar is de andere niet en ieder van hen heeft een individuele motivatie en een unieke strategie, en is daarmee onmogelijk over een theoretische kam te scheren. Toch is er onder theatermakers wel degelijk een hernieuwde zoektocht gaande naar de geëngageerde, meer effectief-politieke kant van de kunst. Maar die zoektocht is wel gebaat bij een iets helderder discours.
Not just a mirror: looking for the political theatre of today Door Florian Malzacher (red.)
House on Fire, 2015
ISBN: 978-3895813788
Dossiers
