‘We zijn helemaal niet Indisch, we zijn van de wereld’, zegt hoofdrolspeelster Winnie de Willigen aan het begin van de marathonvoorstelling De eeuw van mijn moeder. Aan het slot, vlak tegen haar naderende dood want ze is ongeneeslijk ziek, benadrukt ze nog eens dat ze van de ‘American Dream en van het westen is, van tango en jazz en bibliotheken.’ (meer…)
Zwartgeschminkte mensen met roodgeverfde lippen – waar doet ons dat toch aan denken? In dit geval gaat het om zwartgemaakte zwarte vrouwen en blijken twee van de vier zwarte vrouwen Zuid-Nederlandse dan wel Vietnamese wortels te hebben. En is de Vietnamees een man. Zo zitten er wel meer dubbele bodems in Stigma, de voorstelling die Milone Reigman bij Productiehuis Rotterdam maakte.
Eerst zie je alleen zilveren schoenen, dan zijn er in schaars strijklicht gestalten waar te nemen. Intussen zorgen stemmen, zwaar overdreven accenten en onderwerpen ervoor dat we volop in de beelden en vooroordelen van en over zwarte vrouwen terechtkomen.
Stigma van Milone Reigman kon moeilijk beter getimed worden. Wie dacht dat Nederland het zwart-witonderscheid wel voorbij is, werd hardhandig wakker geschud door de zwartepietdiscussie waarin raciale stereotypen, Nederlandse traditie en kinderfeest samen een vuurtje maakten waar de PVV graag olie op gooit. Als dan de nationale ombudsman het politieke klimaat nog racistisch noemt en zelfs de Verenigde Naties zich ermee bemoeien, is de stoomboot helemaal aan.
Niemand kan ontkennen dat het met een andere kleur dan blank lastiger is een baan te krijgen en serieus genomen te worden. Ook mensen met de beste bedoelingen kunnen vriendelijk vaststellen dat gekleurde mensen soms verbazend goed Nederlands spreken. Zwarte mensen moeten laveren tussen slachtofferschap en fanatisme, tussen schulp en trots, tussen dikke huid en open zenuw. Zwarte mensen, mag je dat trouwens zeggen? Alle namen zijn beladen. Voor sommigen is neger een slag in het gezicht, anderen gebruiken het woord graag. Dan moet je zelf wel kleur hebben, zoals de Neger des Heils. Kleurenblindheid bestaat niet. Dat soort overwegingen roept Stigma op, en dat is een verdienste.
Niet alleen het licht is beperkt aan het begin van de voorstelling, tussen de gedeeltelijk zichtbare mensen en het publiek hangt ook een transparant scherm. We zien maar een deel van het geheel, net zoals in de werkelijkheid. Daarbij voeden Janneke Remmers, Naomi Reingoud, Phi Nguyen, Shertise Solano, die zwarte vrouwen spelen en soms zijn, de bekende erotische stereotypen: gouden tanden en dikke billen, bangalijsten, paringsdans in de disco, catfight om een rijke partner, seks in de kelderbox. In een spelletje Wie van de drie (beetje oubollige vorm) wordt de echte Sherida gekozen.
Later gaat het scherm neer en het licht aan. Dan wordt in een auditie een zwarte actrice gekozen voor de rol van Medea. Zelf zou ze liever Ophelia spelen, maar dat gaat te ver: Ophelia is frêle, blank en niet zo expliciet sexy.
Stigma is een voorstelling die van alles aanraakt en niet de pretentie heeft oplossingen te bieden. Fragmentarisch, soms grappig, puntig, over the top of langdradig. Divers als de discussie zelf.
Foto: Pepijn Lutgerink
