Door Xandra Knebel, foto Miriam Guttmann
Bij haar geboorte op 15 november 1919 wordt Luisa Treves in de burgerlijke stand van de hoofdstad ingeschreven als Margaretha (Greta/Greet) Roselaar, het tweede kindje van het echtpaar Bram Roselaar en Jannie à Cohen Treves, de eerste, en lange tijd de enige vrouwelijke diamantair van Nederland. Ze doorloopt met goed gevolg het Vossius Gymnasium, maar een normaal werkend leven laat op zich wachten als Nederland wordt meegetrokken in de Tweede Wereldoorlog. Ze heeft het in die zwarte jaren vooral druk met het verzet, waarvoor ze later wordt onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis.
Maar als de vijf zwarte jaren voorbij zijn, wordt het tijd om aan een carrière te gaan denken. Voor een meisje dat op zevenjarige leeftijd haar eerste toneelstuk schreef en op de middelbare school een aantal revues is het duidelijk welke kant ze op moet. Direct na de bevrijding gaat zij dan ook aan het werk als journaliste. Onder het pseudoniem Luisa Treves verschijnen haar ‘Brusselse brieven’ in De Uitkijk: weekblad voor illegale strijders, en gunt zij haar lezers een kijkje in haar oorlogsbelevenissen.
Later zal Treves nog werken voor Het Vrije Volk en De Groene Amsterdammer, maar al snel begint het toneelschrijfbloed te stromen. Haar stuk De ring en de kelim, dat zich afspeelt in een Cypriotisch vluchtelingenkamp, wordt in 1948 bekroond met zowel de Abraham van der Viesprijs als de Koepelprijs van de Stad Amsterdam. Het zal het begin worden van een toneeloeuvre met stukken als Winterwerk, Crisis in Egypte, De brief van Don Juan en Om Nausikaa.
De ring en de kelim brengt Treves overigens meer dan twee prachtige prijzen. Ze heeft er ‘haar man aan te danken’, vertelt ze in 1962 aan De Telegraaf: ‘Ik ging naar Israël als correspondente voor een weekblad en daar regisseerde hij mijn stuk bij het Kamertoneel te Tel Aviv. Een half jaar later waren we getrouwd.’ Nadat Treves in september 1949 in het huwelijk is getreden met de Oostenrijkse acteur, regisseur en toneelleider Karl Guttmann (1913-1995) dringt het toneel steeds dieper in haar leven door. Dit artistieke huwelijk brengt tal van theatrale activiteiten voort. Daarnaast krijgen ze een zoon en een dochter.
Van 1960 tot 1968 runnen Guttmann en Treves samen de zuidelijke toneelvoorziening Ensemble; hij als artistiek leider, zij als dramaturge. Begin jaren zeventig richten ze Accolade Productions op, waarmee ze vrije producties uitbrengen met sterren als Guus Hermus, Caro van Eyck en Ellen Vogel. Daarnaast blijft Treves schrijven, vertalen en bewerken. In 1986 wordt haar televisiespel Een gat in de markt bekroond met de Visser-Neerlandiaprijs. Als Karl Guttmann in 1995 overlijdt, blijft Luisa Treves een graag geziene gast op premières en bij voorstellingen, maar ze richt zich vanaf die tijd steeds meer op de beeldende kunst en het maken van bronzen beelden.
Taal en toneel, dat waren de twee belangrijkste ingrediënten in het (professionele) leven van Luisa Treves. En het lijkt erop dat ze zich niet kon voorstellen dat voor anderen niet hetzelfde zou gelden. Dat Nederland volgens ‘een vaak verkondigde opvatting’ geen theaterland zou zijn, wenste ze simpelweg niet te accepteren. Haar gedrevenheid bracht haar er zelfs toe het tegendeel te bewijzen, door de theateractiviteiten in ons land vast te gaan leggen. Op 28 november 1952 verscheen haar eerste Theaterjaarboek, met daarin een overzicht van alle premières in het seizoen 1951-1952 en medewerkers aan de voorstellingen. Het boekje had een (volgens De Tijd) belachelijk lage prijs van 1,90 gulden en een oplage van maar liefst twintigduizend exemplaren. ‘Wist ik veel van uitgeverij’, schrijft Treves in haar brief in de vijftigste uitgave van het Nederlands Theaterjaarboek 2000-2001; het was vooral haar ideaal geweest dat ‘alle jonge mensen het konden kopen’.
Het Theaterjaarboek groeide uit tot een instituut en zou dat 55 jaar lang blijven – twintig jaar onder Treves zelf, vervolgens onder auspiciën van het Nederlands Theater Instituut (later Theater Instituut Nederland). Deze documentatiewoede vormde de basis van de productiecatalogus van het TIN, een in de wereld unieke database met voorstellingsgegevens die tot de dag van vandaag wordt bijgehouden.
Tot op hoge leeftijd bleef Treves actief en kon ze haar artistieke ei kwijt tijdens de bijeenkomsten van haar Opgewekt Senioren Convent. Daarnaast schuilde in haar kleine gestalte een uitgesproken krachtige persoonlijkheid, die de basis vormde van haar vastberaden passie om het Nederlands theater naar een hoger plan te tillen.
Op 19 oktober 2015 overleed ze in Amsterdam, 95 jaar oud.
Dossiers
