Toen Franz Kafka op een doorwaakte nacht in 1912 in één ruk, als in een trance, zijn verhaal Das Urteil (Het vonnis) had geschreven, noteerde hij in zijn dagboek: ‘het verhaal is als een echte geboorte met vuil en slijm bedekt uit mij tevoorschijn gekomen, en alleen ik heb de hand die tot het lichaam kan doordringen’. Het verhaal dat hij daarna schreef was het beroemde De gedaanteverwisseling, waarin de brave handelsreiziger Gregor Samsa op een ochtend wakker wordt en tot zijn schrik constateert dat hij veranderd is in een tor.
Het kan haast niet anders of Olivier de Sagazan heeft weet van beide verhalen. En Kafka’s notities moeten de Franse beeldhouwer bekend zijn voorgekomen. De worsteling met het materiaal en de roes waarin je terecht kan komen tijdens het scheppingsproces maar ook de onmacht (en de daarmee gepaard gaande woede) om dat materiaal te kneden naar je eigen inzichten en de pijn die gepaard gaat met het vormgeven.
Voor zijn overrompelende performance Transfiguration leende hij niet alleen de titel van Kafka, het is ook een drie kwartier durende visualisatie van het eerder genoemde citaat. Alleen gaat bij De Sagazan aan de geboorte een lange reeks miskramen vooraf, waarin het ene afzichtelijke monster na het andere gebaard wordt. Uiteindelijk resulteert het in het beeld van een zwangere, naakte vrouw. Al moet ook die geofferd worden. In de laatste scène smijt en smeert hij de klei zodanig op een metalen wand dat de vorm van een crucifix zichtbaar wordt, een niet mis te verstane verwijzing naar het Bijbelse verhaal over de gedaanteverandering van Jezus, de aankondiging van zijn verrijzenis.
Zo puilt Transfiguration uit van de verwijzingen, maar daar lijkt het De Sagazan niet in de eerste plaats om te doen. Het zijn hoogstens inspiratiebronnen. Eerder betoont hij zich een nazaat van het gedachtengoed van Antonin Artaud, die met zijn Theater van de Wreedheid via fysieke uitputting zijn acteurs de controle over zichzelf deed verliezen om vanuit het onderbewuste bij een nieuwe werkelijkheid te komen. Artaud liet zijn acteurs met elkaar vechten, De Sagazan vecht met zichzelf.
Of beter: met zijn materiaal. Hijzelf neemt de positie in van een sjamaan, de genezer die ons in een trance meeneemt naar andere werelden. We zien toe hoe hij prevelend, met niet meer dan een homp klei, wat water, stro en twee potjes verf transformeert van misvormd sprookjesdier naar pokdalige oude man die model heeft gestaan voor een portret van Francis Bacon. De kunstenaar verandert in een tovenaar, zijn gezicht is het schilderdoek waarop de ene poging na de andere strandt. Voort gaat de worsteling, almaar voort.
Hij lijkt ook zijn neus en mond dicht te smeren. Stikt hij niet? Zijn ademloosheid wordt de onze, gespannen volgen we zijn verrichtingen. Zijn trance wordt de onze. Elke laag creëert een nieuw mysterie, een nieuw spookbeeld.
De Sagazan wordt volledig één met zijn materiaal. Nooit eerder zag ik de worsteling van een kunstenaar zo overtuigend verbeeld. Transfiguration gunt je een blik in een diepe afgrond.
Foto: Olivier de Sagazan
Olivier de Sagazan
auteur: Olivier de Sagazan
regie: Olivier de Sagazan
Meer info over deze voorstelling op Theaterencyclopedie.nl
data van Theatercollectie: Allard Pierson/Stichting TIN
In een donkere zaal komt Davis Freeman op en zingt Tom Petty’s Southern accents, een prachtige song over afkomst en jeugdherinneringen. Het is een treffende introductie tot de vertelvoorstelling Do my mouth, waarin de in Brussel woonachtige Amerikaanse kunstenaar Freeman zichzelf van zijn meest persoonlijke en kwetsbare kant laat zien. (meer…)
‘We weten allemaal wat er gebeurt.’ Welnu, ik dus niet. Vergeef me mijn onwetendheid, maar ik had nog nooit van het eiland Nauru gehoord. Dus toen de geschiedenis van dit eilandje, dat een paar kilometer ten noordoosten van Australië gelegen is en niet groter is dan Schiermonnikoog, verteld werd in de voorstelling We all know what’s happening meende ik in eerste instantie dat we te maken hadden met een fictief land. (meer…)
Stel: iemand heeft lactose-intolerantie en staat op het punt een glas melk leeg te drinken. Je krijgt vijf euro als je hem dat laat doen. Als je het hem belet door ‘stop’ te zeggen, kun je naar je geld fluiten. Wat doe je? (meer…)
Secuur en heel precies. Zoals een wetenschapper te werk gaat. Zo laat Wang Chongs regie van Nick Payne’s stuk Constellations zich het best omschrijven. Een logische aanpak wellicht voor een stuk waarin een der beide protagonisten een theoretische natuurkundige is die gespecialiseerd is in de snaartheorie, maar het maakt de voorstelling ook wat bloedeloos. Hoe aangrijpend het liefdesverhaal tussen de fysica en de bijenhouder ook is. (meer…)
‘Ga naast elkaar zitten op een trap, een lage muur of een andere plek waarop gezeten kan worden. Kom één voor één aan met onregelmatige tussenpozen, en ga zitten met een zo regelmatig mogelijke afstand tot elkaar. Doe alsof je elkaar niet kent.’ Zo staat het op het briefje dat de deelnemers aan invisible van tevoren uitgereikt hebben gekregen. (meer…)
