Cruciale vragen over identiteit

Hand in hand loop ik met een veel oudere man over de Wallen. Hij stopt voor een vitrine met seksspeeltjes. ‘Zo zo,’ grinnikt hij naar me, en we lopen verder. Even daarvoor liep ik aan de hand van een Keniaan met dreadlocks, een meisje van mijn leeftijd en een extravagante jongen met gekleurde make-up, een roze jas en zwarte rijglaarzen met plateauzolen. De een zwijgt, de ander vertelt over haar leven als transvrouw, en sommigen vragen hoe ik denk dat anderen onze relatie zullen zien.

De wandeling die ik maak heeft de toepasselijke naam Walking:Holding en is onderdeel van het Frascati-programma Mr. Mrs. Mx. Het is de beste opening die een programma over gender kan hebben: enerzijds biedt de wandeling een inkijkje in het leven van mensen die afwijken van de normatieve standaard – ze zijn homo, transvrouw of weigeren als gender bender in een hokje te passen – , anderzijds roept de wandeling cruciale vragen op over identiteit.

Bezien door de ogen van anderen maak ik aan de hand van de Keniaan misschien wel deel uit van een interraciale relatie, ben ik hand in hand met het meisje een lesbienne en zullen mensen moeite hebben mij aan de hand van de jongen met make-up te labelen. Wie ik ben voor de buitenwereld wordt zodoende bepaald door degene met wie ik hand in hand loop. Is de mening van anderen dus bepalend voor de constructie van mijn identiteit? Dat zou betekenen dat ik zelf geen grip heb op wie ik ben.

Bij het idee dat mensen denken dat ik de jonge verovering van de oudere man bij de seksshop ben voel ik me toch niet helemaal op m’n gemak. Jordi Ariza Gallego, de gender bender, trekt zich niks meer aan van de reacties van anderen. Hij gelooft in schoonheid en in zichzelf, vertelt hij, waardoor hij zich bij negatieve reacties niet aangevallen voelt en respect houdt voor de mening van de ander. Wel voelt hij hand in hand met mij dat de blikken anders zijn dan wanneer hij alleen loopt. Zwak ik met mijn vrij gangbare voorkomen zijn afwijkende uiterlijk af?

In het intieme Walking:Holding komen de kernbegrippen die met het genderthema verbonden zijn naar voren: verwarring, verwachtingen, diversiteit, identiteit. Frascati stelde een programma samen met voorstellingen, installaties, lezingen en gesprekken die de veelomvattendheid van het thema belichten, van beeldvorming en provocatie tot mannelijkheid en feminisme.

Het theater is immers bij uitstek geschikt voor een programma over gender, benadrukt acteur en filosoof Martijn de Rijk in het onderdeel Performing Gender. In het theater krijgt het instabiele en afwijkende een plek; daarom heeft het ook zoveel raakvlakken met gender theory en queer culture. Dit blijkt ook uit het programma: veel sterker dan de gesprekken en lezingen maken de voorstellingen op Mr. Mrs. Mx. de thematiek persoonlijk en invoelbaar.

De performance Macho Dancer van de Filipijnse choreografe Eisa Jocson speelt met verwarring en verwachtingen, net als de installatie Car Deconstruction van Dina Rončević (Kroatië) en Choreography for the Running Male van Eglė Budvytytė (Litouwen). In de Filipijnen is een macho dancer een jongen uit de lagere klasse die geld verdient in nachtclubs. In het krachtige Macho Dancer is Jocson sensueel en gespierd, mannelijk en vrouwelijk tegelijk. In Car Deconstruction sleutelen meisjes drie dagen lang aan een auto, daarbij spelend met het normatieve beeld van de man als automonteur. In Choreography for the Running Male rent een groep mannen synchroon door de stad in een opeengepakte formatie. Ze houden hun armen strak langs het lijf en zetten kleine, sloffende stapjes met af en toe een danspose ertussendoor. Het toevallige publiek kijkt geamuseerd toe hoe deze mannen zich onverwacht gedragen. Budvytytė speelt met de machocultuur en de verwachtingen die we koppelen aan gedrag en het lichaam.

Mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn sociale constructies, is een van de conclusies van Mr. Mrs. Mx. ‘Gender is social, it’s what other people throw at you,’ zegt de Amerikaanse Dr. E.A. Steinbock tijdens Exploring Gender. Als een kind zo blij was ze met de geslachtsloze doctorstitel ‘Dr.’ na het behalen van haar Phd. Tot ze erachter kwam dat we daar in Nederland alsnog ‘Mevrouw Dr.’ van maken.

Zo dwingt Mr. Mrs. Mx. deelnemers en bezoekers te kijken naar wat ze ‘normaal’ vinden. De kunstenaars tonen de enorme variatie aan mensen en denkbeelden, aan voorkeuren en mogelijkheden. Het zet je aan het twijfelen, legt vastgeroeste denkpatronen bloot en is zo een geslaagde viering van diversiteit en verwarring.

foto Bas de Brouwer

Eisa JocsonFrascatiidentiteitMartijn de Rijktransgender