1

Erna (speelleeftijd 27 – 67), actrice met een vaste aanstelling bij een ensemble en Fons (53), regisseur en artistiek leider bij datzelfde ensemble zitten in een restaurant. Ze hebben meer gedronken dan gegeten.

Fons Natuurlijk open je daarmee. Dan is iedereen nog scherp, begrijp je.
Erna Ja.
Fons Dus daar plaats je je personages in hun theoretisch kader. Meritocratie, het idee dat bepaalde individuen een aan zichzelf gebonden meerwaarde hebben, onafhankelijk van hun context en de mensen om hen heen, hyperindividualisme versus collectiviteitsdenken. Dat als andere mensen dat ook gaan geloven, zich inferieur gaan voelen, ze zich ook naar de ander gaan voegen, zichzelf geweld aan doen. Terwijl, de realiteit is natuurlijk bijna intersectioneel: elke maker is een som van de kruispunten en dat elk van die kruispunten dus net zo veel bijdraagt aan het succes en net zo verantwoordelijk is voor het succes. En dus ook voor het falen. Begrijp je?
Erna Ja.
Fons Dat modern activisme een drang naar harmonie heeft die uiteindelijk onderdrukkend werkt. Je zou dan nog een parallel kunnen trekken naar Nietzsche, die zei dat medelijden tot stilstand leidt, en vragen wat in onze moderne tijd medelijden heeft vervangen. De angst om buiten de boot te vallen? De ironie daarvan: medelijden is empathie die zich vanuit het individu manifesteert, terwijl we nu juist bang zijn dat wij als individu niet meer op begrip en geduld — noem het stilstand — kunnen rekenen. Dat gooi je allemaal op zodat je daarna naar het emotioneel invoelbare construct kunt, de humor, de ironie. Begrijp je?
Erna Ja.
Fons Want dat is in de kern wat kunst is. Ja, dat zal de mensen misschien verbazen, (lacht bescheiden) en zeker in deze tijd, maar kunst is niet een mening in een leuke jurk. Kunst is niet De Groene Amsterdammer met een mooi lampje erop. Een kunstenaar die wil prediken, ja (lacht bescheiden) die moet terug naar de reformatie.
Erna Ja.
Maar.
Er is ook wel iets… er zit ook wel een kern van waarheid in die recensies.
Fons Vind je?
Erna Nouja. Nee?
Fons Weet ik niet, maar je verbaast me.
Erna Ik bedoel meer —
Fons citeert ‘Maar écht leven gaat het niet: de personages blijven op afstand en filosofische discussies blijven loze woorden.’ Ja, dat vond jij ook?
Erna Nou, ja, nee. Dat is natuurlijk onzin.
Fons En ook die woede op Grace. Zij speelt daar toch gewoon prima. Waarom
zou je zo kwaad worden op een actrice van tweeëntwintig?!
Erna Dat moet je ook niet zo opschrijven.
Fons ’Als in een uitgerekte scène zelfs de voice-over zich in de discussie mengt, wordt de gimmick van het slachtofferfetisjisme wel enigszins vermoeiend.’
Erna Nee, nee, nee je hebt ook wel gelijk.  

Stilte.

Erna Joh en wat maakt het nou helemaal uit. Het is toch niet jouw voorstelling.
Fons Het is toch ons gezelschap!
Erna Ja!
Fons Ik steek mijn nek uit, begrijp je? Omdat ik denk dat iemand iets in zich heeft wat er misschien in een voorstelling uitkomt. Dit is haar tweede voorstelling. Haar tweede. En het lijkt wel de Idus van Maart. Prima blijven we allemaal dezelfde conformistische, refoprogessief— want dat is het. Het is in de kern net zo dogmatisch en prekerig als de refo’s—

De bediening komt met de rekening. Iemand die een punt in een whatsapp bericht ervaart als passief agressief in plaats van correct. Ze praat alsof ze appt en ze appt alsof ze in het moment leeft.

Fons Ik hoopte al dat we jou nog even zouden zien.
Bediening Was alles naar wens
Erna Nee.
Bediening Oh 

Stilte.

Bediening Ja
Wat dan
Fons Het was prima. Mogen we pinnen?
Erna Wij bestellen de huiswijn. Dat is nu al… hoe lang is dat nu al die Merlot?
Bediening Ja
weet ik niet
ik drink niet
Erna Die baksteen met cassis slierten alsof er een piñata met suikergoed en serpentines op je tong wordt stuk geslagen—
Fons Ze heeft een aantal slechte recensies gehad en—
Erna Héél lang is het al die Merlot. En elke keer klaag ik er over. We bestellen allebei drie glazen. Dan weet je: dat kun je omzetten naar een fles en dat is goedkoper voor de gast. Wat zie ik op de bon? Zes glazen.
Bediening Ja
Erna We bestellen de pimentos, de burrata, de octopus en de geroosterde bloemkool. Wat kom jij als eerste brengen? De zoete aardappel. En daarna de bbq ribs, de miniburgers en brood met boter en augurk.
Bediening Oh
Heeft het wel gesmaakt
Erna Heb jij die miniburgers wel eens gehad?
Bediening Nee
Erna Nee?
Bediening Nee
ben op dieet
en en vind vlees ook wel hef
voor milieu enzo
Erna Hier. Kraanwater. Drie vijftig per karaf. Gaat het een beetje? Terwijl ik heb dat nodig voor mijn medicijnen. Wettelijk gezien mág je daar geen—
Fons Erna. Klaar nu.
Bediening Hé mevrouw
het spijt me.
Erna Ik wil dat je op zijn minst doet alsof het je iets kan schelen. Alsof het iets uitmaakt dat jíj hier staat. Dat jíj bedient. Het doet er toch toe? Dat ik hier zit. Toen ik zo oud was als jij en Henny Orri mocht bedienen tintelde het.
Bediening Oh
was die beroemd
ofzo
haha
Erna Een actrice! Een beroemde actrice.
Bediening Bent u ook beroemd dan
Erna Ja.
‘Ik ben een meeuw.’
Bediening ?
Erna Ik ben actrice. 

Stilte.

Erna Ze weten niet meer wie ik ben.
Je hebt geen idee wie ik ben.
Bediening Sorry
u bent vast super goed
sorry
haha
hé,
mevrouw
het spijt me
echt
Erna Water under the bridge.
Bediening Maar mevrouw
als je het allemaal zo goed wist
waarom zei u dan niks?

(beat) 

Bediening Ik ben achttien
weet ik veel
heb net nog een dienblad omgegooid
toen u zag dat ik het niet goed dee
waarom hielp u niet
iedereen verdient toch een tweede kans
ik was niet eens bekend met ons concept
haha
ik ben elke keer komen oberen als je mij riep
ik nooit iets ge-antiet of zo
waarom zei u niet
de vino is vies we willen een other
als ik dat had geweten
had ik ook nog mensen na jou lekker kunnen wijnen
en nu gaat u complainen
dat is toch oneerlijk
Erna Omdat ik graag een harmonieuze avond heb.
Bediening Nou lekker gelukt
haha
zal ik naar boven afronden?
Fons Maak er honderdtwintig van.
Bediening Heb honderdvijftig ingevuld
ja echt hoor dit circus mij niet belle
moet er helemaal van naar de psych denk ik

Fons zucht, maar betaalt. Bediening af.

Erna Sorry. Ik ben vreselijk.
Fons Als je het echt harmonieus had willen laten verlopen, had je niks gezegd.
Erna Dit gíng toch gewoon niet?!
Fons Zeg je het wel tegen mij als je het met me oneens bent?
Erna Ik vertrouw jou.
Fons Dat is geen antwoord op mijn vraag.
Erna Dankzij jou heb ik nog een baan. Al mijn vriendinnen van de academie staan op straat. En jij krijgt wel geld al vijftien jaar. En ik mag daar onderdeel van zijn.
Fons Ik weet dat mensen me soms moeilijk kunnen vinden, wij kennen elkaar lang, je bent in vaste dienst ik hoop gewoon dat jij wel af en toe zegt…
Erna Ik heb daar toch geen verstand van. Als ik moet lachen, lach ik. Als ik moet huilen, huil ik. Als ik naakt moet. Als ik mijn kinderen moet vermoorden. Maar voor de rest vind ik niet zo veel.
Fons Nou…
Erna Dat is nu eenmaal wat de maatschappij van vrouwen maakt.
Fons In 1949 ja, toen Simone de Beauvoir dat schreef. Maar jij had modernere ouders, hebt de seventies meegemaakt, hebt boeken gelezen, jij bent niet tot die vrouw gemaakt.
Erna Als er iets is wat Marja Pruis, Madeleijn van den Nieuwenhuizen ,—
Fons Feminisme is niet iets om jezelf achter te verschuilen. Dan wordt het net zo’n kerker als seksisme. Begrijp je.
Erna Madeleijn van den Nieuwenhuizen zegt—

Fons slaat hard met zijn hand op tafel. 

Fons Mens! Wat vind jij?!
Erna Ik vind het gewoon interessanter wat anderen vinden.
Fons En als ik het nou interessant vind… wat jij vindt?
Erna Dat geloof ik niet. Het valt altijd stil als ik iets zeg of doe.
Op de middelbare school deed ik mee met de toneelclub. Dan was het eerst een paar weken speloefeningen en dan opeens werd er een rolverdeling bekend gemaakt. Ik kreeg nooit de hoofdrol. En niemand legde me uit wat ik dan die weken daarvoor niet goed had gedaan. Wat anderen beter deden. Dus probeerde ik de anderen zo goed mogelijk na te doen. En elk jaar gebeurde hetzelfde, en elk jaar voelde ik me zo alleen omdat ik niet begreep wat… omdat ik ‘het’ gewoon niet begreep. Ik ben bang om alleen te zijn. Dus doe ik alsof ik alles begrijp. 

Stilte.

Erna Angst is een goede raadgever. Ik heb er een Colombina aan te danken, en een Theo d’Or in 2012. Voor iets wat ik van anderen heb overgenomen. Of een soort krasserige kopie van wat ik speelde toen ik een goede recensie kreeg. En telkens krijg ik weer een bijrol. En telkens legt niemand het uit, reageert niemand echt op wat ik doe, jij ook niet. En dat is oké. Maar ik ben niet de persoon aan wie je moet vragen: wat vind jij. Want ik ben bang voor die ‘jij’. Misschien is dat wel een slecht actrice. Of nog erger: iemand die het allemaal niet begrijpt.  

Stilte.

Erna Er wordt zoveel doms gezegd, het zou wel heel toevallig zijn als ik iets slims te zeggen heb. Laatst op de begrafenis van de moeder van Cees, jij was er ook, toen iedereen de hele tijd zei: ‘Vanaf nu alles met slingers’.
Ja? Alles met slingers? Russische tanks die Oekraïne binnenrijden? Met slingers? Jammer van je overleden kind, maar hier is een roltong? Wat is er mis met pijn, verdriet, woede. Mogen we geen onrecht meer ervaren? Maar voordat ik daar ben, is het eerstvolgende domme al gezegd. ‘We moeten van de schaamte af’, (zucht) het maakt mensen niet meer uit of ze iets zeggen dat waarachtig is, of mensen helpt of troost, of inzicht biedt. Het gaat er alleen nog maar om dat het opvalt en lekker klinkt. Waarom zou ik dan wel iets waarachtigs—
Fons Mensen mogen toch domme dingen zeggen, fouten maken?
Erna Zij mogen fouten maken. Jij mag fouten maken. Ik niet. Ik moet vooral niet te veel in de weg lopen. Ik word opgerekt. Als een Uberrider die steeds nog een extra ritje moet doen, ook al kan ie eigenlijk helemaal niet meer. Zo sta ik ook aan het einde van een lange avond, na een lang repetitieproces, na een lange carrière, waarvan ik me afvraag: wanneer had ik moeten zeggen—
Fons Hoe kom je nou weer bij Uber? Wij zijn geen Uber. Dat is een randdebiel extreem commercieel bedrijf. Vind ik een beetje een manipulatieve vergelijking, hoor. Rustig aan.
Erna Ja, nee, natuurlijk. Het is maar een metafoor. Ik ben moe. Laat maar.
Fons Toen mijn moeder op sterven lag, ik kom erop omdat jij zegt ‘Uber’ en ik daarmee steeds naar het hospice ging, anyway, we waren aan het praten. Zij en ik. Opeens viel ze weg. Ze maakte nog wel geluiden maar… ze klonk heel dronken. Daarna was ze weg. Later zei de dokter dat als je sterft, de tong als eerste verlamd raakt.
Erna Ik vind het niet leuk als je me oud noemt. Echt niet leuk. 

2

Erna heeft een radio-interview, het is een kort gesprek, dus hebben ze gewoon een setje naar haar toegestuurd. Ze zit alleen in een kamertje met een microfoon en een webcam. Ze schenkt buiten de camera witte wijn in een mok, waar ze gulzig uit drinkt. Ze denkt dat dit het voorgesprek is.

Erna Oh, nee hoor zeven minuten is ook prima. Fijn dat ik er even bij mag zijn! Of erbij. Jullie zijn natuurlijk in Hilversum en ik zit hier, alleen. ’t Is geen Nooit meer slapen of Kunststof. (lacht) Daar zat mijn collega vorige week. (lacht) Komt helemaal goed.
Erna Ik vind het alleen maar leuk om even over de voorstelling, sorry ik bedoel De Tweede Vrouw van de Toneelfabriek 5 oktober tot 12 december in het land er zijn nog kaarten, www.toneelfabriek.nl/dtv, te vertellen. Ik heb een paar scènes waarin ik, ik speel een schrijfster dat is een bijrol, de—
Erna Nee, ik zit bij het ensemble sinds 2002, dus dat is twintig jaar. Geeft niet, hoor. Corona. (lacht) En de tijd vliegt natuurlijk. (lacht) Toen heette het nog dat je een ‘engagement’ had bij een gezelschap. ‘Verbinding’, zou ik zeggen, ‘inzet’. Ach joh, toen sprak iedereen nog Frans. Tegenwoordig zit je ergens ‘bij’. Grappig, hè. (lacht) Ja, dat is wat meer een soort management anglicisme, waardoor je ook altijd weer weg kunt.
Erna Ik denk er natuurlijk ook wel eens over om iets anders te gaan doen. Maar ja: dat denk ik bijna elke maand. Dus omdat nou serieus te gaan nemen.
Nouja, zullen we even eerlijk zijn? Oh oh Fassbinder, dat was een flop. Daarna Indirect compliment aan de subtext, daar zaten op een zaterdag avond drie mensen in de zaal. Harry en de Mullisches, neergesabeld. Love letters for Doris Autofabriek, daarover schreef Simon Janssens ‘Gelukkig is DAF ter ziele’. The Coca Cola Song, daarin moesten we drie uur lang één versje zingen. Ik ken het nog uit mijn hoofd. ‘I’d like to teach the world to sing. In perfect harmony. I’d like to buy the world a Coke. And keep it company. That’s the real thing.’ Daarover schreef Herien Embrechts: ‘mierzoete cola zonder prik’.
Kijk het raakt mij allemaal niet, natuurlijk. Ik heb een vaste aanstelling. Ik zit vast.
Erna Nee wacht. Grace Semple wordt vervangen door Gokje Niemandsverdriet. Ja het maakt voor nu verder niet uit, maar—
Erna Neejoh. Nee. Je kent haar toch? Je weet toch dat ze een beetje… jeweetwel is? Heel erg ‘ik ben tweeëntwintig en ik weet hoe het werkt’. Ja precies. Dus we zijn aan het repeteren en opeens staat ze op en begint ze iets te zeggen als ‘Shakespeare is dan misschien een racistische, seksistische, antisemitische, nou goed alles wat je fout kunt doen tegenwoordig, koloniale onderdrukker natuurlijk ook, witte man, maar hij stond tenminste ergens voor en daardoor kunnen wij ons nu tot hem verhouden. Waarom vinden wij niks? Wij staan niet eens voor onze collega’s als ze het zwaar hebben’. Huilen. En toen liep ze weg. En toen… Petitie. Die open brief in de krant. Een instastorie.
Erna Ik… Ja… Het was wel mooi. Natuurlijk. Ik ben ook jong geweest. Alsof ze met een afstandsbediening opeens een andere film in mijn hoofd aanzette over hoe het ook had kunnen zijn. De voorstelling. Mijn leven. En daarna was het stil. Dus ja.
Erna Jawel… jawel… Nou, maar ‘breder probleem’…
Erna Ja, maar veel gezelschappen hebben nu vacatures. Het is ook een beetje de tijd. Na corona.
Erna Ja, wel veel bijval. Maar ik ook wel hoor. Ik zeker ook wel.
Erna Natuurlijk voel ik mij wel verbonden met die collega’s. Publiciteit staat op springen. Techniek is kilo’s afgevallen. Productie heeft burn-outs. Casting wordt gek van alle bel-angst.
Erna Ja, wel veel bijval ja.
Nee, maar ik ga ook gewoon m’n ontslag indienen, joh. Ik ben er toch ook helemaal klaar mee. Ja natuurlijk. Zo ga je niet met mensen om. En ook niet met publiek geld trouwens. Zeg ik altijd al.
Nee, echt, daar mogen jullie me aan gaan houden. Hoe laat begint de uitzending? Dat we niet straks—
Erna Oh.
Ja.
Nee, natuurlijk.
Nou. De Tweede Vrouw van de Toneelfabriek 5 oktober tot 12 december in het land er zijn nog kaarten, www.toneelfabriek.nl/dtv. Veel plezier, heel erg bedankt dat ik er mocht zijn en een fijne avond.  

3

Een jaar later. Erna is in paniek. Om haar heen het fietsuniform van Uber Eats, talloze pakketjes die ze nog moet bezorgen, en andere bewijzen van baantjes uit de comfort economie. Grace (22) zet een papieren zak van Gorilla’s over haar hoofd. 

Grace Wat ben je?
Erna Een werkloos actrice, met een hypotheekschuld, een geannuleerde Netflixserie, te veel dyslexie om audioboeken in te lezen, en ik heb gewoon geen idee, geen idee hoe, ik heb ’s ochtends een krantenwijk en lever ’s middags pakketjes af en ben een afhaalpunt voor pakketjes tussen vier en negen, ik werk voor Uberbezorgderoo alles en—
Grace Nee, wat ben je?
Erna Een moeder die haar kinderen niet kan uitleggen dat
19 euro per maand voor een swapfiets duurder is dan in één keer een tweedehands kopen—
Grace Je bent een vrouw. Die huilt en slaat. Met een papieren zak over haar hoofd.
Erna Ja. Ik ben een vrouw die huilt en slaat met een papieren zak over mijn hoofd.
Grace En is dat iets wat Cathy in Wuthering Heights doet? Of Medea? Een papieren zak over haar hoofd hebben?
Erna Nee…
Grace Dus misschien, misschien, zit jij ook niet in zo’n groot melodrama als zij. Maar ben jij nu gewoon even iemand met een zak over haar hoofd.

Erna lacht.

Erna Stel je voor dat Tsjechov zijn personages dit liet doen voor de scène zou beginnen. Dan zou er geen drama meer over zijn.
Grace Mijn tip aan elke schrijver: 1. De Bechdel test, 2. En wat nou als dat kippetje nou wel kan omgaan met emoties? Hé da’s interessant, dan hebben die typepoezen ook nog eens een visie op de wereld.
Erna Hoe gaat het met je? Zal voor jou ook wel lastig zijn even geen werk. Ik zit helemaal in de stress. Huis. Kinderen die niet begrijpen dat bezuinigen meer is dan alleen huismerk eten. Aanvragen schrijven.
Grace Aanvragen schrijven?
Erna Voor jou is het toch ook niet makkelijk zonder vast salaris? Werk je nu in een koffietentje of zo?
Grace Ik ben niet weg bij het ensemble.
Erna (lacht) Nee, je bent nooit weg uit het ensemble. Je kunt ons wel uit het ensemble halen, maar het ensemble niet uit ons.
Grace Wat?
Erna War Child.
Marco Borsato.
Voor jouw tijd.
Grace Marco Borsato?!
Erna Ja. Sorry. Nee, niet grappig. In het Wit Licht van wat we nu weten natuurlijk. Sorry ik bedoel gewoon met de kennis van nu. Hij heeft zijn masker afgezet. Sorry.
Grace Ik heb geen ontslag genomen. Ik ben uit de productie gestapt. Maar ik zit nog bij het ensemble.
Erna Hm.
Grace Ja, mijn agent zei: gewoon blijven zitten zolang je het kan volhouden en dan later geef je er een interview over of je schrijft een essay zonder namen te noemen maar wel herleidbaar. Dat verfilmen ze dan. En tot die tijd is het ook een keurmerk voor castings. ‘Speelt in het ensemble’.
Erna Ahja.
Grace Ik schrijf nu een theatraal pamflet voor het Holland Festival dat Fons gaat regisseren.
Erna Heel getalenteerde man.
Grace Ja.
Erna Wat leuk voor je.
Wat leuk! Wat een kans!
Grace Ja!
Erna Missen ze me?
Grace Maar wat wil je gaan maken dan? Ik dacht dat jij een Netflixserie had?
Erna Ik heb het allemaal in mijn hoofd. Het moet alleen nog even op papier.
Grace Maar er staat daar een document open.
Erna Ja, maar dat is klad.
Grace Er staat ‘een voorstelling over wat als vrouwen nou eens’, bedoel je dan niet mensen die menstrueren?
Erna Ja.
Ja.
Nee, tuurlijk. Ik ben daarin helemaal mee!
Maar ik… ik zit dan gewoon lekker met een wijntje wat aantekeningen te maken en heb dan niet de juiste formulering scherp.
Grace En het is van kleur.
Erna Ja.
Grace Want je bent geen racist.
Erna Nee. Maar het is dan gewoon zo de eerste gedachte en dan…
Grace Zal ik even meelezen?
Erna Nee joh, dat hoeft niet. Ik mail het je wel als…
Grace Maar er staat nu al best wel wat.
(wijst aan) Daar bedoel je ‘praktisch opgeleid’.
Jeetje wat ben jij een microagressor. Victimblaming. Gender. Homofoob. Seksistisch. En dit is dan weer heeel Disney. Dit heeft Gloria Wekker al een keer gezegd dus dat is toe-eigening.
Erna Ga jij anders even daar zitten, dan lees ik het wel voor en dan kan je daarna schieten.
Grace Ben jij bang voor mij?
Erna Neejoh! Neee! Lieverd! 

Erna begint voor te lezen, ze peilt om het woord hoe het valt bij Grace. Soms verandert ze halverwege een woord aan de hand van haar reactie. Is het een spoken word-performance of gewoon Erna? We zullen het nooit weten.

Erna In een wereld die polariseert
versnelt, opwarmt, vereenzaamt
mensen uitspeelt, om winnaars, verliezers
een wereld in brand, weinig hoop biedend,
verkies ik vertellen vanuit een mensbeeld.

De instituties onttakeld
Burgers op drift vinden tijdelijk houvast in fictie
zelfverzonnen identiteiten
Achter onze gepersonaliseerde beeldschermen
Achter deze permanente staat van koude burgeroorlog
Ontwaren we stropoppen en gaan op de vuist
Voorbij polarisering
Sprookje en science,
Bach en Beyoncé,
is Brabant de wereld en omgekeerd
Verschillende leeftijden,
seksen en intersecties,
klassen en banen.
 
Dringend gezocht
Visie en inspiratie
In de machinerie, de kille machinerie
Verhalen met troost en nabijheid
geen eenzaamheid, onmacht
verbindend met mensbeeld.

Dringend gezocht.
Het laat je ervaren
binnen en buiten je safe space, gedragen uitgedaagd
De Openingszet
Een Solo
Een language no problem-project
Een oren-open-project
Een kenningsdelingsproject
Een Wild Card 1
Een Wild Card 2
Een lab, een workshop, een sessie, een trailer een lunch, container, of duinpan, daar

Het nu draagt silhouetten van wat zal komen
benadrukt de snelheid waarmee grote en kleine
verhalen in onze huidige tijd veranderen.
Het vertrekken vanuit nu
Het centraal stellen van de mens
Het stellen van vragen
Samen wakker zijn
Een groetende portier
Zacht tapijt
Zelf gebrouwen bier
Contact met Het Onbekende
Dat ambigue, worstelend wezen
In het hart brandt er een vuurtoren
Grace Mooi.
Erna Ja?
Grace Ik denk dat andere mensen hier heel veel van zouden kunnen leren. 

4

Weer een halfjaar later. Dit is een tekstuele vertaling van Erna’s instastorie op de dag dat ze met een interview in de Volkskrant staat. Het is bloedirritant, ‘maar als je er iets van zegt gun je haar niks en ze heeft er zo lang op moeten wachten.’

Erna Ik sta met een interview in de Volkskrant.
Dit is het gezicht van iemand met een lang interview in de Volkskrant.
Kijk, Connie Palmen heeft ook gezien dat ik met een interview in de Volkskrant sta.
Kijk, Johan Fretz heeft ook gezien dat ik met een interview in de Volkskrant sta.
Kijk, Soundos El Ahmadi heeft ook gezien dat ik met een interview in de Volkskrant sta.
Kijk, Margriet van der Linden vindt dit een goed stukje uit mijn interview in de Volkskrant. ‘Ik wil met Lizzo in gesprek, niet als fan, maar als medekunstenaar.’
Dit vind ik zelf een erg goed stukje uit het interview in de Volkskrant met mij: ‘Het is tijd dat de witte mens, de witte man, op zijn hypocrisie wordt aangesproken en op zijn verantwoordelijkheid. Soms zet ik het nieuws aan en denk ik: ga je schamen, Nederland. Hoeveel holle oproepen tot een boycot krijgen we nog? Wat ik maak is inhoudelijk heel spannend.’
Kijk, Silvana Simons vindt dat ook een goed stukje uit mijn interview in de Volkskrant.
Kijk, Laurens Dassen vindt dit een goed stukje uit mijn interview in de Volkskrant. ‘Ik ben gewoon moegestreden. Echt moegestreden.’
Kijk, Halina Reijn vindt dat ook een heel goed stukje uit mijn interview in de Volkskrant.
Kijk, dat vindt Arie Boomsma een heel goed stukje. Hij zegt ‘Mooi’. Binnenkort kom ik in zijn podcast om te praten over slaap en water. En hij is héél benieuwd naar mijn voorstelling. 

5

Weer een halfjaar later. Erna en Fons treffen elkaar op een borrel. 

Fons De kroonprinses van het theater. Daar is ze. Dat je de tijd hebt.
Erna Ik zie m’n kinderen nog maar vijf van de veertien dagen door geldgebrek. Dus ja… een gratis borrel.
Fons En je durft het aan om met mij te praten. Goed interview in… was het nou NRC?
Erna Ik wilde alleen even tegen je zeggen: ik wist van niks. Ik zag opeens die oproep voorbijkomen. En ik dacht meteen: ik wist van niks.
Fons Heb je dat ook gezegd in het onderzoek?
Erna Wie ben ik om de ervaringen van anderen tegen te spreken?
Fons Maar je hebt wel meegewerkt aan het onderzoek.
Erna Ja.
Maar maar heel kort hoor.
Fons Wat heb je dan gezegd?
Erna ‘Ik wist van niks.’
Fons Dat was alles.
Erna Ja.
Nou.
Maar al pratende dacht ik wel: ja, maar dát wist ik wel.
Fons Ah.
Erna Sorry.
Fons Het is oké.
Erna Het is toch zonde van zo’n groot regisseur? Dat heb ik ook gezegd: ja, angstcultuur. Maar moet Fons dan nu voor altijd aan de zijlijn blijven staan? Ja, meervoudige aanranding, maar heeft hij zijn straf niet inmiddels al gehad? Ja, verkrachting, maar moeten we dan nu ook zijn leven verwoesten?
Fons Het is maar een onderzoek. Zo’n onderzoek kun je kopen. Het had twee kanten op kunnen gaan, begrijp je?
Erna Jij kijkt er natuurlijk helemaal anders tegenaan.
Fons Nee.
Ik denk dat elk woord waar is. Sommige woorden mild.
Na het onderzoek werd alles aan me voorgelezen. Een verhaal van drie uur. Ik weet niet of dat kort of lang is. Het was… Ik moest natuurlijk huilen.
Daarna was ik opgelucht. Alles waar ik de afgelopen jaren bang voor was, werd eindelijk een keer gezegd. Alsof ik al die jaren was gegaslight. Door iedereen die deed alsof ze niks zagen, alsof ze me begrepen, ook door mezelf natuurlijk gegaslight… En door jou.
Erna Ik had niet verwacht dat je zo geïmplodeerd zou zijn. Zo verslagen.
Fons ‘Verslagen’.
Erna Ja.
Kom op, man. Het hoeft niet voor bij te zijn.
Fons Dat is het toch ook niet? Mensen zeggen nu eerlijk wat ze van me vinden. Daar kan ik iets mee doen. Of niet. En over een jaar of zo geef ik een interview waarin ik de hele tijd zeg dat ik niet wil terugkomen. En dan geef ik nog een interview in een andere krant. En dan over een paar jaar maak ik waarschijnlijk iets over hoe het is om een dader te zijn.
Erna Denk je?
Fons Cancel cultuur bestaat niet. Kijk naar Johan Derksen. Je radioprogramma wordt van je afgepakt en je krijgt er een tv-programma voor terug.
Erna Waarom leg jij altijd de wereld aan me uit?
Fons Omdat jij de ballen niet hebt om de wereld aan mij uit te leggen, te zeggen hoe jij het ziet. Jij schermt alleen maar met wat andere mensen zeggen. Jij wil zoveel niet zijn. Dat je er niet eens mee bezig bent met wat je wel bent.
Erna Nou, het is je gelukt. Voor het eerst sinds ik je ken voel ik me weer eens jong en tegendraads. 

6

Vier jaar later. Erna zit op de Thuisbezorgdfiets met een Uberrugzak in een Deliveroojas en fietstassen van DPG Media. Ze belt als telemarketeer.

Erna …wil ik u alleen nog wijzen op het bel-me-niet regi—

De verbinding is verbroken. Erna belt Grace.

Erna Hé, hoe is het? Ben je lekker aan het regisseren? Ja? Wat heerlijk. Hé. Even een snelle vraag want ik ben ook allemaal dingen aan het opstarten. Heb jij tijd om zometeen een paar uurtjes op Anton en Berthold te passen?
Maar het zou echt heel fijn zijn.
Natuurlijk wil ik ze wel zien. Wat denk jij nou, domme— Ik ben de hele tijd alleen maar aan het werk, zodat ik ze nog kan zien!
Het ding is: ik heb ze nog maar drie dagen, maar als ze dan nu in een leeg huis komen… Ik denk dat Cees dan naar de mediator stapt.
Ik moet gewoon nog een paar uurtjes kunnen…
Wacht ik krijg een e-mail van het Fonds, kun je even blijven hangen? 

Erna scant al fietsend de mail. 

Erna De commissie is…. looft de samenwerkingen met nieuwe namen en de ogenschijnlijk intuïtieve keuzes die daarin worden gemaakt.. te spreken over de impuls … publieke debat … feminisme, ons koloniaal verleden, inclusiviteit, ableism, et cetera. Hierover wordt in de ogen van de commissie te weinig het debat gevoerd … enthousiast over de vestigingsplaats … Drenthe … bijgedragen aan spreiding en nieuwe doelgroepen kunnen worden gevonden.
Wel plaatst de commissie kanttekeningen … samenwerkingspartners lijken eerder intuïtief dan inhoudelijk gemotiveerd… waarschuwt voor ‘nieuwe professionals’ … vraagt zich af hoe de artistieke kwaliteit kan worden gewaarborgd. … wie de artistiek leider is om bepaalde discussies te entameren… ongepast, of ongeïnformeerd. Ook denkt de commissie dat het soort theater … niet thuishoort in Drenthe. Ze betwijfelt of het publiek en de bestaande programmering aansluiten bij het werk…
… blij dat elk lid zijn plasje heeft kunnen doen, zonder met naam en toenaam in het advies te staan… hoopt oprecht hiermee uw werk voldoende aan u te hebben uitgelegd en af en toe een beetje buiten haar boekje is gegaan. Daarover wil de commissie nog toevoegen: who cares, jij wil het geld, wat ga je ons maken dan, middelbaar huppelkutje? De commissie hoopt dat enkele zinnen uit dit advies nog jaren blijven nadreunen in uw hoofd en zorgen voor een permanente onzeker stemmende natte vlek in uw broek.
AdViEs NiEt HoNoReReN!!

Al lezende ziet Erna een vrachtwagen niet. Ze wordt aangereden, pizza’s, phad thais, sushi, kranten, post vliegen alle kanten op. Erna ligt voor dood op de grond. Door de wolk van voedsel en papier zien we Grace uit de vrachtwagen stappen.

Grace Ik vond je voorstellingen heel mooi. Ik denk dat andere mensen er heel veel van zouden kunnen leren.
Erna Ik niet. Meteen al niet. Vanaf dat ik die aanvraag ging schrijven met jou. En nu weer. En telkens duik jij op. En ik doe alleen maar wat jij zegt. En nu ben ik afgewezen, niet eens om wie ik ben, maar om wie ik denk dat ik moet zijn. Om iets wat ik niet eens echt wil zijn. En wat ik dan wel wil zijn… Ach… Alsof er nu nog iemand op een actrice van midden in de vijftig zit te wachten met—
Grace Natuurlijk wel joh, gekkie! Je speelt prima.
Erna Volgens mij ben jij helemaal niet goed voor mij. Volgens mij zit jij in mijn hoofd. Ik heb dat een keer gezien in een toneelstuk. Of was het een film?

Erna trekt een kartonnen zak van Gorrilla’s over het hoofd van Grace en wurgt haar. Grace stribbelt tegen. 

Grace Wacht!
Ik ben helemaal niet zo activistisch!
Ik vloog vorige week nog naar Londen!
Ik onthoud nooit de namen van de techniek!
Ik stuur altijd heel cynische mails naar de publiciteitsafdeling!

Erna verstevigt haar greep. 

Grace Als jij mij nu vermoordt zou is dat wel heel erg geïnternaliseerd seksisme zijn, hè. Femicide. Ben ik van kleur in je fantasie? Dan is dit racisme.
Erna Nog veel erger… Misschien ben ik wel Shakespeare.

Erna verstevigt haar greep. Grace tong raakt verlamd. 

Erna Had je maar niet zo in m’n hoofd moeten spoken.
Dan hadden we er misschien nog wat aan kunnen doen.
De dingen die we hadden kunnen leren als we niet deden alsof onze tong al dood is. En nu is het te laat.

Grace sterft. 

7 

Een halfjaar later. Erna is artistiek leider geworden van het ensemble waar ze eerder wegging. 

Erna Hallo allemaal, lieve oud-collegae die nu weer collegae zijn. Lieve mensen die er in de tussentijd zijn bijgekomen. Dank voor jullie vertrouwen in mij, wat jullie zien in mij. Wat dat dan ook is.
Ik hoop daar snel achter te komen.
Ik hoop dat we een ensemble worden waarin iedereen zich geroepen voelt zich uit te spreken. Zichzelf te zijn. Op te komen voor anderen. Ook al lijkt dat misschien dom, of zeurderig, of… moeilijk… wat dan ook.
Als je dingen niet doet, of niet zegt, uit angst voor hoe anderen reageren ben je niet vrij.
En we kunnen het ons niet permitteren in een onvrije wereld te leven.
Maar goed.
Ik ben eigenlijk vooral heel erg benieuwd naar jullie, jullie stem. Dus is er iemand die ik nu het woord mag geven? Wat zou je willen maken? Wat vind je dat er moet veranderen? Wie vind je dat er moet veranderen? Iedereen mag de microfoon pakken.

Stilte

Erna Oké, dan ga ik.
In een wereld die polariseert
versnelt, opwarmt, vereenzaamt
mensen uitspeelt, om winnaars, verliezers
een wereld in brand, weinig hoop biedend,
verkies ik vertellen vanuit een mensbeeld.

Einde.

Beeld: Sarah Jonker

Dossiers

Theaterkrant Magazine september 2022