Michel van der Aa is de multimediacomponist bij uitstek. In baanbrekende opera’s als After life (2006), Sunken garden (2013) en Blank out (2016) laat hij de grenzen tussen fysieke en virtuele wereld compleet vervagen. (meer…)
Heb je een lichaam nodig om menselijk te zijn of is het brein het laatste analoge apparaat? Wat als je eeuwig kunt leven door jezelf te laten uploaden, waarbij je vooraf mag kiezen of je een herinnering wilt meenemen of vergeten. Ben je dan nog wel dezelfde persoon? En wat betekent dit voor diegenen die anders kiezen en louter fysiek willen leven en dus sterfelijk zijn. Deze vragen staan centraal in Upload, de nieuwe opera van Michel van der Aa.
Het team van specialisten dat de upload zal uitvoeren, merkt daarbij in een gladde promotiefilm op: ‘Haven’t we always wanted to cheat death?’ Ze noemen het uploaden de volgende stap in de menselijke evolutie. Wij zijn immers ons brein, dat slechts beperkt wordt door dat kwetsbare omhulsel: ons lichaam. Om voor eeuwig te leven, moet het lichaam eerst sterven. Bovendien wordt niet alleen het brein van wie ervoor kiest geüpload te worden opgeslagen, die data wordt aangevuld met interviews met vrienden en bekenden.
De vader (Roderick Williams) die kiest voor een louter digitaal bestaan, probeert zijn dochter (Julia Bullock) gerust te stellen: ‘Ik kan nog steeds dromen.’ ‘Ja, je kunt knipogen’, countert zij, ‘maar je kunt niet langer een raam openen.’ En waarom vroeg hij niet eerst hoe zij over deze in de kern ethische kwestie dacht? ‘Alleen zo kan ik altijd deel uit blijven maken van jouw leven’, luidt zijn antwoord, in een poging aan te geven dat zijn keuze niet louter een egoïstische is.
Op haar vraag of hij er wel over heeft nagedacht dat hij haar zal zien sterven, moet hij het antwoord schuldig blijven en alleen maar hopen dat zij dezelfde keuze zal maken. De consequenties van een eeuwig leven blijken al snel complex: ook een toekomst bedenken is niet langer mogelijk, waarna de vader zijn dochter vraagt hem uit te zetten: ‘Death didn’t really matter to me anyway – life did.’ Een magistrale vondst is hoe een doek dan de hele zaal bedekt en we van heel dichtbij, alsof we ons samen in een bed bevinden, het gesprek van vader en dochter volgen.
Opvallend is hoe Van der Aa nog meer dan in eerdere opera’s ook lyrische, welhaast (laat)romantische melodielijnen schrijft, met als hoogtepunt een intiem duet waarin vader en dochter hun zorgen over de aanstaande upload delen, en waarbij op ingenieuze wijze de hele zaal door het filmdoek wordt bedekt. Het Ensemble MusikFabrik dat half verzonken rechts op het podium is geplaatst, krijgt hier onder leiding van Otto Tausk alle ruimte om te schitteren.
Upload is het derde deel van een drieluik dat begon met After Life (2006). Centraal in die opera stond de vraag: wat was het meest beslissende moment in je leven? Die vraag werd gesteld aan pas overledenen, die in een soort tussenstation beland zijn. Door de vriendelijke maar bureaucratische medewerkers van dit tussenstation wordt dit moment vervolgens op film gereconstrueerd en die herinnering – en alleen die – krijgt de overledene mee naar de eeuwigheid. Voor sommigen is de vraag naar het meest beslissende moment gemakkelijk te beantwoorden, anderen weigeren te kiezen of komen tot de conclusie dat hun leven een aaneenschakeling van ‘gewone’ momenten is geweest.
Waar de personages in After Life een beslissend moment mee mogen nemen, willen de personages in Sunken Garden (2013) een beslissend moment juist vergeten. In After Life slaat de twijfel toe omdat er slechts één keuze gemaakt kan worden, in Sunken Garden gebeurt dit als gekozen moet worden tussen leven met de herinnering en het schuldgevoel of niet meer leven en alles vergeten – opgaan in de tuin.
Upload combineert deze mogelijkheden: wie geüpload wil worden, krijgt de vraag of je met al je herinneringen geüpload wil worden, of eerst een selectie wil maken. Hier slaat in Upload de twijfel toe: wat als je gedigitaliseerde zelf niet meer veroudert, maar je diegenen die je liefhebt wel en je hun sterfelijkheid ziet. Meer en meer blijkt het eeuwige leven geen zegen, maar vooral een kwelling. Is de dood niet onlosmakelijk verbonden aan het leven?
De centrale vragen van Upload blijken daarbij zeker niet zo utopisch of dystopisch te zijn als ze op het eerste gezicht lijken. Want wat doe je met de sociale media-accounts van een gestorven geliefde? Hef je die op, of laat je ze actief en creëer je zo de illusie van een eeuwig digitaal leven na de dood? Verwijder je de minder prettige herinneringen? Vragen die doen denken aan de beste afleveringen van Charlie Brookers Black Mirror.
Foto: Marco Borggreve
