De kostuums zijn kleurrijk, het decor inventief en de choreografie bij vlagen hypnotiserend. Allemaal fijne ingrediënten voor een familievoorstelling, zou je zeggen. Maar de rechtlijnige kritiek die Pinocchio Effect levert op het traditionele gezin is dan weer zo gedateerd, dat je je kunt afvragen hoe leuk deze voorstelling is als gezinsuitstapje ‘voor iedereen van 10 tot 110 jaar’.

Wie maakt de regels? Oude mannen maken de regels, volgens de makers van Pinocchio Effect. In de openingsscène leunen grijze mannen in grijze pakken over hoge tafels, terwijl ze de ene onzinnige wet na de andere verzinnen. Dat meisjes altijd moeten glimlachen, bijvoorbeeld. En dat zelf nadenken verboden is. Als de enige vrouw in het gezelschap een voorstel doet, krijgt haar regel pas enthousiaste bijval als een man precies hetzelfde wetsvoorstel indient. Het gewichtige gedoe rond de vergadertafel krijgt een komische lading doordat een deel van de haantjes gespeeld wordt door vrouwen met opplaksnorren. 

Na het vaststellen van de regels zoomt de voorstelling in op een familie die zich ophoudt in een aantal naast en boven elkaar gelegen vertrekken. Deze voortdurend van karakter veranderende dwarsdoorsnede van een gezinswoning is prachtig vormgegeven door Marlies Schot, die eerder ook al medeverantwoordelijk was voor het inventieve decor in de voorstelling Als het anders loopt. De binnenhuisdrama’s die zich in deze kamers voltrekken zijn helaas minder inventief: vader gaat vreemd, moeder probeert haar drankprobleem te verbergen, de zoon des huizes moet zijn artistieke neigingen stiekem uitleven en een dochter denkt dat het haar schuld is als haar ouders ruzie maken.

In de ene na de andere claustrofobische scène wordt het traditionele kerngezin afgeschilderd als een onveilige plek, waar de leugen regeert en waar de gevoelens van kinderen niet worden erkend, laat staan gerespecteerd. Doordat de kamertjes zijn ingericht met vintagemeubels en ook de kostumering teruggrijpt op suikerspinkapsels, hoofddoekjes en zonnebrillen uit de fifties en sixties krijg je de indruk dat tekst en enscenering hun pijlen vooral richten op ouderwetse familiestructuren die in een ver verleden al zijn opengebroken. Wat dan weer de vraag oproept wat kinderen van nu hiervan zouden moeten vinden.

Geïnspireerder zijn de videoprojecties waarin Daphne van Dooren en Serano Pinas in voorlichtingsmodus allerlei wetenswaardigheden spuien over liegen: waarom we dat doen, waarom het soms beter is om niet de waarheid te zeggen en soms  juist wel. Hierbij komt ook het Pinokkio-effect uit de titel ter sprake: de door experimenteel psychologen vastgestelde zwellingen die zich rond de neus manifesteren als mensen liegen.

De bijbehorende neiging om bij een leugen(tje) aan de neus te krabben komt regelmatig terug in Cecilia Mosio’s choreografie. De repeterende bewegingspatronen, die verraden dat Moisio in het verleden in verschillende emotioneel-minimalistische sleutelwerken van Ann Van den Broek danste, komen vooral goed uit de verf in de slotscène. De vergadertafels uit het begin doen nu dienst als eettafel bij een moeizaam familiediner, dat is vormgegeven als een hypnotiserende stoelendans. 

Ergens halverwege de voorstelling schuiven de videoschermen weg, om op de bovenverdieping een kleurrijke droomwereld bloot te leggen. Een mooie visuele vondst, maar het hoe en waarom van deze naar Amerikaanse retroreclames knipogende droomwereld wordt niet echt duidelijk. Al was het maar omdat de in koor uitgesproken teksten van de in flamboyante sixtiesoutfits gehulde dansers slecht te verstaan zijn. De gestileerde droombeelden over groots en meeslepend leven worden in verband gebracht met Andersens sprookje over De nieuwe kleren van de keizer. Een geforceerde link die vooral bedoeld lijkt om twee vrouwen nogal melig te laten te vechten in een blootpak met vetrollen en rondzwabberende piemels. Om me heen zag ik kinderen, die er naar zaten te kijken alsof ze water zagen branden.

Alles bij elkaar laat Pinocchio Effect, resultaat van een samenwerking tussen de Rotterdamse gezelschappen Maas Theater en Dans en Scapino Ballet Rotterdam, zich typeren als een wat typisch allegaartje. Sterke dans en een indrukwekkende vormgeving verzuipen in een overdaad aan teksten, die nogal eens beweren wat in beweging en beeld ook al te zien is. En de op zichzelf zeer boeiende vraag naar de rol van de leugen in het leven van kinderen en volwassenen verzandt al snel in een gebrek aan focus.

Foto: Bart Grietens