Het is een truc die De Warme Winkel wel vaker toepast: het onderwerp van een voorstelling met veel omhaal weghalen van het voorplan, om het stiekem via de coulissen weer het toneel op te duwen. In San Francisco (2012) bleek er geen geld meer om de aangekondigde voorstelling over de crisis te maken – wegens de crisis. In We are your friends ziet het Nederlandse theatercollectief af van zijn plan om een voorstelling te maken over Europese solidariteit, om solidair te zijn. Het is een soort praeteritio: de retoricus die aankondigt het vooral niét over iets te hebben, richt daarmee juist de aandacht op het belang van zijn onderwerp.

Zo’n stijlfiguur heeft voordelen: de spreker vermijdt dat zijn speech pamflettair of moraliserend wordt – hij noemt zijn onderwerp slechts in het voorbijgaan, het gewicht van de interpretatie ligt bij de toehoorder. Bovendien hoeft hij ook geen stelling in te nemen, daar hij het slechts in vorm over zijn thema heeft. Slim, maar ook risicovol. Voor hij het weet raakt het thema dat hij wil benadrukken écht gemarginaliseerd.

Dat is wat De Warme Winkel overkomt in We are your friends – gemaakt met Europees geld en met een grote Europese tournee in het vooruitzicht. Het onderwerp van de Europese solidariteit verschuift in We are your friends te sterk van centrum naar marge, van de inhoud naar de randvoorwaarden van de productie. Wat overblijft is een nogal vrijblijvende revue van de mens in al zijn wreedheid, opportunisme en egoïsme.

De Warme Winkel is schijnbaar niet in Brussel. Via een videoconferentie geven Mara van Vlijmen, Vincent Rietveld, Ward Weemhoff en Maria Kraakman te kennen dat de ultieme voorstelling over solidariteit voor hen geen voorstelling is, maar een statement. Dus hebben ze beslist om thuis te blijven en met het uitgespaarde geld van de Europese tournee per stad een aantal lokale kunstenaars te engageren. Dat geld staat ook letterlijk op het toneel, in een glazen pot, waaruit de lokale talenten hun gage mogen grabbelen. Een mooie geste, zo lijkt het, tot je de verschillende ‘locals’ ziet. Het begrip kunstenaar is, wellicht in een opperste reflex van solidariteit, verbreed tot kunstenmaker. De acts zijn stuk voor stuk clichés: de oosterse exotiek van een Thaise masseuse, een wrede performance in ware jaren zeventig-stijl, een bedeloptreden van zigeuners en een esoterische choreografie, met daartussenin nog de artspeak van een wauwelende kunstbobo.

Het zijn de spelers zelf die deze personages met de nodige overdrijving incarneren – dat maakt de vraagstelling rond afstand en nabijheid prangend. Hoe ver reikt ons gevoel van verbondenheid, hoe ‘nabij’ zijn ons andere mensen, volkeren en culturen, of hoe veraf blijven ze, zelfs als ze vlakbij zijn? De vier zo ‘genereuze’ theatermakers zien het lokale gewroet aan van achter hun computerscherm – kil, uit de hoogte, hun alziend oog stuurt van afstand. Ze beschikken over het geld om aan solidariteit te doen, maar zijn ze ook solidair?

Het volgende moment kruipen ze zelf in de huid van een bedelende Romamoeder of een uitgebuite freelance performer. ‘Solidariteit’ wordt in We are your friends verkleind tot op microniveau, tot het kleine netwerk van medemensen en intermenselijk respect. Globale solidariteit, of zelfs maar lokale medemenselijkheid, wordt doorgeprikt als een holle retoriek die ondergeschikt blijft aan andere drijfveren – geld, om de voornaamste te noemen. En in het kielzog van geld: macht.

De vraag is wat De Warme Winkel tegenover deze ontluistering plaatst. Deze Brusselse ‘kunstenavond’ legt onze onmacht bloot, zonder ons streng met de vinger te wijzen – in dat opzicht is de praeteritio geslaagd. Evenmin spaart het collectief de eigen artistieke mores: de volle pot geld raakt maar niet leeg, bij gebrek aan goede artistieke ideeën. De publiekssuggestie om het geld aan een kind met kanker te geven wordt door de makers afgeketst – dit is een cliché met een wel heel populistische ondertoon.

Het moet gezegd dat de stereotiepen, in goede Warme Winkel-traditie, flamboyant worden vormgegeven: de scène waarin de onfortuinlijke Brusselse performer Antoine Bodard (Ward Weemhoff) de hoornpartij in Wagners Walkurenrit vertolkt op wel héél performatieve wijze, is grandioos. Tegelijkertijd blijf je als toeschouwer steken in een vrijblijvend grijnzen. Misschien is er zoveel van de oorspronkelijke lading in de coulissen verdwenen dat de voorstelling bijna onmerkbaar is meegegleden. We are your friends is daardoor niet meer dan wat het is: een hilarisch vertolkte maar wezenlijk triestige revue van clichés.

Foto: Phile Deprez