Een toerist is ‘iemand die voor zijn plezier op reis gaat’, volgens Van Dale – waarbij we volgens mij ‘voor zijn plezier’ moeten interpreteren als ‘niet gedwongen’. Toerisme heeft bovendien behalve vrolijke connotaties, ook iets parasitairs: eens even kijken wat dit land of deze stad mij te bieden heeft. Vooral dat laatste maakt Tourist van Marte Boneschansker tot een interessante ervaring. In deze interactieve installatie ben je niet alleen toerist in een ander land, maar vooral in iemand anders’ strijd. Dat maakt het tot een boeiende, maar tegelijkertijd wrange reis.

Marte Boneschansker maakt intieme, documentaire performance-installaties, waarin ze de toeschouwer op bijzondere wijze deelgenoot maakt van persoonlijke verhalen. Zoals bij het verrassende Bloos, dat vorig jaar onder andere op Over het IJ te zien was, en waar het publiek midden in de openbaarheid van een druk festivalhart, geconfronteerd werd met zeer intieme ontboezemingen over erotiek en intimiteit. Ook in Tourist zijn de audio-opnames van interviews met vrouwen de leidraad van de voorstelling.

Samen met negen anderen stap je op blote voeten op de onvaste vloer in een schaars verlichte, onherbergzame ruimte. Die vloer is onregelmatig, voelt het ene moment zacht, vervolgens hard; dan weer korrelig, dan onverwachts gevaarlijk glad. Het rimpelende doek doet denken aan een woestijngrond. Plukjes rook drijven als opgewaaid zand voorbij. In dit landschap gaan we op zoek naar verborgen verhalen.

Voor Tourist reisde Boneschansker samen met haar moeder van Caïro naar Khartoum. Ze werden daarbij deels bijgestaan door de Egyptische theatermaker Rana Khodair. Onderweg spraken ze met Egyptische en Soedanese vrouwen. In 1862 maakte ontdekkingsreiziger Alexandrine Tinne met haar moeder dezelfde tocht. Daar is een en ander over gedocumenteerd, maar dat is voornamelijk gedaan door witte mannen, constateerde Boneschansker. Ze besloot die reis als uitgangspunt te nemen om het vrouwelijk perspectief te belichten.

Ze interviewde jonge vrouwen over hun bewegingsruimte als vrouw, zowel op politiek als op persoonlijk vlak – en vaak zijn die twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het gaat over kolonialisme, vrijheid, gelijkwaardigheid en ontworteling in landen waar sinds de Arabische Lente (en daarvoor) grote onrust heerst. Dennis Slot ontwierp een bijzonder audiolandschap, waarin je als toeschouwer letterlijk door je te verplaatsen, nieuwe verhalen kan vinden. Zo wordt een ontdekkingstocht teruggebracht tot een blackbox-ervaring van een uur; een mooie theatrale vertaling.

We horen vrouwen die zich afzetten van hun regering, losweken van hun moeder of spiegelen aan het westen. Boneschansker ontlokt kwetsbare, maar strijdbare verhalen aan de vrouwen die ze onderweg tegenkomt. Dat is bijzonder. Enerzijds halen de koptelefoons de gesprekken heel dichtbij, anderzijds blijf jij als toeschouwer altijd volledig in je comfort zone: de ultieme toerist, kortom.

Tegelijkertijd krijgt de ervaring door de fragmentarische structuur iets vluchtigs. Alsof je er – wederom als toerist – alleen maar langs scheert: een soort hop on hop off-tour langs andermans strijd. Dat geeft de ervaring iets wrangs, dat Boneschankser wellicht zelf ook ervaren zal hebben tijdens haar reis. Bovendien was ik soms een verhaal halverwege ineens ‘kwijt’. Ik weet niet of dat een technisch falen was of de bedoeling, maar het was even frustrerend als veelzeggend: dergelijke verhalen zijn moeilijk te vinden, precair om op te voeren en ze vervliegen waar je bij staat. Door de veelheid aan onderwerpen en de fragmentarische vorm had ik na afloop vooral het gevoel dat ik nog heel veel niet had gehoord. Een onvermijdelijke uitkomst.

Foto: Anna van Kooij