‘Theaterspektakel over helden en idealen’ is de ondertitel van het openluchttheaterproject Victorie! over het ontzet van Alkmaar in 1573, aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Die ondertitel had even goed kunnen luiden ‘Drama over lafaards en opportunisme’. Ad de Bont heeft voor de herdenking van de eerste overwinning van de Nederlanden op de Spaanse bezettingsmacht in oktober 1573 een uiterst genuanceerde tekst geschreven, waarin hij duidelijk maakt hoe verdeeld de bevolking en het bestuur van Alkmaar was, hoeveel wantrouwen en opportunisme er was en hoe iedereen zich gedwongen kon voelen zijn idealen en medeburgers te verraden.

Ad de Bont laat met deze tekst zien dat hij nog altijd een van de meest effectieve en indringende Nederlandse toneelschrijvers is. Niet alleen is zijn taalgebruik prachtig, hij weet ook echte mensen te scheppen, zoals een bizar en onwaarschijnlijk liefdeskoppel. Ewoud Langedijk (gespeeld door Joep Hendrikx) is een uit Haarlem gevluchte jonge beul-tegen-wil-en-dank, die eigenlijk heelmeester wil worden (‘Want ik weet immers een heleboel af van het menselijk lichaam.’). Hij is aanvankelijk helemaal niet gecharmeerd van de felle haaiebaai Sien Kannegieter (Eva van der Post), toch vinden ze eerst warmte bij elkaar en daarna liefde, dwars door alle spannende gebeurtenissen heen.

Niet alleen zij tweeën, maar nog een zestal acteurs leveren prima spel, bijvoorbeeld Paul van der Laan als een enthousiaste protestantse burgemeester, Albert Klein Kranenburg als de angstige katholieke burgemeester en Liza Kollau als een dienstbode die in de klem wordt gebracht door katholieken en protestanten en in verschrikkelijke gewetensnood komt. Zelfs van de Spaanse houwdegens vader en zoon Alva (Arjen Dijkstra en Dennie Lukkezen) zien we een menselijke kant, hun competitie en wrevel, al lijkt me zoon Fadrique wat al te vriendelijk getekend.

Verrassend is de keuze van zangeres en presentatrice Leoni Jansen als Willem van Oranje. Zij is volledig overtuigend en haar opkomst aan het begin is spectaculair, achterop een (oranje!) scooter, samen met een leger van scooterberijders met vaandels, een link naar onze eigen tijd, die ook te horen valt in de tekst van Willem de Zwijger. Hij heeft het over ‘de pest der onverdraagzaamheid’ en roept op tot een betere samenleving: ‘laat katholiek en protestant, laat jood en moslim samen vechten voor een wereld waarin het leven goed is voor een ieder.’

De teksten worden versterkt en zijn uitstekend te verstaan, ik wil de geluidsontwerper graag expliciet noemen: Anthony Kappel. Ik zie zoveel locatietheatervoorstellingen die bedorven worden door te veel lawaai of onduidelijk gemompel, dat is hier beslist niet het geval. De effectieve, moderne muziek is van Jan Pieter Koch en wordt door een combo gespeeld met veel percussie en drumwerk (Arno van Nieuwenhuize).

Het hele schouwspel is door Luca Andrea Stappers meeslepend geënsceneerd, met tientallen figuranten die ook twee gigantische praktikabels (decor: Bartel Meyburg) over het plein bewegen, zodat muren, pleinen, vergaderzalen en slagvelden ontstaan. Af en toe is er sprake van een waar spektakel (special effects: Lieven Slabbinck) met veel rook, vuurzuilen, schietende kanonnen en rondvliegende ledematen. Dat gebeurt op een aangenaam primitieve manier.

Bijzonder is de plek waar het schouwspel wordt opgevoerd. In het hart van Alkmaar, precies op de plek waar sommige gebeurtenissen zich ook echt hebben afgespeeld, tegen het echte decor van het Alkmaarse Waaggebouw, fraai uitgelicht, en ontroerend om te weten dat de Alkmaarders het recht op die waag (waar ze als kaasstad nog altijd van profiteren) verkregen van Willem van Oranje als dank voor deze overwinning op de Spanjaarden.

Toch eindigt het niet in een overwinningsroes. Ad de Bont heeft een werkelijke gebeurtenis als uitgangspunt genomen. Al een paar maanden na het ontzet van Alkmaar werd een onschuldige pastoor als verrader opgehangen op een van de Alkmaarse bruggen. Dat zien we hier in de verte letterlijk gebeuren. In het stuk wordt de jonge Ewoud tegen zijn zin gedwongen weer als beul op te treden. Of zijn liefdesrelatie met Sien dat overleeft blijft in het midden. Het geeft de overwinning een meer dan bittere bijsmaak.

Victorie! wordt maar een paar dagen opgevoerd, tot en met zaterdag 6 oktober. Ik vind het een absolute aanrader. Er zijn plaids aanwezig, maar zorgt u voor alle zekerheid toch voor voldoende warme kleding. Overigens is de tekst van Victorie! afgedrukt in het gloednieuwe deel van Ad de Bonts verzameld werk Toneel Extra (ISBN 9789064038587, € 29,50).

Foto: Bowie Verschuuren