In de audiovoorstelling Schemeren presenteert Marjolijn van Heemstra het begrip schemeren als een handeling: het actief beleven van het verloop van dag naar nacht. Een overgangsritueel van het gouden naar het blauwe uur, die vraagt om een ‘hardnekkig soort aandacht’.
Een tiental mensen verzamelt zich in de foyer van het Parktheater in Eindhoven, waar tot en met eind deze maand Festival Nieuwe Maan plaatsvindt. Op het moment dat de zon zes graden onder de horizon staat – en de schemering dus officieel is ingevallen – nemen we plaats op strandstoeltjes die panoramisch uitzicht bieden op de stad: het is vijf uur ’s middags en nog volop licht. Over de koptelefoon heet Van Heemstra ons welkom.
Van Heemstra is ‘ambassadeur van de nacht’ – in dat kader maakte ze onder meer de theatrale nachtwandeling Nacht-Wacht – en ze neemt haar voorstel voor duisternis uiterst serieus. Schemeren is wat haar betreft namelijk ook een daad van verzet: een activiteit die recht indruist tegen een wereld waarin alles urgent is, waarin iedereen geneigd is oplossingsgericht alle problemen het hoofd te bieden. In tijden van massa-extinctie, klimaatcrisis en pandemieën moeten we toch aan de bak?
Terwijl, stelt Van Heemstra, verandering niet vraagt om urgentie, maar om vertraging. Onze ongevoeligheid voor schemer, stelt ze, heeft ook politieke consequenties. We hebben steeds minder oog voor veranderingen en verschuivingen, willen overal ons licht op schijnen, figuurlijk en zeker ook letterlijk. Terwijl licht maar heel beperkt verlicht. In schemer en duisternis liggen heel wat meer mogelijkheden besloten dan wat zich in geconcentreerde lichtbundels uittekent.
Zo neemt Van Heemstra ons in een monoloog vol filosofische overpeinzingen in ruim een half uur mee de schemering in. Een aantal keer is er een kort moment van stilte ingeruimd: dat zijn de momenten waarop je de invallende duisternis het beste tot je kan laten nemen. De automobilisten en fietsers, die in de wijk tegenover het theater inmiddels hun verlichtingen hebben aangezet, maken zonder dat ze het weten onderdeel uit van een begeleidende choreografie, een licht(vervuiling)show bij de woorden van Van Heemstra. Echte duisternis bestaat niet meer in Eindhoven, een van de steden met de meeste lichtvervuiling in Europa. Met alle gevolgen voor onszelf en de ecosystemen om ons heen, van dien.
Schemeren biedt een boeiende blik op een natuurverschijnsel dat zich dagelijks voltrekt, maar zich moeilijk laat vangen. Licht en duisternis zijn op het moment zelf goed te duiden, maar de overgang van licht naar donker – of van donker naar licht – neem je doorgaans pas met terugwerkende kracht waar. Voor een echte ‘daad van verzet’ is deze theatrale denkoefening – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Nacht-Wacht, waarin toeschouwers zich in een kronkelende route actief tot de duisternis moeten verhouden – nog wat al te comfortabel. Na ruim een half uur verlaten we onze stoeltjes en terwijl Altstad (Frank van Kasteren en Marcel Osterop) over de koptelefoon in een mooie ode aan het duister bezingt hoe de nacht alles draaglijk maakt, sluiten we gezamenlijk af met koffie, thee en duisternis.
Foto: Eddie Mol in opdracht van BrabantKennis
