De theatergeschiedenis kent veel meer mensen van kleur dan vaak gedacht wordt. TM en The Need for Legacy presenteren in dit themanummer de eerste acht portretten van een nieuwe serie over voorlopers en sleutelfiguren.
Van oudsher spelen verhalen een belangrijke rol binnen de Molukse cultuur. Via verhalen wordt kennis over de natuur, de samenleving en alle ongeschreven regels gedeeld en overgedragen. Die verhalen krijgen kinderen met de paplepel ingegoten, daar is geen theater voor nodig. Maar als het gaat om de theatrale verbeelding van traditionele en actuele Molukse verhalen en het overbrengen van de universele elementen die in die verhalen besloten liggen, dan is het niet overdreven te stellen dat Anis de Jong en Nel Lekatompessy met hun theatergroep Delta (later Delta Dua) daar een centrale rol in hebben gespeeld. Dat geldt overigens niet alleen voor traditionele verhalen, ook taboedoorbrekende, pijnlijke, actuele onderwerpen uit de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Nederland behoren tot de onderwerpen die beiden op het toneel hebben gebracht. Met een geschiedenis die al ruim 37 jaar voortduurt, hebben Anis de Jong en Nel Lekatompessy gebouwd aan een oeuvre dat in zijn breedte en unieke karakter een bijzonder onderdeel vormt binnen het Nederlandse theaterlandschap. Dat daar meer aandacht aan mag worden gegeven, staat buiten kijf.
Anis de Jong en Nel Lekatompessy werden beiden geboren in de eerste jaren na de aankomst van ruim 12.500 Molukkers in Nederland in het eerste halfjaar van 1951. Daarmee behoren ze tot de zogeheten tweede generatie Molukkers die opgroeide in Molukse kampen (en later in woonwijken) waarin isolement, wantrouwen en weerstand tegen de Nederlandse samenleving sterk vertegenwoordigd was. De teleurstelling, wanhoop en woede van de eerste generatie Molukse mannen en vrouwen zou later nog verschillende keren aan de orde komen in het hun theatrale werk zoals in hun locatie-voorstellingen op plaatsen waar een Molukse woonoord had gestaan.
In 1979 was Nel Lekatompessy de eerste die zich – opgeleid als kleuterleidster – verbond aan de Molukse theatergroep Tifa van actrice en regisseur Yvonne Pelasula. Via Nel kwam ook Anis de Jong – toen nog werkzaam bij de Hoogovens – in aanraking met Tifa. Na verschillende voorstellingen bij Tifa te hebben gespeeld, begonnen beiden in 1983 theatergroep Delta.
Toen Delta begon, bevond de Molukse gemeenschap zich na de treinkapingen en bezettingen uit de jaren zeventig in een fase van heroriëntatie. Het aanpakken en bespreekbaar maken van maatschappelijke problemen behoorde daar ook toe.
Delta speelde daar op in met de voorstelling Tjandu over drugsgebruik binnen de Molukse gemeenschap. Daarmee lieten Anis de Jong, die als regisseur en artistiek leider van Delta optrad, en Nel Lekatompessy aan hun eigen gemeenschap zien welke kracht van theater uit kon gaan.
Een van de rode draden die door het werk van Delta/Delta Dua loopt, is de rol van muziek. Niet zo vreemd, aangezien Anis de Jong vóór zijn theaterloopbaan drummer was bij een Molukse band. Door samen te werken met een keur aan muzikanten zoals Julya Lo’ko, Roy Kushel, Wim Lohy en vooral Rudy Tuhusula werd een bekende Molukse traditie – het inzetten van muziek en liederen om verhalen kracht bij te zetten – voortgezet. Tegelijkertijd was er altijd ruimte voor experimenten en vernieuwing. Ook Delta Dua werkt met muzikanten uit de Molukken zoals steelgitarist Bing Leiwakabessy en orkestleider Rence Alfons.
Behalve met de traditionele verhalen of actuele problematiek binnen de Molukse gemeenschap is de gemeenschappelijke maar moeizame geschiedenis tussen Nederland en Indonesië een constante in het werk van Anis de Jong en Nel Lekatompessy. Daarbij heeft Delta verder gekeken dan de Molukse invalshoek, getuige de voorstelling Guerrillafamilie (1995), gebaseerd op het werk van Pramoedya Ananta Toer.
Maar het zijn met name toch die verhalen waarin Molukse perspectieven centraal staan, waarmee Delta/Delta Dua zich heeft onderscheiden. In Ik proclameer (1995) gaat het om de proclamatie van de Republiek der Zuid-Molukken in 1950 die essentieel is geweest voor de komst van Molukkers naar Nederland. En in Westerling – een broederstrijd (2018) gaat het om de verschillende keuzen die twee Molukse broers maken tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië. In Kruit (2015) staat het verzet van Molukkers tegen de Nederlanders in 1817 centraal.
Steeds is er de drang om historische thema’s theatraal aan de orde te stellen op een manier die zowel hyperrealistisch als vervreemdend is. De sobere enscenering die het werk van Delta en Delta Dua de laatste jaren kenmerkt, doet denken aan de beginjaren toen met beperkte middelen theater moest worden gemaakt, maar is uiteindelijk een bewuste keuze om de aandacht vooral te focussen op het spel, de muziek en het woord.
Zoals Anis de Jong het in Vertel Vertel, het gedenkboek naar aanleiding van het vijftienjarig bestaan van Delta, verwoordt: ‘Het gewone leven van de mensen theatraal maken’. Dat is en blijft de missie van Delta/Delta Dua.
Foto’s: Jean van Lingen, Silvana Nicoletta, Kees Brandenburg
Voor dit stuk is dankbaar gebruik gemaakt van: Vertel Vertel, 15 jaar theatergroep Delta, van Hanny Alkema, International Theatre&Film Books, 1998.
https://www.deltadua.com/rooms
Dossiers
