Aan het begin van de voorstelling Tijd zal ons leren beweegt Romana Vrede behoedzaam vanaf het achtertoneel naar voren, alsof ze door een fris landschap loopt. Ze vertelt het verhaal van vrijheidsstrijder One-Tété Lokay tijdens de einddagen van de slavernij. Een heel jong meisje van een plantage op Sint Maarten zocht in die tijd haar vrijheid in de heuvels. ‘Vrijheid is nooit gegeven, maar bevochten’, vertelt ze. De voorstelling, die speelt ter gelegenheid van Keti Koti, is een ijzersterke reis door de tijd, van het slavernijverleden naar het slavernijheden.
‘Als straf bedachten de witte kolonisten om een van haar borsten af te snijden’, zo vervolgt Vrede haar verhaal met een peinzende uitdrukking op haar gezicht, en ook haar stem snijdt dan door de zaal. Maar even later beweegt ze juichend over het podium, als ze vertelt hoe One-Tété Lokay opnieuw wist te ontsnappen en de rook van haar vuur opsteeg vanuit de heuvels. Zichtbaar voor iedereen.
Singer songwriter OTION, die de voorstelling aan de zijkant van het toneel muzikaal begeleidt, zingt en samplet zijn prachtige, indringende muziek. Romana Vrede vuurt haar teksten ritmisch de zaal in, met melodieuze stem zingt en declameert ze. Ieder woord is raak. Ze vertelt over bekende en onbekende verzetsstrijders tegen de slavernij en speelt alsof de verhalen, de herinneringen en overpeinzingen ter plekke in haar opkomen. Volkomen in het hier en nu, waardoor de zaal haast met haar mee ademt.
Tijd zal ons leren is in de periode rond de dood van George Floyd begonnen als onderzoek. In een vijfdelige talkshow onderzocht Vrede samen met OTION de verhalen van verzetshelden uit onze koloniale tijd, verhalen van Afrika, de Amerika’s en de Caraïben tot Europa en Azië. De talkshows zijn opgenomen en te beluisteren als podcasts, en er kwam in samenwerking met de VPRO een gelijknamig tv-programma.
De theatervoorstelling legt indringende verbindingen tussen de verhalen van vroeger, hoe deze doorklinken in het heden en hoe Vredes persoonlijke geschiedenis hiermee is verweven. Ook zijn er de even heftige als humoristisch geschetste scènes uit het leven met haar zoon en zijn autisme. Een rode draad is ook de dood van haar moeder, die ze als kind moest laten lachen ‘want het leven was al zo zwaar’. Nu wil ze niemand meer laten lachen en ziet ze op tegen spelen voor een publiek.
En dan, plotseling als van de hak op de tak, zegt ze: ‘Excuses maken! Excuses, waarvoor? Voor iets wat nog aan de hand is? En als je het écht begrijpt: what took you so fucking long?!’, roept ze en de zaal barst dan spontaan in applaus uit. Zo duikt, springt of glijdt ze van het heden in het verleden en andersom.
Het is een ijzersterke fysieke en zintuiglijke voorstelling en de vormgeving is al even raak gekozen. Een open toneel en achtertoneel met de trekkenwand naar beneden gaat over in een halfronde spierwitte achterwand waar felle lampen doorheen schijnen. Tegen het eind gaat het brandscherm naar beneden met daarop een Oudhollandse tekst over het verlaten van je huis en de straat opgaan.
Het slot van de voorstelling speelt in een mistige, donkere omgeving die doet denken aan beelden van het heelal en de diepe zee. De zee waarin de ‘gestolen mensen’ van het WIC-schip De Zon verdwenen. ‘En ook nu nog gaan mensen op een boot en verdrinken ze op weg naar Europa. Ik weet dat. Jullie weten het.’ We weten het, maar na het zien van Tijd zal ons leren kijken we anders, door de ogen van Romana Vrede.
Foto: Bete van Meeuwen
