‘What I am trying to achieve is to be what I am to the fullest – black to the fullest, a musician to the fullest, and a homosexual to the fullest. It is important that I learn how to be, by that I mean accept everything about me.’ Dit is een lijfspreuk van Julius Eastman, een Afro-Amerikaanse componist wiens carrière hoopvol begon en die uiteindelijk in 1990 op 49-jarige leeftijd in New York als dakloze overleed.

Zijn muziek valt officieel onder de noemer minimal, maar heeft een sterke soul-achtige groove, wat hem onderscheidt van andere minimalisten als Steve Reich, wiens vroege muziek altijd wat academisch was, en van Philip Glass, bij wiens muziek vergeleken die van Eastman eindeloos veel dieper en gelaagder is.

Eastman gaf zijn werken geregeld provocerende titels als Evil Nigger, Dirty Nigger, Nigger Faggot en Gay Guerrilla, maar ook namen als If You’re So Smart, Why Aren’t You Rich?, via Femenine – zo gespeld – en Masculine tot en met The Holy Presence of Joan d’Arc.

Als vervolg op een podcastserie rondom ooit succesvolle, maar vergeten westerse componisten van Afrikaanse komaf, organiseert de organisatie 24Classics een multidisciplinair festival rond Julius Eastman. Op de eerste dag was er een drieluik rond Eastmans compositie Gay Guerrilla uit 1980.  In deze opzet wordt Gay Guerrilla drie keer uitgevoerd in een gigantische bovenruimte van een loods in de buurt van het NDSM-terrein.

Het werk wordt eerst gespeeld als audiovisuele installatie met licht van Boris Acket, met een opname van het stuk door pianisten Helena Basilova en Vivianne Cheng, door geluidsontwerper Danny van der Lugt gemanipuleerd en voorzien van een prachtige elektronische bas-drone, waarbij het publiek zich vrijelijk door de ruimte beweegt.

Mede-inspirator voor de vormgeving van de ruimte is Johann Sebastian Bach. Eastman citeerde elementen uit een melodie van een koraal, oorspronkelijk toegeschreven aan Martin Luther, Ein feste Burg ist unser Gott (‘Een vaste burcht is onze god’), zoals Bach die had gebruikt in de Matthäus-Passion.

Met de belichting wordt in de loods een impressie opgeroepen van het interieur van de Thomaskerk in Leipzig, waar Bach de leiding had over het kerkkoor. Maar gaandeweg lijken we ons ook in een berglandschap te begeven, terwijl manen en planeten boven ons langs zweven, en naast palen waarvan de schaduwen de ruimtelijkheid van het kerkinterieur dan wel de bomen in het donkere bos oproepen. Daar is een van het plafond afhangende katrol van belang. Het licht op de spaken van het draaiwiel roept een kruisbeeld op.  Indrukwekkend is het moment als over het publiek heen met behulp van rookmachines een gekleurde wolk ontstaat.

De katrol, die misschien altijd al in deze loods hing, speelt samen met de elementen van het christelijke lijdensverhaal in Eastmans compositie, een hoordrol in de tweede versie van het stuk, Gay Guerrilla Live Ritual, waarin danser en choreograaf Christian Guerematchi samen met BDSM-kunstenaar Papilicious de religieuze en seksuele connotaties van het stuk uitbeelden. Een bondage-act waarin Papilicious aan de katrol wordt opgeheven resulteert in erotische en tegelijkertijd mystieke beelden die aan het kruisigingsverhaal en aan Michelangelo’s Pieta refereren.

Guerematchi wil met zijn werk de geschiedenis van zwarte cultuur en de ‘codes van het zwarte lichaam in de zwarte Europese identiteit’ tonen, en inderdaad speelt hij geraffineerd met exhibitionisme, voyeurisme en exploitatie, wat nog extra aan kracht wint doordat Guerematchi en Papilicious helemaal achterin de ruimte staan. Die afstand werkt vervreemdend. Het effect met de rookmachines is indrukwekkend wanneer de uitvoerenden in een dikke mist aan het oog worden onttrokken, en het publiek even op zichzelf lijkt te worden geworpen.

Het derde deel van het drieluik is het Gay Guerrilla Concert. Het werk wordt nu in concertvorm gespeeld door Helena Basilova en Vivianne Cheng, de twee virtuoze pianisten die we tot nu toe in de geluidsopnames van de eerste twee delen hoorden. De natuurlijke, kathedraal-achtige akoestiek van de loods helpt de muziek nu voor zichzelf te laten spreken, nu met een vereenvoudigde versie van Boris Ackets lichtdecor en nog steeds elektronische effecten van Danny van der Lugts geluiddecor. Als voor de derde keer Eastmans compositie in ijle hogen klanken op de piano eindigt is het publiek voor de derde keer een minuut stil.

Eastmans werk was bijna vergeten maar wordt gelukkig de laatste jaren herontdekt. Re:Gay Guerrilla laat tijdens festival Re:ply to all horen en zien dat dat volkomen terecht is.

Foto: Fluer Mulder