Na tien dagen vond vanmiddag, op de slotdag, de laatste première van het Over het IJ Festival in Amsterdam plaats. Bovenin de NDSM-loods confronteert Abhishek Thapar met Reverse Engineering het publiek, door middel van een bordspel, met ethische dilemma’s rondom afvalrecycling, engagement en kunstenaarschap.
In groepen van ongeveer tien personen nemen we plaats rondom een groot Kolonisten van Catan-achtig speelbord. De groep wordt in vier teams verdeeld, die elk een tweetal kantoren krijgt op dit fictieve afvaleiland. We moeten beslissen wat we met het afval doen, hoe we het omzetten in (toegepaste) kunst en hoe we met onze werknemers omgaan in deze zwaar vervuilde omgeving.
Als de setting van het bordspel duidelijk is, krijgt iedere deelnemer een rol toegewezen: je bent artiest, gids of importeur. Per beurt kies je of je de omgeving opschoont (en de weggehaalde kunst gebruikt voor een live te creëren kunstwerk, van batterijen, snoertjes en computeronderdelen) of kies je ervoor een werknemer bescherming te bieden (door middel van handschoenen en maskertjes).
Halverwege komen er wat nieuwe regels die het spel enigszins compliceren, en waardoor je handelen ook ineens consequenties kan hebben voor de groep die je verderop in de andere ruimte het spel ziet spelen. De boodschap is duidelijk: ons handelen reikt verder dan we zelf kunnen inschatten, en ook het handelen van iemand anders heeft weer invloed op ons.
Bovendien is de keuze tussen kunst en werknemers helemaal niet zo evident als aanvankelijk lijkt. Door afval te verwijderen en in te zetten als (toegepaste) kunst, ruim je de werkplek van de werknemers op en begeven zij zich dus in een schonere, gezondere leefomgeving. Aan de andere kant ontneem je ze wel hun werk, en dus hun inkomen, hun mogelijkheid om voor hun gezinnen te zorgen. Wat is wijsheid? Wat kies je als je moet kiezen tussen twee kwaden?
Eigenlijk ontlokken de makers razend interessante ethische dilemma’s, die per saldo de spelwerkelijkheid makkelijk kunnen ontstijgen. De reden dat dit nauwelijks gebeurt, komt vooral door de goedbedoelende spelleiders die het tempo van het spel onnodig hoog houden. Daardoor ligt de focus lange tijd op de randvoorwaarden: de spelregels bijvoorbeeld, of de beoogde volgorde van handelingen. Terwijl gaandeweg duidelijk wordt dat het de makers daar geenszins om te doen is: het gesprek moet opengebroken worden. Wie het spel wint of verliest, is wel het laatste wat relevant is.
Maar daarvoor moet er in dit spel ook ruimte ingebouwd worden om de morele dilemma’s inhoudelijk uit te diepen. Met name halverwege stellen onverwachte vragen ons voor onverwachte dilemma’s, maar de antwoorden moeten te snel komen. De deelnemers zijn niet voorbereid op de verschuiving van spel (vorm) naar een onderlinge exploratie (inhoud). Dat vergt een dramaturgische inbedding die hier nog onvoldoende uit de verf kwam.
Volgens mij is het vooral een kwestie van de deelnemers veel meer tijd geven. Laat ons maar even zwemmen, even wat onzinantwoorden bedenken, uiteindelijk komt er altijd wel iets interessants op gang. Als spelleider mag daar bovendien meer op ingegrepen worden: de goede vragen stellen, hier en daar wat sturen, provoceren, iedereen erbij betrekken – daarin zit ook het theatrale potentieel van dit project.
In de basis ligt er nu een spannend, interactief uur dat zeker spannende vragen aanstipt. De volgende stap is die vragen uitdiepen.
In een hoek van de gigantische NDSM-loods in Amsterdam werken vier vrouwen aan een steeds hoger bouwwerk van stalen pijpen en houten planken. Het publiek zit er in een halve cirkel omheen en volgt het bewegingsspel. Het duo LIPS&KNOBEL brengt tijdens het Over het IJ Festival met Vrouwen die bouwen opnieuw een beeldvoorstelling die verrast en je blik verruimt. (meer…)
Over acht minuten ontmoeten we elkaar, hoor ik een stem vertellen over mijn koptelefoon. Tientallen meters verderop, aan de rand van de werf, staat de persoon die bij die stem hoort. Acht minuten, dat is precies hoe lang het licht erover doet om van de zon de aarde te bereiken. Het licht waarin we elkaar straks ontmoeten, is nu al onderweg. (meer…)
Als een standbeeld staat hij daar. Die bijna naakte man met twee witte draagtassen in beide handen. Er zit Iets in. Dit is de dragende mens, ook wel de homo portantes genoemd door kostuumontwerper en theatermaker Lotte Boonstra. In een performance die het midden houdt tussen een expositie en een voorstelling, laat ze haar publiek kennismaken met deze mensensoort in al haar facetten. Voor de complete ervaring krijgen we er zelf ook een draagzak bij. (meer…)
In de audioroute Reverse van Johannes Bellinkx word je als deelnemer gedwongen op een andere manier naar de wereld om je heen te kijken. Het concept is ogenschijnlijk eenvoudig: Bellinkx heeft een route van ongeveer een uur uitgezet, die iedereen individueel loopt. Met het grote verschil dat je niet vooruitloopt, maar achteruit – en niet over je schouder mag kijken. (meer…)
