A Raisin in the Sun is een theaterstuk van de zwarte, Amerikaanse en lesbische toneelschrijver en mensenrechtenactivist Lorraine Hansberry uit 1957. Onder andere gebaseerd op het leven van haar eigen middenklasse familie, handelt het stuk over het leven en overleven van de familie Younger in het uitermate racistische Chicago van toen. De jongste telg uit dit gezin, Travis, werd het uitgangspunt voor schrijfster Esther Duysker en regisseur Romana Vrede voor hun verhaal The Story of Travis.

Travis is de wereld overgegaan als fotograaf, vestigde zich in Nederland, trouwde en kreeg kinderen en kleinkinderen. Op zijn 78ste jaar gaat hij terug naar het familiegraf, in zijn geboortestad Chicago en blikt hij terug op zijn leven, beginnend bij zijn 17e jaar. Hiermee start het verhaal.

Het hele podium is een donkere begraafplaats, met silhouetten van grafstenen. Op de achtergrond een animatiefilm met een zacht wiegende boom in het licht van een maan die toekijkt. Deze naar dreiging neigende stemming blijft het hele stuk door als een donkere wolk hangen. Is het de dreiging die boven het leven van zwarte mensen hangt? Voor altijd?

Behalve op deze begraafplaats, speelt het verhaal zich af op een verrijdbaar podium, de vroegere huiskamer op het erf van het gezin. Zo schuiven de herinneringen van Travis naar het verleden en het heden en soms lijkt alles tegelijkertijd plaats te vinden.

Vele voorvallen komen voorbij. Een tijdsbeeld ontvouwt zich. Politie-invallen in hun huis en politiemoorden op zwarte mensen die demonstreren tegen segregatie, racisme en economische ongelijkheid. Grote consternatie wanneer een brief op de mat valt en Travis wordt opgeroepen om te vechten in de oorlog tegen Vietnam. Hij wil deserteren, maar zijn moeder wijst hem op zijn burgerplicht. In het leger dienen hoort daarbij. Hij voelt de druk om te slagen, maar ziet ook hoe zijn vader de vroegere idealen heeft verlaten en tot de conclusie is gekomen dat de wereld niet is gemaakt voor zwarte mensen. Met alle frustraties van dien die hij afreageert op zijn gezin.

Travis belandt in een kluwen van tegenstrijdigheden en tegenovergestelde meningen. Welke vluchtwegen zijn er? Canada, Afrika? Travis raakt in tweestrijd. Waarom ver weg voor anderen gaan strijden terwijl in Amerika strijden voor onszelf hoognodig is? Is actievoeren met de Black Panthers niet de beste keus? Zijn grootmoeder, gespeeld door Jetty Mathurin, vindt dan weer dat die acties gaan om macht terwijl zij heeft geleerd dat het moet gaan om de liefde. Uiteindelijk lokt de buitenwereld en droomt Travis er vooral van de wereld over te gaan naar landen buiten Amerika.

Niet alles wordt uitgewerkt in het stuk, want het is bijvoorbeeld niet helder hoe zijn idealistische tante in Afrika haar man en kind heeft verloren. En meerdere lagen van het verhaal lopen door en over elkaar heen, wat concentratie vergt van de toeschouwer. Maar de vele overdenkingen roepen directe associaties op met het leven en overleven van zwarte mensen vandaag in de westerse wereld, je voelt het.

Mooi is de verbinding met Afrikaanse Surinamers en Antillianen, die Travis in Nederland ontmoet. Als vrijgezel bezoekt hij hun clubs waar ze Amerikaanse soulmuziek draaien en hij zich meteen thuis voelt. Hij komt in aanraking met hun Afrikaanse dans, ritme en muziek, zoals de kawina, hun rituelen, altijd spiritueel begeleid door het spreken tot de vooroudergeesten. ‘Zij weten veel meer wie ze zijn dan wij in Amerika.’

De muziek, dans en het ritme van de verschillende zwarte gemeenschappen waar Travis tijdens zijn leven in verkeert, vormen een sterke doorlopende lijn in de voorstelling. De blues en jazz van zijn voorouders in Amerika, de kawina van de Surinamers en Antillianen van Afrikaanse afkomst, of de R&B uit de modernere tijd van zijn kleindochter Nola. De oorsprong ervan ligt allemaal in Afrika, en als zwarte mens voel en herken je het overal, uit welke zwarte gemeenschap je ook komt.

Jennifer Muntslag speelt de hartverwarmende Nola, de kleindochter van Travis. Nola heeft niets met de twijfel van haar grootvader die zich in het laatste hoofdstuk van zijn leven afvraagt of hij wel geslaagd genoeg is voor de opoffering die zijn familie en voorouders voor hem hebben gedaan. Nola is hem vooral dankbaar voor het leven zoals hij dat geleefd heeft, zoals haar voorouders dat geleefd hebben:

U weet het niet, maar u heeft me iets laten zien. Iets dat groter is dan uzelf. En weet u wat ik tof vind? We leven 20-26 en ik zeg het u, over een tijd niet ver van nu, hebben we thuis een vrouwelijke zwarte minister-president en ik luister naar haar, ik hoor d’r en ik kijk naar d’r en ik denk, mensen hebben hun vleugels durven spreiden, hebben elkaar gedragen, hebben bijeen durven komen en realiteiten gecreëerd waarin ze het antwoord konden bedden en kijk waar we staan! En op een dag sta ik daar op haar plek en dan ga ik aan u denken.

Onverschrokken als ze is geeft ze haar aan God twijfelende grootvader Travis mee: ‘Ik ben luid! Het gegeven God is gewoon een product van bepaalde witte mensen, gewoon een wit rookgordijn opgetrokken voor geloven die veel dieper en verder gaan! Geloven met goden en boodschappers die veel dichterbij ons staan dan een concept als dat van een witte Jezus Christus.’

The Story of Travis wordt gedragen door een stemmige en treffende enscenering en goed spel van de acteurs onder leiding van debuterend regisseuse Romana Vrede. Een openbaring is Jennifer Muntslag als Nola. Ze is vooral bekend als discussieleider in panels en moderator van events, maar als actrice hier is ze direct herkenbaar, overtuigend, natuurlijk en meeslepend. Ook hoe gechoreografeerd is door Alida Dors sluit op een vanzelfsprekende manier aan op de verder vrij realistische uitvoering van het stuk.

Hulde aan de vijf zwarte vrouwen, de makers van The story of Travis: Esther Duysker (schrijfster), Alida Dors (choreografie), Romana Vrede (regie), Ellen Tjon A Meeuw (zakelijke productie) en Samora Bergtop (artistieke productie). Ze zijn verantwoordelijk voor deze verademing, door de niet zo stereotiepe zwarte personages, de niet zo stereotiepe situaties, de niet zo stereotiepe ontwikkelingen en een niet zo stereotiep verhaal als dat we in Nederland gewend zijn als het gaat om verbeelding van de levens en de beleving van zwarte mensen.

Foto: Mark Bolk