‘Nuance is uit. En dat is gevaarlijk.’ Een uitspraak van Felix Rottenberg in de V-bijlage van de Volkskrant, 5 oktober dit jaar. Over een zoektocht naar de stand van integratie in Nederland, over onze huidige samenleving en over vrijheid van meningsuiting. Tweeënhalve week later vindt in Enschede de première plaats van de muziektheatervoorstelling Willem, die de gedachten terugbrengt naar die uitspraak van Rottenberg. In het eigen theater van Jeugdtheater Sonnevanck schudt de aarde even en trilt daarna nog lang door, want hier wordt geschiedenis geschreven. Letterlijk en figuurlijk.
Letterlijk: deze nieuwe regie van Flora Verbrugge (tekst Flora Verbrugge en Herman van Baar) belicht een deel van onze vaderlandse geschiedenis, over Willem van Oranje. Figuurlijk: eindelijk weer eens een jeugdtheatervoorstelling die ertoe doet. Een voorstelling met, zoals dat heet, een noodzaak. Een voorstelling die raakt omdat ze gaat over onze tijd. Over onze angstcultuur, over het populisme, over vrijheid van meningsuiting en over twee mensen die er, net als ikzelf, mee worstelen.
Als iedereen vrij is om te doen en te laten wat hij wil, wat doe je dan met de mensen die precies doen wat de rest niet wil, is de vraag die schrijver en regisseur Flora Verbrugge met deze voorstelling lijkt te willen opwerpen.
In Willem laat ze twee acteurs, Maarten van Hutte en Marie Noë, het verhaal vertellen van Willem van Oranje, een van de eersten in onze vaderlandse geschiedenis die vonden dat mensen zelf hun geloof en hun manier van leven mochten kiezen. Hoewel de voorstelling is gemaakt voor kinderen en vooralsnog voornamelijk als schoolvoorstelling voor zevende- en achtste-groepers is verkocht, is ze bepaald niet kinderachtig en zet ze ook het grotendeels volwassen premièrepubliek aan het denken.
Als publiek bevind je je steeds tussen drie niveaus. Ten eerste luister je naar een historisch verhaal dat door de acteurs zeer aanstekelijk wordt bezongen. De muziek wordt door de acteurs zelf uitgevoerd op een draaiorgeltje en werd speciaal voor de voorstelling gecomponeerd door Selim Doğru. Over het leven van Willem van Oranje gaat de vertelling, over de katholieke heropvoeding die hij kreeg na te zijn weggehaald bij zijn protestante moeder, over zijn latere gedachtegoed.
Al zingend en vertellend worden de twee echter herhaaldelijk opgeschrikt door een (voor niemand zichtbare) geest: de dolende Willem die hen dwingt pas op de plaats te maken en hun een veel minder eenduidige kijk op de geschiedenis biedt. Op die momenten worden de acteurs werkelijk ‘bezeten’ door de zielen van historische personages; alsof ze hun eigen keuzevrijheid helemaal kwijt zijn transformeren ze letterlijk tot tijdgenoten van Willem: zijn vrouw Anna van Saksen, Philips de Tweede, een non die verbijsterd is over de Beeldenstorm of de sultan van Turkije die zijn buidel trekt om Willems opstand tegen de Spanjaarden te financieren.
Het volgende moment vallen de acteurs dan weer verward terug in zichzelf, en daar ontstaat een derde laag: hoe vrij zijn de acteurs zelf eigenlijk, als ze niet eens hun eigen verhaal kunnen spelen zoals ze dat willen? En verpest de inmenging van Willems geest niet helemaal de voorstelling die ze willen opvoeren? In deze scènes wordt de vierde wand vrolijk doorbroken en gaan de acteurs in dialoog met elkaar en het publiek over de vrijheid van denken.
De voorstelling voorziet hedendaagse maatschappelijke vraagstukken van een historische context. We zien hoe in Nederland verdraagzaamheid en tolerantie zich ontwikkelden in een voortdurende botsing met sociale en politieke begrenzingen; hoe conflicten tussen protestanten, katholieken, joden en moslims hun oorsprong vinden in de verre geschiedenis. Hoe Willem van Oranje, als kind gedwongen te breken met zijn protestante familie, zijn leven in het teken stelt van godsdienstvrijheid en verdraagzaamheid. Maar ook hoe diezelfde Willem zijn eigen vrouw Anna gevangen hield in een kelder en hoe hij werd vermoord door uitgerekend iemand die dankzij hem zijn eigen vrijheid van denken had kunnen verwerven.
Flora Verbrugge is er heel goed in geslaagd met minimale middelen – twee acteurs, een draaiorgel en een kostuumkast – een aansprekende familievoorstelling te creëren die van begin tot eind stof tot nadenken biedt. Een voorstelling zonder opgeheven vingertje, absoluut niet opdringerig, die meer vragen opwerpt dan dat ze pasklare antwoorden voorkauwt. Verbrugge laat ons hiermee op een uitgelezen manier de noodzaak van kunst zien, van het delen van verhalen – in haar geval via muziektheater dat scherper is dan elk denkbaar pamflet. Het valt te hopen dat deze productie in de toekomst meer zalen aandoet. Want als één voorstelling dit seizoen tot nu toe in staat is gebleken ons te dwingen genuanceerd te blijven denken, dan is het wat mij betreft deze Willem wel.
