Michel van der Aa is de multimediacomponist bij uitstek. In baanbrekende opera’s als After life (2006), Sunken garden (2013) en Blank out (2016) laat hij de grenzen tussen fysieke en virtuele wereld compleet vervagen. Een online presentatie van zijn nieuwste opera Upload leek dus een kolfje naar zijn hand. Maar juist vanwege zijn multimediale aanpak achtte Van der Aa een gefilmde registratie van de theaterversie ongeschikt: deze zou ‘de gelaagdheid volledig platslaan’. Hij koos ervoor om naast de theaterversie ook een film te maken en in het festival een impressie te tonen van de aanloop hiernaartoe.

Ook dit keer kunnen we via het uitgebreide menu op de site ons eigen traject kiezen over het festivalterrein. In de OFF Music Sessions luister ik geboeid naar de pianiste Djuwa Mroivili, die vertelt over het wonderlijke fenomeen dat zij als zwarte musicus werk speelt van witte componisten, die een wereld vertegenwoordigen van onderdrukking en slavernij. Zonder wrok speelt ze vervolgens Domenico Scarlatti, waarna ze – in woord en spel – een vurig pleidooi houdt voor de Afro-Amerikaanse Florence Price. Ook het vocale mannenkwartet Black Harmony, dat eerder al meewerkte aan de OFF-productie In nabijheid, geeft een aansprekend miniconcert.

Het Red Limo String Quartet laat met energiek spel horen hoe naadloos popmuziek en klassiek tegenwoordig soms met elkaar versmelten. Deze OFF Sessions presenteren alledrie welluidende klankwerelden die ook voor de ongeschoolde luisteraar toegankelijk zijn. Een tegenwicht bieden de drie zangers van NKK NXT, die ons meenemen op een spannend luisteravontuur. Al improviserend verkennen zij de grenzen van hun stem en stellen met uitgekiende interacties elkaars muzikaliteit op de proef.

Dan maant de virtuele gastvrouw dat Upload van Michel van der Aa gaat beginnen. Net als in zijn eerdere opera’s onderzoekt hij hierin opnieuw thema’s als leven en dood, ouderdom en jeugd. Een vader laat zijn geest uploaden om het eeuwig leven te krijgen, zodat hij zijn dochter nooit zal hoeven verlaten. Ook Upload is een mengeling van live performance, film, virtuele werkelijkheid, 3D-effecten, vooraf opgenomen materiaal en andere technologieën.

In de aanloop van het Opera Forward Festival gingen de repetities voor de afgelaste zaalpremière gewoon door, in de hoop dat het eindresultaat later dit jaar alsnog voor publiek gespeeld kan worden. Ook de filmversie – met hetzelfde verhaal en dezelfde muziek, maar met een andere insteek – blijft voorlopig op de plank. Vanavond zien we een korte impressie van de aanloop naar beide producties.

De Engelstalige making of is helaas niet Nederlands ondertiteld, wat met alle beschikbare techniek toch een fluitje van een cent zou zijn geweest. Van der Aa vertelt dat een vader zich vanwege een trauma als cyborg laat uploaden voor zijn dochter. Hij stelt vragen als: hebben we een lichaam nodig om mens te zijn, kunnen we onszelf deleten, blijven we ons ontwikkelen, wat gebeurt er met de achterblijvers, kun je problemen met je ouders wel uitvechten als zij altijd oproepbaar blijven?

Bariton Roderick Williams (ook prominent aanwezig in eerdere opera’s van Van der Aa) en de sopraan Julia Bullock reageren opvallend nuchter. Waarom heeft die vader zijn dochter niet gevraagd of ze het überhaupt fijn zou vinden als hij zich zou uploaden, vraagt Williams retorisch. ‘Floep, opeens was hij weg!’, reageert Bullock. Een upload kun je niet omarmen of zoenen, zegt ze – waarmee het thema perfect past in deze coronatijden. Ze vindt het weliswaar lastig te moeten reageren op virtuele personages, maar er gaat een wereld voor haar open. Williams benadrukt dat het Van der Aa nooit gaat om de techniek an sich, maar om vragen van menselijkheid. Droogjes voegt hij toe: ‘Stel, je staat op het punt geüpload te worden, dan denk je toch: Ho, stop!’

Van de productie zelf horen en zien we enkel wat korte flarden. Bullock zingt haar vader toe, die als digitale pop-up verschijnt achter en op de glazen schermen die we herkennen uit After life. Haar suikerzoete, poppy melodieën worden ingebed in langgerekte, verzadigde samenklanken met veel galm. Dirigent Otto Tausk: ‘Je hoort heel sterk dat hij de beste muziek wilde schrijven die hij kon bedenken.’

Na deze reportage volgt een nagesprek over de preview. Marleen Stikker, auteur van Het internet is kapot en directeur van De Waag oppert dat we als mens veel meer biologische dan denkende wezens zijn. In haar inspirerende betoog noemt ze het bovendien typisch van onze tijd dat we menen recht te hebben op het eeuwige leven, wat getuigt van een ongelooflijk egocentrisme.

Wat gebeurt er met onze avatar, vraagt Stikker zich verder af: blijven we autonoom, of geven we de controle over onze data definitief uit handen? Precies de vraag die Van der Aa zichzelf en ons hoopt te stellen in de film- en toneelversie van Upload, die binnenkort/ooit in première gaan.