The speaker’s progress is een Britse productie gemaakt door het internationale gezelschap Sabab van schrijver en regisseur Sulayman Al-Bassam. Het is het derde deel van een trilogie die de onrust van het laatste decennium in zowel de Arabische als de Westerse wereld ten tonele brengt.
Deel een, Richard III, an Arab tragedy, was in 2008 ook in het Holland Festival te zien. The speaker’s progress was al in de maak voordat de Arabische Lente losbarstte. Omdat het script werd ingehaald door de politieke ontwikkelingen in Tunesië en Egypte, herschreef Al-Bassam het stuk drastisch. Was het aanvankelijk een radicale en donkere satire over een Arabische wereld die niet in beweging kwam, uiteindelijk is The speaker’s progress een even ernstige als komische voorstelling geworden vol hoop.
Het verhaal van The speaker’s progress speelt zich af in een anoniem Arabisch land dat elke vorm van theater verbiedt. Om dat te benadrukken introduceert een voormalig, naar het regime overgelopen theatermaker, vanachter zijn katheder de filmregistratie van een Arabische bewerking van Shakespeares Twelfth night uit 1963. De live reconstructie van de voorstelling, die zijn acht acteurs vervolgens opvoeren, is eerst nog een droge reproductie van de poses en teksten van de film. Maar geleidelijk gaat de reconstructie een eigen leven leiden, improviseren de spelers vaker met hun teksten, wordt de kleding theatraler en zien we zelfs een reclamespot voor de Arabische Lente.
The speaker’s progress volgt het verhaal van Twelfth night – de twaalfde nacht na Kerstmis – nauwgezet. Sommige rollen zijn vertaald naar een Arabische context, maar de grote lijnen van het stuk blijven intact. Twelfth night speelt met gender issues en is een van Shakespeares travestiekomedies. In het toneelstuk worden rollen en sociale codes voortdurend op de hak genomen. Al-Bassam weet er een eigentijds stuk van te maken vol verwijzingen, humor en poëzie. Het spel rond de identiteit krijgt vele lagen, niet alleen door de gender-wisseling, maar ook door religieuze normen op de hak te nemen en te schertsen met Westerse uitbundigheid.
Al-Bassam weet sommige feiten van de recente revolutie verrassend te verwerken. Sterk is de input waarmee hij de positie van de vrouw aankaart. En uiteraard is ook censuur een belangrijk thema in het stuk. Voor op het toneel staat daarom een cameraatje waarvoor zo nu en dan een speler verantwoording aflegt. The speaker’s progress is ongelooflijk ingenieus gemaakt en speelt met verschillende historische perspectieven, ook die van de Arabische wereld in de jaren zestig van de vorige eeuw toen menig dictator nog aan de macht moest komen.
The speaker’s progress is ook een pleidooi voor de positie van de kunst en tevens een aanklacht tegen een politiek die teveel toneel speelt. Om dat laatste te benadrukken laat Al-Bassam Shakespeares handleiding aan het slot voor een keer los.
(foto Nawaf Al)
