Voor The Disco werkte de Kroatische theatermaker Tea Tupajić met voormalige medewerkers van de Mossad en Shin Bet (respectievelijk de Israëlische inlichtingen- en veiligheidsdienst) om onderzoek te doen naar ondervragingstechnieken. Het leverde een uitermate boeiende performance op die zich op onrustbarend eenvoudige wijze in je geest boort.

De toon wordt al gezet voordat je de theaterzaal binnen gaat: buiten Frascati 3 wordt iedere bezoeker gevraagd door twee beveiligingsbeambten om jassen en tassen in te leveren en zich te laten fouilleren, voordat je toegang tot de zaal wordt verleend. Na dit omineuze begin komen de twaalf toeschouwers in een ruimte terecht met een tafel met een bureaulamp en twee stoelen. Als ik binnenkom zijn een actrice en een van de publieksleden al met elkaar in gesprek: de eerste sessie is begonnen.

Bij aanvang mag de toeschouwer een van vier identiteiten voor de performer kiezen. Naam en huidig beroep zijn daarmee willekeurig, maar de achtergrond blijft hetzelfde: ‘Noa’ legt uit dat ze vroeger bij Shin Bet heeft gewerkt en daar zo’n vijf jaar geleden is gestopt. De toeschouwer die wordt geïnterviewd kan haar hier vragen over stellen – de vrouw antwoordt open en volledig. Als de toeschouwer geen vragen meer heeft worden de rollen omgedraaid en begint de ondervraging echt.

Het fascinerende van het gesprek is dat je er als buitenstaander zeer analytisch naar gaat luisteren. Wat zijn de technieken die de ondervrager hanteert? Waarom ondermijnt ze af en toe op subtiele wijze het zelfvertrouwen van de ondervraagde? Waarom blijft ze hameren op de relatie tot moslims – is dat niet wat doorzichtig? Op professionele wijze worden bepaalde gedachtes in het brein van de ondervraagde geplant. Weet je wel zeker dat je islamitische vriend op vakantie was naar Zuid-Italië? Waar baseer jij je vertrouwen in hem eigenlijk op? Zou je van jezelf zeggen dat je mensen makkelijk vertrouwt? Zo ondermijnt ‘Noa’ geleidelijk het beeld dat haar ‘gevangene’ van zichzelf en van zijn realiteit heeft. Ze laat altijd doorschemeren dat ze aan de kant van de ondervraagde staat – ze wil hem alleen zelf tot inzicht laten komen.

Door het proces van ondervraging van buitenaf gade te slaan krijg je een sterk inzicht in de psychologische methodes die aan het gesprek ten grondslag liggen, methodes die ook in films als Omar van Hany Abu-Assad worden ontleed. De observerende rol biedt echter ook een afstand die de ondervraagde zelf niet heeft. De grootste kracht van de voorstelling is dan ook de mogelijkheid om zelf de ondervraging te ondergaan.

Als ik zelf aan tafel plaatsneem zijn al mijn kritische gedachtes namelijk na enige tijd verdwenen. ‘Noa’ is zo goed in het creëren van vertrouwen en intimiteit dat ik al snel wordt meegevoerd in het gesprek en meer prijsgeef dan ik oorspronkelijk van plan was. De warmte en interesse die er van haar uitgaat is verleidelijk, bijna romantisch. Je weet dat het allemaal op trucs gebaseerd is (het feit dat ze eerst zichzelf laat ondervragen om vertrouwen te creëren, het gegeven dat ze een willekeurige en dus fictieve achtergrond heeft, de kalmte in haar stem, het gevoel dat ze geeft dat ze ieder woord dat je zegt opslaat, zelfs de lichte competitiviteit die ze toelaat, de manier waarop ze je impliciet bekritiseert waardoor je je best doet om jezelf te verantwoorden) maar toch word je erdoor overmeesterd.

Het is een meesterlijk voorbeeld van killing you with kindness, zeker in wisselwerking met de slotscène van de performance. Het publiek wordt na de tweede ondervraging namelijk naar The Disco gebracht, een nachtmerrie-achtige installatie van een muur van licht en geluid die een volstrekt desoriënterend effect heeft, en is gebaseerd op ‘enhanced interrogation techniques’ (of zeg maar gewoon martelmethodes) die onder andere in Guantánamo Bay werden toegepast. Het is de ‘bad cop’ tegenover Noa’s ‘good cop’.

Door de mogelijkheden van het theater optimaal te benutten biedt Tea Tupajić een fascinerend inzicht in de machtsdynamiek van een ondervraging en de manier waarop menselijke warmte daarbinnen wordt geïnstrumentaliseerd.