Eindspel heet het festival dat in het Amsterdamse Frascati staat ter vervanging van het ITS Festival, dat is opgehouden. In de programmafolder van juni van het theater zelf staat het nog mooier: ‘Theater voor het begin van het einde. Een greep uit het eindexamenwerk van theateropleidingen uit Utrecht, Arnhem, Maastricht en Amsterdam.’  Vooral dat ‘begin van het einde’ over eindexamenwerk intrigeert.

Dat we Eindspel hebben, is te danken aan het eigen initiatief van de studenten. Eerder deed Theaterkrant verslag van het Festival Gemaakt, dat in Maastricht was te zien. Vorig jaar online, nu live. Op verzoek van de organisatie is het een ‘recensievrij festival’. Maar desalniettemin is het gebodene van te groot belang om niet beschreven te worden.

Een van presentaties is de installatie The Long Long Now, gemaakt door de broers Max en Serge Gruson voor de regie-opleiding Maastricht. Max deed regie in Maastricht, Serge studeerde scenografie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Bij aanvang moeten we onze mobiele telefoons en horloges inleveren, zoals een stem in het Engels ons vraagt. Alles wat met tijd te maken heeft leggen we af, want we gaan een tijdloze tijd in, een black box. In die black box ligt een rots waaruit een vrouwenstem (voice: Sarah Kaushik) vertelt over hoe ons leven bestaat uit een lineaire tijdlijn, waarin gebeurtenissen elkaar opvolgen.

Met op de zwarte grond geprojecteerde getallen in wit licht telt de tijd verder, tot één tiende van een seconde. Kijk er eens naar, hoe snel die laatste cijfers voorbijflitsen en je beseft dat de makers Max en Serge met hun tijdloosheid een wezenlijk thema aanraken. Toch zitten we óók gevangen in de tijd. Over de zwarte vloer vliegt een wit uitgelicht vierkant voorbij, als een ongrijpbaar beeld van de snelheid van tijd.

Deze performance installation, zoals de makers het noemen, is vooral ook in vocaal opzicht artistiek bijzonder. De stemmen van uiteenlopende personages, die we geen van alle te zien krijgen, uitsluitend te horen, klinken een tikkeltje vervreemd van de werkelijkheid, alsof ze uit een andere wereld en dus uit een andere tijd spreken. Ook het Engels waarin de tekst is gesteld, kent bijzondere syntactische constructies met verrassende herhalingen en opvallende zinsstructuren. Dat is wezenlijk, want wat de vrouw of een jongen of een derde persoon te vertellen hebben, ondermijnt ons idee van rechtlijnige tijd. Ze zijn presence (aanwezig) in de tegenwoordige tijd. Met andere woorden: ze richten zich niet, zoals iedereen elke dag doet, op een punt in de verte of een tijdstip in de toekomst, nee, het gaat om het hier en nu. Maar hoeveel tegenwoordigheid omvat de tegenwoordige tijd? Wat betekent het woord ‘nu’ als we het uitspreken terwijl juist dat uitspreken weer lineair is?

Deze en nog veel meer vragen komen aan de orde. Ondertussen blik je af en toe op de tijdklok die wél nadrukkelijk zichtbaar is op de speelvloer. De rots kan meer dan alleen tekst geven. Op een gegeven moment transformeert hij tot een rookmachine en drijft rook de hoogte in, met scherpe lichtbundels zigzaggend uitgelicht. Een mooier beeld van tijdloosheid is nauwelijks denkbaar, want het lijkt of de rook een tijd volkomen stil hangt, roerloos, als stilgezette tijd.

Max en Serge Gruson brengen filosofische gedachten over het voorbijgaan van de tijd én scenografie samen. Dat is tegelijk ook de paradox van de uitvoering: stilstand in de tijd bestaat niet, en dat dan toch willen uitbeelden. Zoiets kan in theater.

Foto: Max en Serge Gruson