In Someone or Other van de Noorse theatermaker Øystein S. Johansen blijken sociale codes slechts een dun laagje beschaving waaronder een allesoverheersende eis tot conformisme schuilgaat. Laagje voor laagje pelt de theatermaker zijn voorstelling af, wat een heldere doch enigszins voorspelbare vorm tot gevolg heeft.

Øystein S. Johansen, alumnus van de Mime Opleiding van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, blinkt in zijn voorstellingen vaak uit in het creëren van een onduidbare dreiging. Reeds in de eerste voorstelling die ik van hem zag, Wherever We Go, draaide het om een onbenoemd gevaar: de performance was eigenlijk een lang uitgerekte, prachtig gedetailleerde fight-or-flight-reactie van de drie performers. En ook in het tweeluik dat hij maakte over seriemoordenaar Jeffrey Dahmer was de belofte van geweld nooit ver weg.

In Someone or Other is Johansen’s fascinatie met sluimerend gevaar niet meteen te herkennen. Het publiek komt binnen op een feestje waarin we door de performers aan andere toeschouwers worden voorgesteld, wat tot een kwartiertje gezellig keuvelen onder het genot van een glaasje rosé-champagne leidt. Als we daarna worden uitgenodigd om op de tribune plaats te nemen is de sfeer onder de performers weliswaar ongemakkelijk – de dialogen hebben de toon van vreemden die het ijs proberen te breken – maar nog niet onheilspellend.

Stukje bij beetje brengt Johansen daar verandering in. Eén van de spelers komt steeds meer alleen te staan, en de toon van de vragen die hem worden gesteld is steeds minder vrijblijvend. Door subtiele veranderingen in de herhalende dialogen wordt de sfeer steeds grimmiger, alsof de voorheen vriendelijke feestgangers zich langzaam tot staatsondervragers ontpoppen. Someone or Other laat daarmee sterk zien hoe het totalitarisme zich sluipenderwijs van een maatschappij meester kan maken.

Met deze zeer concrete en heldere inhoud gaat er echter ook iets van de kracht van Johansen’s eerdere voorstellingen verloren. Het was juist de onverklaarde vervreemding die van zijn voorgaande werk zo’n spannend geheel maakte; door het gebrek aan vaste grond onder de voeten werden zijn sterk fysieke performances hypnotiserende ervaringen, waarin ieder detail in beweging, mimiek of intonatie belangrijk was. Door de overduidelijke thematiek verliest Someone or Other wat van die mystiek.

Door het sterke spel en de vakkundige opbouw blijft Someone or Else echter een bijzondere performance, die door de gekozen thematiek onmogelijk beter op het huidige tijdsgewricht aan had kunnen sluiten.

Foto: Bart Grietens