Onuitputtelijk, het klassieke repertoire. IJzersterk en bestand tegen actualisering. Recent was Crashtest Ibsen van Sarah Moeremans te zien op het Zeeland Nazomer Festival. Een van de fantastische stukken daarin was Vijand van het volk, geheel bestand tegen de ‘crash’. Dood Paard liet kortgeleden briljant zien dat Heijermans’ klassieker Op hoop van zegen in een nieuwe interpretatie schitterend aan de intenties van de auteur kan voldoen en nu komt Theater Mooi Weer uit Rotterdam met een supergave nieuwe versie van Vijand van het volk: helemaal een drama van nu en toch ook helemaal Ibsen.

Dramaturg Alexander Schreuder heeft het stuk ingrijpend bewerkt. Op papier, zoals de uitleg luidt in het programmaboekje, ziet het er extreem ingewikkeld uit, maar op de bühne in de regie van Eva Lemaire klopt het prima. Nog steeds gaat het stuk, uit 1882, over de spanning tussen idealisme en pragmatisme, tussen privébelang en algemeen belang, tussen leugen of waarheid.

In het kort, zoals het oorspronkelijke stuk wil: twee broers, Thomas en Peter Stockman, vormen de spil. De eerste is arts; hij ontdekt dat het water van het kuuroord waar de plaats zijn inkomsten aan ontleent ernstig vervuild is. Broer Peter, burgemeester, wil deze misstand geheim houden om de economie te redden. Hij manipuleert het ‘volk’, de inwoners, zodanig dat iedereen zich tegen broer Thomas keert. Deze raakt totaal gedesoriënteerd: hij wil het goede voor de mensheid, maar het volk wil niet luisteren. Hoe waanzinnig scherp heeft Ibsen dat destijds gezien, anderhalve eeuw terug.

Regie en dramaturgie van Theater Mooi Weer hebben het aantal personages gereduceerd tot vier: de broers Stockman en twee min of meer nieuwe, vrouwelijke personages, Jane Aslaksen en Thea Hovstad.  Beiden zijn werkzaam in de lokale politieke partij, waarvan ook Thomas lid is. Broer Peter is wethouder. De politieke kleur van de partij ligt ergens bij groen, dus links van het midden, maar niet extreem links. Wel milieubewust, maar als het op economie aankomt ook weer aan de rechtse kant.

In het begin zingt het viertal Because (The World is Round) van de Beatles in harmonische samenzang. Maar dat is natuurlijk schijn. De acteurs hijsen aan de rand van het kale podium plastic gordijnen op, er klinkt ruisend water en als ze afgaan maken ze zwembewegingen tegen de achterzijde, waardoor de suggestie ontstaat dat de plaats van handeling zelf een zwembad is, of het kuuroord.

Thomas Stockman (Jurriaan van Seters) komt op en klaagt het bedrijf Clearwater aan dat een malafide waterzuiveringsinstallatie plaatst, de hedendaagse variant dus van het kuuroord uit het origineel. Thomas is zelfs verbonden als milieuprofessor aan dat bedrijf, en zijn broer Peter (Edouard Kain) bevindt zich in de directie. Hiermee is de grote dramatische kracht van het stuk gegeven: het is maatschappelijke crisis én familiecrisis in één.

De beide vrouwenrollen worden even sterk bezet; het zijn Yara Brand als de gevoelige en milieubewuste Thea en Julia Diepstraten in de pragmatische rol van Jane. Zij spiegelen feitelijk het conflict tussen Thomas en Peter, geaccentueerd door de liefdesrelatie die Thomas en Thea beginnen. Dat oogt mooi en pril, want ze zetten zich in voor een groene, betere en duurzame wereld. Vooral Thea is vol vuur; ze wil voor haar toekomstige kinderen een betere planeet, waarop Thomas cynisch reageert met: ‘Het beste wat je voor je kinderen kunt doen is geen kinderen krijgen.’ Het aanvankelijke idealisme van Thomas ontaardt in cynisme, bovendien drinkt hij onophoudelijk van de whisky. Dat laatste is geen goede keuze, al zie je duidelijk dat de fles gevuld is met water: alcoholisme maakt hem niet geloofwaardiger.

Het debat tussen beide broers tussen de starre wethouder die aan geldelijk gewin denkt en de aanklagende milieudeskundige is van grote klasse, alle aspecten komen aan bod, van Thomas die de gemeenschap voor het vervuilende en ziekmakende bedrijf wil redden tot de wethouder die óók de gemeenschap wil redden, maar dan door het bedrijf Clearwater (what’s in a name) geen haarbreed in de weg te leggen.

Jane, gekleed in stijf grijs mantelpak, is schitterend in haar rol al bemiddelaar: ze stuurt aan op pure praktische oplossingen. Tegenover haar staat de hypergevoelige Thea die, met Thomas, een bondje smeedt. Schitterend is de spandoekenscène waarin Thea en Thomas doeken beschilderen waarin ze de naam ‘Clearwater’ voorzien van een rood kruis en leuzen kalken als ‘Drink Milk’ en ‘Stop Clearwater’. Heerlijk weer eens ouderwets activistisch spandoekentheater te zien. Daarbij gaan Thea en Thomas in ondergoed gekleed (heel erg in de natuur) en doet Thea zelfs in een wilde bui aan bodypainting.

Het zijn grote vragen die deze Vijand van het volk oproept. Over milieu, over waarheid, over de bereidwilligheid van de mens om écht te vechten voor een betere wereld. Afgezien van de vele dramatische, felrealistische heftigheden, zowel in spel als in tekst, moet een van de hoogtepunten genoemd worden. Dat is de monoloog van Thomas waarin hij stelt dat iedereen roept om een betere wereld en een groene planeet, maar niemand daarnaar uiteindelijk handelt. Hij is de personificatie van het goede voor de mens, hij vergelijk zichzelf met Christus, maar de mens maakt van hem een vijand: omdat hij de waarheid onthult, een waarheid die niemand wil horen.

Foto: Maarten Laupman