Ze behaalde de status van een soevereine toneelheerseres. En de leeftijd der zeer sterken. De gram van de jaren zestig heeft haar wel beschadigd, maar kreeg nooit echt vat op Ellen Vogel. Ze had het brede register van haar talent immers al lang verkend toen het grote schelden eenmaal begon.
De start van Ellen Vogels loopbaan als toneelspeler is te schetsen in twee korte zinnetjes: ‘dat kan ik ook’ en ‘die moeten we erbij hebben’. In de winter van 1941-1942 is de toneelschoolklas van haar twee jaar jongere broer Albert jr. bij hem thuis aan het repeteren. Als ze klaar zijn is het enige commentaar van zus Ellen: ‘Dat kan ik ook.’ Dus gaat Ellen Vogel naar de toneelschool.
Tijdens de hongerwinter van 1944-1945 loopt ze zware tuberculose op en wordt thuis in Den Haag verpleegd. Einde toneelschool. Als Cor Hermus in mei, juni 1945 een nieuw gezelschap opricht, Comedia, laat actrice Mary Dresselhuys zich ontvallen: ‘Er zit een roodharig kind op de toneelschool, die moeten we erbij hebben.’ Dat ‘roodharig kind’ is Ellen Vogel en ze wordt bij de troep gehaald.
Ze doet vervolgens alles om haar Haagse verleden en dat van haar vader, voordrachtskunstenaar Albert Vogel senior, weg te poetsen, zoals ze het zelf noemt: ‘Ik geneerde me vooral voor die Haagse voordrachtskunst. Maar gelukkig, alles van voor de oorlog werd als ouderwets beschouwd, niemand had hier in Amsterdam ooit van mijn vader gehoord.’ Wat bleef is haar stijlgevoel, haar sprookjesachtige allure, haar ongrijpbare grandeur.
De generatie toneelspelers van de wederopbouw begint in 1950 met een nieuw ensemble, de Nederlandse Comedie. En ook daar is Ellen Vogel vanaf het begin bij. Een van haar lievelingsregisseurs is Han Bentz van den Berg (1917-1976). In diens motto, ‘drama is misverstand’, kan Ellen Vogel zich goed vinden. ‘Han Bentz’ bereidt zich grondig voor, hij repeteert graag en lang, en zelfs steeds langer. Ellen Vogel: ‘Je kon hem elke vraag stellen. En als hij geen antwoord had, dan zei-ie: “Ik zal erover nadenken, morgen heb je antwoord. Denk jij ook maar mee.” En dan ging de volgende dag de discussie weer verder. Een regisseur met wie je kon vechten. Heerlijk!’
Ze speelt haar beste rollen onder hem, grote klassieken en licht gekruide blijspelen. De Nederlandse Comedie heeft, benevens de grote comédienne Mary Dresselhuys, voor grote dragende vrouwenrollen twee actrices van statuur in huis. Naast Ellen Vogel is dat Ank van der Moer. Eric Schneider over die twee: ‘Twee tegenpolen van hetzelfde niveau. Ze vulden elkaar aan, die twee vrouwen hebben elkaar groot gemaakt, er was een gezonde rivaliteit tussen hen.’
In het seizoen 1966-1967 speelt Ellen Vogel voor het eerst een grote rol in een boulevardkomedie van Feydeau. Eric Schneider: ‘Iedereen stond paf van dat uitgelaten dronken lor. Niemand had verwacht dat ze dat ook nog in huis had!’ Han Bentz van den Berg wel. Feydeau werd de opmaat voor een de mooiste rollen van Ellen Vogel in zijn regie: Claire, de alcoholdoordrenkte Cassandra in de moderne klassieker In wankel evenwicht van Edward Albee. Met tegenover haar Ank van der Moer. Die deze keer de introverte partij speelde tegenover de formidabele transformatie van Vogel. De critica van de Groene Amsterdammer, Jeanne van Schaik-Willing, roemde Claire, ‘dit beweeglijk ontluisteringsdier, deze demon van de bittere waarheid’, als de beste rol van haar loopbaan. Tot dan toe.
Want daarna volgden de tomaten en het grote schelden van 1969. Schrijver en regisseur Lodewijk de Boer heeft na de Aktie Tomaat terecht opgemerkt dat Ellen Vogel een van de weinige toneelspeelsters van haar generatie was die meebewoog met haar tijd en het engagement niet schuwde. Ze diende de oproerkraaiers eind jaren zestig stante pede en vrij scherp van repliek, verwierp hun nogal onbarmhartige methoden, telde vervolgens haar zegeningen en ging, soms met knikkende knieën, over tot de orde van de dag: een stevig potje toneelspelen.
Ellen Vogel was een van de weinige sterren uit de Nederlandse Comedie die vervolgens nog een grootse loopbaan als toneelspeler, film- en televisie-actrice, én een lang leven beschoren bleek. Aan dat rijke leven kwam op 5 augustus 2015 een eind. Ellen Vogel is 93 jaar geworden.
foto Maria Austria
Dossiers
