Cas groeide op in Den Helder
Daar was een bioscoop die Rialto heette
Ik groeide op in Hoofddorp
Daar was net zo’n bioscoop
maar die heette Royal
1958
Er werden hoofdzakelijk
Amerikaanse B films gedraaid
Melodrama’s
Westerns
Oorlogsfilms
Laurel en Hardy
We wisten nog niet van elkaars bestaan
maar Cas en ik waren in die tijd
fervente bezoekers van die plaatselijke bioscoop
En niet zomaar
We zaten daar zoals diep gelovige mensen
in de kerk zitten
Cas ging voor de Leading Ladies
Rita Hayworth
Lana Turner
Shirley Maclaine
Joan Crawford
Maar niet voor Bette Davis
Dan zei ik:
Maar Cas
Bette Davis was toch ook een opmerkelijk actrice
En dan zei Cas:
Het zal wel
maar ik heb er niks mee
Cas kon mateloos bewonderen
maar ook heel hooghartig afwijzen
Hij was heel sociaal en empathisch
maar kon ook opeens kort maar driftig
tegen je uitvallen
Hij was een moederskind
Hij aanbad zijn moeder
Hij wilde in die filmsterren op een hoger plan
zijn moeder kunnen zien
En dat lukte wel met Joan Crawford
maar niet met Bette Davis
Ik ging niet zozeer voor de melodrama’s
maar meer voor de westerns en oorlogsfilms
En dan niet voor de helden
John Wayne was altijd maar gewoon John Wayne
Ik ging voor de anti-helden
De tegenstanders
De slechteriken
Dat waren de betere acteurs
Die wisten recht voor z’n raap
zo’n ‘bad guy’
een diep gelaagd karakter
aan te meten
Robert Mitchum
Richard Widmark
George Kennedy
Lee Marvin
Dat had alles te maken met mijn vader
die twee weken voor mijn geboorte
als soldaat in de Tweede Wereldoorlog was gesneuveld
En bepaald niet als held
Cas ging naar Rialto
vanwege de moeder die hij adoreerde
Ik naar Royal
vanwege de vader die ik nooit heb gekend
En ja
we hebben op de Toneelschool gezeten
in dezelfde klas
maar toch vooral
de goden en godinnen van het Witte Doek
hebben ons gevormd tot de toneelspelers
die we zijn geworden
Na het Werktheater
hebben onze wegen zich gescheiden
Dan speelde hij ergens
Blanche in A Streetcar named Desire
en ik heel ergens anders een solo
over mijn vader in de Tweede Wereldoorlog
Cas en ik waren geen boezemvrienden
Ook geen koppel
We bleven tot op het laatst gelijkwaardig
twee elkaar respecterende eenlingen
van wie elk veel van zichzelf
in de ander zag
Cas en ik hebben elkaar nooit aangeraakt
Met geen vinger
Nooit elkaar omhelsd
Geen kus op wang of voorhoofd
Dat was een onuitgesproken code
Een Gentleman’s Agreement
Pas dit laatste jaar
toen we weer net als vroeger
bijna dagelijks samen optrokken
werd die code verbroken
Als hij weer eens vanwege zijn ziekte
hard was gevallen
en moeizaam weer tot zit was gekomen
legde ik een hand op zijn schouder
en vroeg
Gaat het?
En dan zei hij
Nee
En dan liet ik hem verder
omdat ik wist dat hij het haatte
als iemand hem wilde helpen
bij het opstaan
‘Ik heb niet voor niets
58 jaar oefeningen gedaan’
Cas haatte de rollator
en toen we eens iets moesten doen
stelde hij voor dat we ons gearmd
op weg zouden begeven
Dat had hij van zijn leven niet
met welke andere man ook aangekund
maar met mij wel
Met mij was het veilig en vertrouwd
Het maakte ons tot een oud echtpaar
Cas de man en ik de vrouw
Dan keek hij mij schuin aan en zei
Wanneer gaan we nou een kindje maken?
Of verzuchtte
Hier komen Jut en Jul weer aangestrompeld
Vadertje en Moedertje spelen
Vader werd wel steeds afhankelijker van Moeder
Dan zat hij op de rand van het bed en zei
Ik kan niet meer
Kun jij even mijn broek dichtknopen
en mijn veters strikken?
En ik knoopte zijn broek dicht en strikte een veter
Maar dan riep hij
Nee nee
Niet zo
Dat moet recht
Ik maakte die veter weer los
en dan boog hij zich voorover
wat hem heel veel pijn en moeite kostte
en deed er vijf minuten over
om precies dezelfde strik te maken
als ik had gedaan
Bij het Werktheater heb ik maar één keer
een vrouw gespeeld
Tante Tine
Een lieve kwetsbare goed bedoelende
vrouw van gegoede stand
Dat zei Cas vind ik het mooiste
wat je ooit op het toneel hebt laten zien
En hij
(hij had er een prijs voor gehad
maar deed er nogal schamper over)
had Brief aan mijn Vader van Kafka
op het toneel gezet
Van de regisseur mocht hij niet
de zaal in kijken
maar met zijn blik op zijn handen gericht
gewoon de tekst zeggen
En dat
zei ik
vind ik het mooiste wat jij hebt gedaan
Cas als de vader
met wie hij wel degelijk een band had
maar een afstandelijke
Ik als de moeder
die ik als oorlogswees
ook nog eens nooit heb gekend
Dit laatste jaar met Cas
was voor mij een geweldige ervaring
Ik voel me bevoorrecht
dat ik zonder drama
zonder huilen en omhelzen
als vanzelfsprekend en rustig
stap voor stap
deze laatste mijl
samen met hem heb mogen lopen
Twee eenlingen
Twee oude en eigenzinnige toneelspelers
Joan Crawford arm in arm met Richard Widmark
foto Cas Enklaar in Brief aan vader (1993) van Toneelschuur Producties, Sanne Peper met dank aan Theatercollectie/Allard Pierson (Stichting TiN)
Dossiers
