Wie zich in 1981 begaf in het theater waar de musical Madam van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink werd opgevoerd, kreeg van de feministen van het Warm Lesbies Front een roze pamflet in handen gedrukt. ‘Bent u een kraker(ster), bent u een vrouw in de overgang, bent u een radikaal-feministe, bent u mishandeld, bent u een lesbienne, bent u ooit verkracht, bent u een vrouw, bent u een hoer’, stond er in hoofdletters, ‘ga dan hier lachen om uw eigen onderdrukking’. Dat Madam niet in goede aarde viel bij de feministen uit de jaren tachtig is bekend; ze kwamen er dan ook bar slecht vanaf in de musical. In de radiobewerking die Stef Visjager maakte, waarvan in het DeLaMar Theater een eenmalige openbare repetitie plaatsvond, zijn de personages wat minder karikaturaal, maar Madam blijft een product van haar tijd. Dat betekent overigens niet dat het niet genieten geblazen is.

Na de radiomusical Heerlijk duurt het langst in 2011 koos Visjager voor haar nieuwe radioproject de musical Madam – mede omdat die voorstelling in de jaren tachtig zoveel stof deed opwaaien. Dat de musical commentaar kreeg (zoals het verwijt dat de genitaliën je om de oren vlogen) zegt volgens Visjager veel over de tijd; ‘in de gemiddelde popsong van nu ligt de dichtheid genitaliën twintig keer zo hoog en daar kijken we niet meer van op’, stelt ze in een interview na afloop van de openbare repetitie.

De opzet van Madam is redelijk eenvoudig: het sekshuis van Madam staat naast een huis dat gekraakt wordt door feministen. Prostituee Anita loopt over naar de feministen en samen proberen ze het huis van Madam ten val te brengen. Ondertussen bloeit er een romance tussen Madam en de eigenaar van het pand waar de feministen toeven, meneer Valentijn. Hoewel het conflict tussen de feministen en prostituees nergens tot een kokend hoogtepunt komt, zorgen de verhaallijnen voor de nodige komische situaties met klinkende dialogen van Schmidt die het publiek in het DeLaMar Theater nog steeds regelmatig krom doen liggen van het lachen.

Met deze uitvoering van het stuk zijn geen grote decors of uitgebreide kostuums gemoeid; de acteurs staan achter microfoons en worden begeleid door een pianist en een muzikaal leider. Juist in deze intieme, uitgeklede opzet komt het stuk volledig tot zijn recht. De kracht zit in Schmidts rake liedteksten en amusante dialogen, en Banninks fantastische melodieën; soms jazzy, dan weer strijdlustig of ragtime-achtig. Dankzij Visjagers bewerking lopen de scènes en liedjes vlot in elkaar over.

Banninks muziek is buitengewoon sterk gearrangeerd door Bob Zimmerman, met als gevolg dat sommige nummers misschien wel beter klinken dan in het origineel. Het rebelse ‘Hun hebben de macht’ van de feministen, bijvoorbeeld, maakte hij net wat eigentijdser. Visjager laat weten dat de muziek een belangrijk middel is om de feministen wat meer dimensie te geven en ze wat sympathieker te maken; hun liedjes werden minder hoekig, terwijl de nummers van Madam en de prostituees een wat zwoelere sound hebben gekregen. De arrangementen van Zimmerman maken zeker een verschil, maar het horen van de 36 jaar oude muziek in nieuwe arrangementen doet je vooral beseffen hoe góed Banninks melodieën zijn – veel te goed om nog eens jaren in de kast te laten liggen.

Visjager heeft bovendien een droomcast bijeengebracht onder leiding van Annet Malherbe als verrukkelijke Madam en Pierre Bokma als uiterst charmant-komische Meneer Valentijn. Noortje Herlaar speelt de overgelopen prostituee Anita en zingt daarbij een paar vlammende solo’s, zoals het sensuele  ‘Ik weet niet wat het is’ waarin ze smachtend terugblikt op de ‘business’. Bijzonder amusant is ook Maarten Heijmans, die alle mannenrollen voor zijn rekening neemt, van louche Griek tot gesjeesde relatiemakelaar.

Met de Women’s March van een paar dagen voor de uitvoering nog vers in het geheugen is het verleidelijk om een lijn te trekken van de thematiek in Madam naar het heden. Daarbij kan je onmogelijk heen om problematische personages zoals feministenhater Valentijn en het stereotype karakter van de feministen – hoewel ze minder karikaturaal zijn dan in 1981, is een feminist die ‘huwelijk is moord’ roept moeilijk genuanceerd te noemen. Madam is dan ook, ondanks de smartphones die er in het stuk zijn gestopt, vooral een product van haar tijd; hoewel het feministische vraagstuk nog altijd niet is opgelost, is de huidige tijdsgeest de parodieën uit Madam wel voorbij en met modern feminisme heeft Madam dan ook niet zoveel te maken.

Visjagers belangrijkste beweegreden om Madam als radiomusical te brengen was echter niet zozeer om een discussie over feminisme op gang te brengen, maar simpelweg omdat het cultureel erfgoed is: ‘Het zijn teksten van Annie Schmidt en muziek van Harry Bannink en daarom wilde ik het doen.’ Die missie, en daarmee het opnieuw tot leven brengen en vastleggen van dit erfgoed voor latere generaties, is méér dan geslaagd.

Radiomusical Madam is op 16 april van 16:00 tot 18:00 uur te horen op NPO radio 5.

Foto: Elvin Boer