De van oorsprong Afrikaanse haarstijlen zijn nauw verbonden met geschiedenis, eigenheid, authenticiteit. Haardracht is een uiting van self-love, empowerment, trots, sociale status, kortom: een wezenlijk onderdeel van Zwarte identiteiten. De hoogste tijd dat het besef dat Black hair ertoe doet ook in de creatieve sector doordringt.
De afgelopen jaren zijn er verscheidene films over Black hair gemaakt, er zijn (kinder-)boeken over geschreven en er werden specifieke evenementen rond dit thema geprogrammeerd. Bijeenkomsten waar inzichten, productkennis en ervaringen werden uitgewisseld of waar de meest inspirerende ambassadeur tot Miss Black Hair werd uitgeroepen. Inmiddels is het aantal beurzen en events afgenomen en is het stiller geworden aan het Black hair-front. Wellicht omdat er in het post-Black Lives Matter-tijdperk andere zaken waren die onze aandacht verdienden. Etnische profilering, kansenongelijkheid, institutioneel racisme, grensoverschrijdend gedrag in de creatieve sector – om maar wat te noemen.
Ook voor mijzelf was het onderwerp enigszins op de achtergrond geraakt, maar daarmee was het geenszins vergeten. Tijdens de BLM-solidariteitsdemonstratie in juni 2020 op de Dam droeg ik een bord met me mee. ‘Black lives matter. Black fashion matters. Black culture matters’, had ik erop geschreven. Enkele weken later, bij het protest in mijn woonplaats, viel er ook ‘Black hair matters’ op te lezen. Dat werd lang niet door eenieder gewaardeerd. Een politieke boodschap ‘misbruiken’ voor zoiets ‘banaals’ als: haar?, luidde de reactie van de criticasters. Wisten zij veel dat haar een wezenlijk onderdeel is van Zwarte identiteiten. Dat van oorsprong Afrikaanse haarstijlen verbonden zijn met geschiedenis, eigenheid, authenticiteit. Dat dit uitingen zijn van self-love, empowerment, trots, sociale status. Iets wat ook door de mainstream media lang niet altijd wordt gezien of begrepen. Je herinnert je wellicht nog dat in het midden van de pandemie op een gegeven moment sprake was van een zogenaamd ‘coronakapsel’. En daarmee werd gedoeld op de traditioneel-Afrikaanse haarstijl waarbij gebruik wordt gemaakt van threading, een oude Afrikaanse techniek waarbij draad strak om strengen haar wordt gewonden. Black hair wordt vaak genegeerd of geridiculiseerd. Zo is ook in het verleden veelvuldig gebleken. Geen wonder dus dat we de laatste jaren een beetje moe van het onderwerp leken te zijn. Ik zeg met nadruk: léken, want het staat nu weer regelmatig op de agenda.
Sinds enkele maanden ben ik op tour met mijn boek Keti Koti, dat op 1 juni is verschenen. Iets dat ik graag doe, vanwege het contact met lezers en niet-lezers, met gelijkgezinden en met degenen die dat (nog) niet zijn. De gesprekken gaan uiteraard over ‘herdenken of vieren’, oude en nieuwe Keti Koti-tradities, de Afro-Surinaamse koto als uiting van verzet en de betekenis van (buiten)kunst en cultuur, maar andere thema’s aangaande inclusie komen eveneens voorbij.
Zo ook tijdens een bijeenkomst in een bibliotheek ergens in het land. De exacte aanleiding ben ik vergeten, maar op enig moment werd er door een jonge vrouw in de zaal geroepen: ‘Het is hoog tijd dat we een gesprek over Black hair gaan voeren.’ Ik was enigszins verrast. Dat hadden we immers jaren daarvoor al gedaan. In 2014 schreef ik samen met Sandra Sprott Little Black Hair Book, een elegante hardcoveruitgave met getuigenissen van Black hair-vips en insiders en de journey die zij moesten maken om te leren houden van hun haar. Geen sinecure voor Zwarte vrouwen en meisjes die vanuit opvoeding, geschiedenis, mode en media hebben meegekregen dat kroes niet mooi of representatief is. Het boek werd enthousiast ontvangen, positief besproken en daarna fluks vergeten. Maar in deze periode van hernieuwd Zwart zelfbewustzijn wordt het herontdekt omdat Black hair opnieuw in de belangstelling is komen te staan. Dit heeft natuurlijk ook te maken met de nieuwe generatie die zich heeft aangediend en die, net als de voorgaande, behoefte heeft aan kennis en empowerment om te kunnen dealen met racisme, micro-agressie en onbegrip vanuit de (witte) omgeving en de frustratie die daarmee gepaard gaat. In tegenstelling tot de mode-industrie hoor je vanuit de theaterwereld niet zoveel over de stigmatisering, achterstelling en marginalisering van mensen met Afrikaans haar. Maar dat dit ook hier een gegeven is, staat buiten kijf, weet Gavin-Viano, acteur, danser, toneelregisseur en sinds kort ook schrijver. ‘Als Zwarte cis man ben ik natuurlijk geprivilegieerd ten opzichte van mijn vakzusters die vaak het slachtoffer zijn van haardiscriminatie en andere vormen van grensoverschrijdend gedrag. Als anderen ongevraagd je haar aanraken of als je wordt gebombardeerd met vragen over de verzorging van je vlechten, is dat ontzettend vervelend wanneer je gewoon je werk wilt doen.’ Zelf is hij uiteraard ook bekend met de manier waarop vaak tegen Black hair & culturewordt aangekeken. ‘Ook om die reden experimenteer ik veel met mijn looks. Ik draag graag een flat top afro, kwikwiba [internationaal bekend onder de naam cornrows, JD], maar ook petten of durags.’
Met dat laatste wordt gedoeld op de headwrap die vaak aan gang culture wordt gelinkt, terwijl deze van oudsher om het hoofd wordt geknoopt om het haar te beschermen en het kapsel in model te houden. Het dragen van een dergelijke accessoire is voor Gavin-Viano zowel een manier om zich te verbinden met andere Zwarte mannen, als een politiek statement. ‘Juist vanwege de negatieve die er vaak aan kleeft. In de corporate wereld zou ik gezien worden als ondergeschikt en niet als de leidinggevende die ik als regisseur in het theaterleven ben. Op deze manier bevraag ik het clichébeeld dat bestaat ten aanzien van Zwarte mannen en confronteer ik buitenstaanders met hun vooroordelen en hun gebrek aan kennis.’
Herkenbaar voor Yahmani Blackman, die in 2018 samen met Dorothy Blokland een voorstelling maakte over Zwart haar. In al zijn facetten, dus niet alleen over natuurlijke stijlen of staat, maar ook over pruiken, weaves, extensions en headwraps. Zaken die allemaal even vanzelfsprekend zijn binnen de Black hair culture als bantu knots en de afro. Ik vind het mooi om te zien dat er binnen de Black hair movement, die dankzij de sociale media vanuit de VS tot ons kwam, steeds meer ruimte is voor deze aspecten van onze haarcultuur. Daar waar ik vijf jaar geleden door Black hair-fundamentalisten nog weleens het verwijt kreeg mijn haar niet natuurlijk te dragen – iets wat ik aan mijn stand als voorvechter van Black hair en beauty verplicht zou zijn – is er nu ruimte voor: diversiteit. En dat is maar goed ook, want vrouwxen en mannxn met kroes en krul hebben net als ieder ander de vrijheid om hun haar te stylen zoals ze dat willen. Dit laat uiteraard onverlet dat ik blij ben met het feit dat fro’s, braids, bantu’s en locks steeds meer als professionele en stijlvolle keuzes worden gezien. Het moet gezegd dat er met name qua locks nog heel veel winst te behalen valt. Als gevolg van een decennialange culturele toe-eigening wordt deze stijl nog altijd veelvuldig weggezet als onverzorgd, en de dragers ervan als luie zwevers – want ‘hippiehaar’. Maar dit terzijde.
Ook binnen de theaterwereld lijkt meer ruimte voor ‘diversiteit’ te zijn, maar betekent dat ook dat de situatie voor spelers en makers met Afrikaans haar daadwerkelijk is verbeterd? Gavin-Viano is sceptisch: ‘Open en eerlijke gesprekken worden nog altijd te weinig gevoerd. Er wordt gepraat ja, maar dat gaat meestal óver jou in plaats van mét. In het verleden was er weinig kennis van Zwart haar en de beschikbare producten. Dankzij de socials en een toenemende media-aandacht is die kennis nu breed voorhanden, maar er wordt nog steeds niets mee gedaan. Er is nog steeds niet standaard een haar & make up artist die weet wat werkt voor mijn huid en haar. En omdat het nog altijd niet vanzelf spreekt dat ik de beschikking heb over een Zwarte microfoon DPA Zender in plaats van een exemplaar in een nude-tint die niet de mijne is, heb ik dat opgenomen in mijn rider.’ Dit alles heeft dus niet zozeer te maken met onwetendheid, maar met gemakzucht. ‘Laksheid’, besluit hij.
Ik kan dit onderschrijven, vanuit mijn eigen ervaring. Ik ben weliswaar geen theatermaker of toneelspeler, maar ik sta ook weleens op de planken en dan is het altijd afwachten wat ik aantref qua make-up en gadgets. Vaak moet ik het doen met een microfoon die niet matcht met mijn huidskleur. Maar qua make-up ben ik blij om te zien dat er tegenwoordig een ruimer palet aan kleuren beschikbaar is. Toch heb ik voor de zekerheid altijd mijn eigen beautyspullen mee. Je weet immers maar nooit.
Gavin-Viano is dus niet onverdeeld positief over de ontwikkeling die de laatste tijd is ingezet. Benieuwd hoe Yahmani Blackman daarin staat. Is de theaterwereld nu eindelijk klaar voor kroes?, vraag ik haar. ‘Ik denk dat de industrie het belang van een gespecialiseerde professional onvoldoende onderkent’, zegt ze. ‘Wat ik wel zie, is dat makers van kleur zich steeds vaker en beter durven uit te spreken over wat er nodig is voor een productie. De industrie hoeft niet klaar te zijn voor kroes, daar zorgen wij zelf voor. De huidige generatie is hier geboren en eist hun plek op in het Nederlandse theaterlandschap. Dat doen we bijvoorbeeld door te vragen om gekwalificeerde specialisten op het gebied van Black hair en beauty.’ Iets wat een gegeven zou moeten zijn, maar dat helaas nog niet is. Gavin-Viano heeft daar iets op gevonden. ‘Ik heb heel dik en sterk kroezend haar, dus neem ik in elke productie op dat ik over een specifiek merk haarproducten kan beschikken. Dat is onderdeel van de onderhandelingen, ook al is het soms lastig. Daarom is het belangrijk dat we naast elkaar staan.’
Yahmani Blackman beaamt dit ten volle: ‘Ik gun elke maker de kracht en het zelfvertrouwen om dat gesprek steeds opnieuw aan te gaan.’
Mooie woorden, waar ik me zeker in kan vinden. Maar ik gun het Zwarte makers ook dat ze zich ten volle op hun werk kunnen concentreren zonder dat ze zich bezig hoeven te houden met het bevechten van zaken die voor hun witte collega’s vanzelfsprekend zijn. Gelukkig begint het besef dat Black hair ertoe doet langzamerhand in de creatieve sector te landen. Zo wordt binnen de filmindustrie het gesprek hierover op verschillende gremia gevoerd. Onlangs nog, tijdens het Nederlands Film Festival, waar locks lover Aldith Hunkar achter gesloten deuren een gedachtewisseling voor en met filmprofessionals modereerde. En in het kader van hetzelfde festival vond een expertmeeting plaats waarbij make-up artists werden bijgeschoold op het gebied van Black hair & beauty. Broodnodige initiatieven, die hopelijk snel hun vruchten af zullen werpen. Hoog tijd dat een en ander ook binnen het theaterwezen navolging vindt.
Beeld: Amber Hyacinth
Dossiers
