De klimaatcrisis bereikt een nieuw dieptepunt en het aardoppervlak is nauwelijks bewoonbaar. Een mysterieuze entiteit (vermoedelijk Hans Croiset) heeft Donald Trump, Vladimir Poetin en Greta Thunberg samen in een bunker opgesloten.
De horrorklucht Voor de Ramp is het eerste deel van Project T., een reeks kunstwerken van Studio Danish Blue (Babette Engels en Jordy Vogelzang) waarin het gezelschap reflecteert op het antropoceen. Dit deel lijkt aanvankelijk over de klimaatcrisis te gaan, met een Aarde die in de fik staat en onbewoonbaar blijkt. In de bunker zelf ontstaat echter vooral een egostrijd tussen de politieke figuren.
Danish Blue zet hen behoorlijk karikaturaal neer: Donald Trump (Yannick Greweldinger) spreekt enkel in hyperbolen en overschat zichzelf, Greta Thunberg (Babette Engels) is een naïef, autistisch kind dat de oneerlijkheid van de ‘echte’ wereld niet wil erkennen, en Vladimir Poetin (Jordy Vogelzang) is een charismatische, manipulatieve man met een liefde voor de natuur.
De acteurs voelen zich duidelijk op hun gemak in deze rollen en spelen hen met verve: Vogelzang geniet zichtbaar van de wijze waarop hij de schijnheilige en manipulatieve Poetin speelt, Engels schittert wanneer Thunberg strijdvaardig wordt en Greweldinger speelt als Trump met name in zijn mimiek vol op de lach.
Nu is het voor een klucht in principe geen enkel probleem wanneer de persiflages aan de oppervlakte blijven: herkenbare stereotypes maken sinds mensenheugenis deel uit van humor en komedie. In Voor de Ramp komen echter nauwelijks originele interpretaties van deze politici langs en zijn veel teksten die zij als grap inzetten letterlijk door Trump, Poetin of Thunberg uitgesproken.
Zo benadrukt Trump dat hij met zijn dochter zou daten als zij geen familie waren geweest, vertelt Poetin gretig over zijn avonturen in de wildernis en de beruchte shirtloze foto, en declameert Engels de bekende ‘You have stolen our childhood with your empty words’-speech van Thunberg. Er zijn weinig momenten waarop Studio Danish Blue deze figuren verder uitdiept dan de oppervlakkige beelden die wij als buitenstaanders al van hen hadden. Jammer, want dit maakt de humor vaker wel dan niet voorspelbaar.
Ook maakt het kunstenaarsduo een aantal bizarre keuzes rondom het portretteren van Thunbergs autisme. Aanvankelijk zetten zij dit in om van Trump en Poetin enge, gewetenloze monsters te maken die lak hebben aan iemands geestelijke gezondheid en haar daarmee bespotten en zelfs pogen (seksueel) te misbruiken. Deze scène culmineert echter in een stereotype beeld van een overprikkeld autistisch kind dat ongecontroleerd begint te gillen en te schreeuwen, waarna zij vervolgens semi-catatonisch richting het publiek zit en enkel haar tong in haar mond roert.
Dit wat denigrerende beeld van autisme is niet enkel stigmatiserend, het wordt zelfs een keer of twee ingezet om een lach bij het publiek op te roepen wanneer Trump contact met haar probeert te maken en zij hem met hetzelfde geschreeuw wegjaagt. Deze validistische humor valt des te meer op omdat Trumps vermeende narcisme en Poetins sociopathische neigingen nauwelijks zo prominent ingezet worden. Het lijkt zodoende nogal makkelijk scoren over de rug van autistische mensen.
De voorstelling is op z’n sterkst wanneer ze vol ingaan op het absurdisme van de situatie. Een goudgeverfde Hans Croiset die hen op drie televisieschermen voortdurend in de gaten houdt, Trump die tegen een vis schreeuwt, Poetin die met zijn ontblote penis trots rondparadeert. Op de momenten waarop de spelers een extra, absurdistische dimensie toevoegen aan de figuren om de perceptie die wij van hen hebben te benadrukken, doen ze ons daadwerkelijk twee keer nadenken of Poetin, Trump en Thunberg wel mensen zijn naar wie we zouden moeten luisteren.
‘De hel, dat zijn de anderen’, schreef Sartre jaren terug in Huis Clos. Studio Danish Blue zet daar tegenover dat de hel vooral de maniakale egotrippers zijn die desondanks macht en aanzien weten te vergaren. De hel, dat zijn de politici die niets met het volk ophebben.
Foto: Bart Grietens
Babette Engels
Yannick Greweldinger
Jordy Vogelzang
samenstelling: Babette Engels (concept)
auteur: Yannick Greweldinger (concept)
Jordy Vogelzang (concept)
Meer info over deze voorstelling op Theaterencyclopedie.nl
data van Theatercollectie: Allard Pierson/Stichting TIN
Vader staart roerloos door het raam naar buiten, terwijl zijn dochter Anne, gekleed in trainingspak en hoodie, doorratelt dat het zo niet langer kan. ‘Waar sta je nou naar te kijken?’, barst ze uit. Waarschijnlijk naar zijn vrouw in de moestuin. Zijn overleden vrouw. Een halve eeuw verliefd en onafscheidelijk en dan plotseling overleden. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten. (meer…)
Ondanks de voortslepende coronacrisis en de bijbehorende maatregelen ging vorige week donderdag zoals ieder jaar een nieuwe editie van het Amsterdam Fringe Festival van start. Op zaterdag zag theaterkrant.nl een verrassend overtuigende genre-exercitie, een muzikale zoektocht naar vrijheid en verantwoordelijkheid en een overvol vormexperiment. (meer…)
De Vlaamse theatermakers van Berlin vermijden bij voorkeur spektakel en clichés. Hun documentaire theatervorm portretteert de werkelijkheid, dikwijls met een overwogen vleugje vervreemding, zodat de kijker ook daadwerkelijk een ervaring doormaakt. Het interdisciplinaire werk van Berlin is sterk sociaal-politiek van karakter. Yves Degryse: ‘We geven ons altijd over aan het ritme dat een project afdwingt’ […]
Is het een idee om in het vervolg een dergelijke voorstelling voor straf niet te recenseren? Autisten ridiculiseren op het toneel anno 2020. Kom op..
Ik neem aan, beste Daley, dat je de voorstelling gezien hebt, voordat je er inderdaad van overtuigd bent dat er ‘autisten worden geridiculiseerd’. Hoe kan je anders zeker weten of de voorstelling niet juíst een groteske samenkomst van Poetin, Trump en Greta Thunberg is, waarin de mannen een prijs betalen voor hun onmogelijke gedrag. De voorstelling suggereert slechts een moment in de toekomst waarin juffrouw Thunberg naar een paar drastische wapens grijpt. Dat hebben ideologen wel vaker gedaan.
Voordat je straffen gaat uitdelen (en dus in feite oproept tot censuur), neem ik aan dat je zelf een oordeel wilt vormen, of neem je hier de zichtwijze van de recensent klakkeloos over?
Voor de volledigheid: de ridiculisering zat m.i. enkel in de schreeuwscène en wat er direct op volgde. De rest van Babette Engels’ optreden ging er wel respectvol mee om, waardoor deze scène juist extra opviel en ik het belangrijk vond dat te benoemen in mijn recensie.
Beste Iedereen,
We zijn blij dat dit gesprek wordt geopend. Na het lezen van de recensie en de opmerkingen eronder voelen we ons genoodzaakt om onze stem toe te voegen aan de dialoog.
Voor ons is de voorstelling een uitvergroting van drie symbolen, waar Greta er één van is. Haar uitbarsting is niet bedoeld als ridiculisering van een autistische outburst, wel is het een onderdeel van onze interpretatie van haar. Voor ons is Greta de wraakengel van de voorstelling. Voor de Ramp is een ode aan haar directheid en strijd. Een ode aan de nieuwe generatie die korte metten maakt met al wat haar tegenhoudt en kleineert. Greta trekt een harnas aan en trekt ten strijde. We laten haar op een enge maar begrijpelijke manier radicaliseren als een gouden Jeanne d’Arc (in Schillers taal).
We belichten van alle drie de personages de extreme kanten. De ontwikkeling en downfall van alle drie naar het eind van de voorstelling krijgt geen plek in de recensie en daardoor gaat de boodschap van de voorstelling verloren. Waardoor ons werk eenzijdig en plat zou kunnen overkomen. De voorstelling, satire, klucht, groteske uitvoering – hoe je het ook wilt noemen – gaat verder dan de wellicht politiek incorrecte bovenlaag. De echte vraag is wat wij daar als makers mee willen zeggen. Wat het zegt over deze tijd. Over deze drie figuren. Het idee dat wij als makers over de rug van een autist louter een lach willen trekken is ongemakkelijk. Omdat we dan in politiek correcte moraalridderij blijven hangen en niet verder kijken dan de kaft van een voorstelling. Kunst is een vrijplaats. En als dat aan banden wordt gelegd door te praten over ‘voor straf iets niet recenseren’ of ‘politieke correctheid’ (door je niet af te vragen wat een theaterteken zou kunnen betekenen, maar puur kijkt naar de eerste impressie) dan zijn we ver van huis.
Ook vragen we ons af wat de recensent bedoelt met respectvol spelen in de comment hierboven. Hij suggereert dat Greta respectvol geportretteerd moet worden, maar dat zou bij Trump en Poetin niet het geval zijn? Hoe kan een kunstenaar vrij, radicaal en/of vernieuwend zijn als ‘het respectvol omgaan met (fictieve) personages’ een uitgangspunt moet zijn? Dit zou inderdaad een vorm van censuur kunnen zijn, zoals Marc hierboven beschrijft.
Als we nuances missen dan horen we dat graag om verder deze dialoog te voeren.
Lieve groet,
Studio Danish Blue
Als antwoord op de laatste vraag van Studio Danish Blue: ik doelde op de wijze waarop jullie in de rest van de voorstelling om zijn gegaan met het feit dat Thunberg ook in het echt op het autistisch spectrum zit. Ik zeg niet dat Thunberg als persoon respectvol geportretteerd moet worden – jullie en alle kunstenaars die haar willen neerzetten zijn vrij om dat met de mate van respect te doen die jullie gepast achten. Het is echter een andere kwestie wanneer het gaat om iemands non-fictieve geestelijke gezondheid.
Autisme is een stoornis waar nog altijd een gigantisch stigma op zit: zo’n beetje de volledige antivaccinatiebeweging is gestoeld op de angst dat je kind autisme ervan zou kunnen krijgen. Het beeld van een autist die door overprikkeling begint te schreeuwen, gewelddadig wordt en vervolgens semi-catatonisch haar tong voortdurend roert is, juist in een klucht, enorm stigmatiserend omdat het enkel de vooroordelen die men van autistische kinderen heeft bevestigt. Jullie linken het expliciet aan haar autisme, omdat het de pesterijen van Trump en Poetin daarover in haar oor zijn die haar doen knappen. De link dat haar uitbarsting een strijdkreet van een wraakengel zou zijn is dan ook lastig te maken: je verbindt dit door de context eerder aan de vooroordelen die je zelf hebt over autisten, aangezien die bevestigd worden.
Ik ben juist blij dat deze voorstelling rerecenseerd is. Nu weet ik zeker dat ik er absoluut niet heen moet gaan. :)