Zo luid, hilarisch en extravert Amber Vineyard’s Queer Cabaret: Pearl Dive in ITA was en tot twee uur ’s nachts duurde, zo verstild, ingetogen en introvert is Sister Songs van choreograaf Alex Blums, dat de volgende ochtend om acht uur in de Oude Kerk plaatsvond, in warm strijklicht. Serene beelden en tonen ontaarden daarin op zeker moment voor een minuut in een gigantische cluster van dissonanten.

Terwijl Pearl Dive uitdrukkelijk ‘luid’ was, tot en met het massaal door het publiek mee-scanderen van ‘Shut de Fuck Up’ en massaal orgastisch mee-kreunen met een performer, werd in Sister Songs op discrete wijze gebruikt gemaakt van de akoestiek van de nu ruim zeven eeuwen oude kerk. De kerk, gebouwd op één van de van oudsher drukste plekken van Amsterdam, heeft een traditie van balans zoeken tussen devote stilte en roerig omgevingsgeluid.

Sister Songs begon als Alex Blums afstudeerproject aan de School voor Nieuwe Dansontwikkeling in Amsterdam. Blum werkt samen met violiste en componiste Katrine Grarup Elbo. De twee Denen groeiden bijna op als tweeling, als ‘sisters’ zeggen ze nu. Grarup Elbo werd vanzelf partner in Blums onderzoek naar ‘non-binair luisteren’.

Blum legt uit hoe verschijnselen als stemverandering (de baard in de keel) de reacties van onze omgeving beïnvloeden. Dat gaat ook gepaard met taboes en vooroordelen, zoals ten aanzien van sommige geluiden die als ‘privé’ worden aangeduid: gezucht, gekreun, of waarvoor de omgeving extra ontvankelijk is, geluiden van plezier of pijn.

Onbevooroordeeld luisteren
Wat we van verschillende geluiden waarnemen wordt gedeeltelijk gekleurd door onze ideeën over gender. Blum en Grarup Elbo willen ruimtes akoestisch verkennen om te komen tot onbevooroordeeld luisteren. De eerdere versie werd opgevoerd in de Tempel-ruimte van het Cinetolgebouw, een voormalige synagoge, maar er is waarschijnlijk geen betere ruimte om dit onderzoek te doen dan in een historische kerk, waar ooit jongenssopranen, countertenoren en castraten gendernormen lieten vervagen.

Het publiek heeft plaats genomen in het centrale hoogkoor van de kerk met de gotische koorbanken. Bij Pearl Dive de avond ervoor was de dresscode ‘Goth’, nu zaten we midden in de gotische architectuur.

Blum leidt ons vervolgens zwijgend naar de ruimte buiten het koor heen, waarbij we rondwaren over de talloze grafstenen van degenen van eeuwen geleden, die hier hun laatste rustplaats vonden. Hen buigt kronkelend neer en heft, wisselend tussen hoge en lage (‘vrouwelijke’ en ‘mannelijke’) registers, een klagen en kreunen aan, de genoemde ‘privé-‘geluiden. Van de voorzijde van de kerk af klinken welluidend viooltonen. We horen de klanken rondgalmen alvorens Katrine Grarup Elbo opkomt, en langzaam richting Blum loopt, met melodieuze melodielijnen harmonie scheppend in het geheel van klanken.

Gezamenlijk leiden ze ons vervolgens weer terug naar het hoogkoor in een duet voor zang en viool. Daarop voeren ze tweestemmig een choreografie uit waarin ze met de handen in elkaar en vervolgens samengehouden door een elastieken band in een cirkel ronddraaien. Wederzijdse afhankelijkheid, maar ook wederzijds vertrouwen.

Bondage
Er zijn beelden die aan bondage doen denken, maar geleidelijk aan versmelten de twee met elkaar. Eerdere passages met viool en stemmen, worden via elektronica herhaald en samen met nieuwe klanken ontstaat een steeds complexere polyfonie. Die evolueert naar één gigantische dissonant die de hele kerkruimte vult. Tot stem en viool via harmonie opnieuw ordening aanbrengen en alles weer tot rust komt.

Ten slotte begeven we ons naar de Sint Janskapel in de noordelijke zijbeuk, waar, nu zonder elektronica, Blum hun stem en Grarup Elbo haar viool etherisch laten klinken, totdat ze in indrukwekkende stilte wegsterven. Buiten is het buurtleven dan nog steeds niet op gang gekomen, dus de rest is dan voor een paar momenten Silence, zoals het thema van deze reeks luidt.

Het publiek blijft alsof het zo was afgesproken devoot staan achter de onzichtbare maar blijkbaar intuïtief als leidend ervaren architecturale lijnen van het grondplan van de kerk. Als sonisch choreografen nodigen Blum en Grarup Elbo in Sister Songs ons uit om aan de hand van de akoestiek van de kerk ontvankelijk te denken over de relaties tussen geluid en gender. Het is wel goed om enige uitleg van de makers erbij te horen, wat in de voorstelling ook gebeurt. Want het achterliggende concept wordt niet helemaal vanzelf duidelijk. Maar los daarvan is Sister Songs een mooie en bij vlagen ontroerende voorstelling, in één van de indrukwekkendste entourages van Amsterdam, en ook een boeiende toevoeging aan het denken over genders.