In 1938 raakte Amerika in paniek door The War of the Worlds, het hoorspel van Orson Welles over een invasie van marsmannetjes. Lang voor de komst van social media was het de radio die effectief fake news kon verspreiden. Een spannend uitgangspunt voor de nieuwe musicalbewerking van Homemade Productions, maar we komen meer te weten over de liefdesperikelen van Welles dan de impact van zijn kunst.
De War of the Worlds van schrijver en regisseur Dick van den Heuvel speelt zich geheel af in een opnamestudio, waar Welles (afwisselend gespeeld door William Spaaij en René van Kooten) bijverdient door hoorspelen in te spreken. Dat hangt hem de keel uit, en ook een bewerking van H.G. Wells’ The War of the Worlds kan hem maar weinig bekoren. Tot hij de ingeving krijgt om het als een live journalistiek verslag te brengen en daarmee Amerikanen de stuipen op het lijf te jagen. Dat lukt zo goed dat zelfs medespeler Dorothy Comingore in blinde paniek schiet en radioluisteraars massaal hun huizen ontvluchten. The War of the Worlds wordt een succes en Welles kan beginnen aan zijn tweede meesterwerk, Citizen Kane.
Van den Heuvel geeft een eigen draai aan de geschiedenis. In de studio staan de acteurs al klaar die later in Citizen Kane hun opwachting maken. Joseph Cotten, Dorothy Comingore en Agnes Moorehead (Abel Leemans, Marlijn van der Veen en Robin van den Heuvel) speelden daarin de beste vriend, vrouw en moeder van Welles’ alter ego Charles Foster Kane. Daarnaast wordt hij bezocht door de schim van toekomstige vrouw Rita Hayworth (Gerrie van der Klei), die melancholisch in een sneeuwbol kijkt en ‘Rosebud’ mompelt. Jaren na hun huwelijk denkt ze nog steeds aan haar verleden met hem.
Het moge duidelijk zijn waar de focus komt te liggen: op een briljant, maar onmogelijk genie dat wordt geadoreerd en verguisd door de vrouwen in zijn leven. Moorehead ‘maakt ruzie met hem om niet van hem te houden’ terwijl Hayworth verwijt dat hij altijd met zijn kunst getrouwd is geweest. Ondertussen zien we Welles oreren over de meesterwerken van Büchner en Shakespeare en mijmeren over de eindeloze ideeënstroom in zijn hoofd. Zo komt de voorstelling in het lange rijtje bio-musicals over getormenteerde kunstenaars en de stervelingen die hen op handen dragen.
De impact van het kunstwerk zelf komt veel minder uit de verf. We horen van anderen wat er op straat gebeurt door The War of the Worlds, maar zien het niet gebeuren. De keuze om de hele voorstelling in een ruimte te blijven en niet uit te zoomen op de luisteraars wordt zo een beperking. Van den Heuvel gebruikt Comingores paniekaanvallen als stand-in voor de hysterie van het volk, maar een verhaal geloven dat je collega’s ter plekke staan te improviseren maakt haar wel erg naïef.
Parallellen met het heden worden er soms met de haren bijgetrokken. Er wordt gesproken over een ‘hoax uit China’ in 1938 of een beïnvloeding van de Amerikaanse presidentsverkiezing. De gelijkenissen tussen het fake news van Welles’ hoorspel en het hedendaagse fake news van Facebook en Youtube moge duidelijk zijn, maar hoe die eerste versie alledaagse Amerikanen heeft gehersenspoeld en wat ze vervolgens deden blijft wat in de lucht hangen.
De geluiden die we horen illustreren de kracht van radio veel beter dan de teksten. Van den Heuvel maakt een effectieve vergelijking tussen The War of the World en geluidsopnames van Hitler, die 80 jaar na dato nog steeds angstaanjagend zijn om te horen. Het hoorspel zelf is even griezelig. Als het geluid van de radio – de woede van een dictator, de paniek in de stem van een reporter, het vallen van bommen, de kreten van gewonde soldaten – de enige informatie is waar je op kan bouwen, is het gemakkelijk om voor de fictie van Welles te vallen.
Maar in de musical War of the Worlds bevinden we ons aan de andere kant van de radio: de studio, waarin het ego van Welles en de liefdesperikelen van zijn collega’s belangrijker worden dan het hoorspel. De mooie jazzy songs die Jeroen Sleyfer heeft gecomponeerd onderstrepen de verhoudingen tussen personages, maar vertellen je niet veel over The War of the Worlds zelf. In een tijd waarin fake news democratieën aan het uithollen is, is dat een veel spannender thema.
Foto: Annemieke van der Togt
