‘Het trilt van leven’, zingzegt vertelster Vanessa Felter vlak tegen het slot van Passie van nu door World Opera Lab. Daarna danst ze op de prachtige klanken van een orkest bestaande uit westerse en oosterse instrumenten. Ze heeft gesproken over de duizenden soorten rijst die er bestaan, over de tienduizenden soorten zaden, over de rijkdom van de aarde, de moedergrond van ons aller leven. Het mooie van deze teksten is dat ze prachtig passen binnen de Matthäus-Passion van Bach, het lijdensoratorium van Jezus dat in de week van Pasen in geen enkel land ter wereld zo vaak wordt opgevoerd als in Nederland.
Artistiek leider Miranda Lakerveld van World Opera Lab brengt na haar enscenering uit 2021 opnieuw een versie van de Matthäus uit die op vanzelfsprekende wijze intercultureel is, inclusief, divers, verbindend. Dat blijkt meteen al uit het het majestueuze openingskoor van de passie waarin eerst Bachs oorspronkelijke toonzetting is te herkennen die gaandeweg transformeert naar Arabische klanken en een Afro-Surinaamse vertelling.
‘Elf mensen staan er op het podium’, luidt de tekst van het recitatief, ‘elf mensen met ieder een eigen gedachte over het leven.’ En voeg daarbij de duizenden mensen in de stad zelf toe, met al hun diverse oorsprongen en culturen, en de wereld is oneindig groot en rijkgeschakeerd. Over die rijkdom gaat deze passie van deze tijd, die zeven spirituele tradities met elkaar verbindt in verschillende talen. Als muzikale bronnen neemt Lakerveld behalve Bach, Indiase Raga’s, Arabische en Turkse makam (een melodiepatroon), Alevitische liederen, Afro-Surinaamse zang en Mexicaanse son (een muziekstijl). Schriftelijke bronnen zijn onder meer de Bijbel, de Koran en de Gnostische bijbelboeken.
Het lijkt een complex geheel van muziekstijlen, invloeden, liederen en vertellingen. Maar dankzij de superieure uitvoering is Passie van nu een muzikale en ook spirituele ervaring. Er treden twee vertellers op, naast Felter ook klarinettist Vincent Martig. Op vanzelfsprekende wijze verhalen zij over de overeenkomsten tussen de Bijbel en de Koran, over christendom en islam, over scheppingsverhalen ver over alle grenzen heen.
Martig vertelt bijvoorbeeld dat Maria vaker in de Koran wordt genoemd dan in de Bijbel. Ook noemt hij Jezus en het christendom uitingen van verzet tegen de Romeinse heersers. En Galilea, de geboortestreek van Jezus, was eens de vruchtbaarste streek van de hele wereld. Mooi is de vertelling over Maria in de Koran die bij de eerste weeën een dadelboom vasthield om steun te zoeken; toen Isa – de naam uit de Koran voor Jezus – zijn lijdensweg begon en Maria hem aanschouwde, had ze geen dadelboom om zich aan vast te houden. Deze vertellers hebben de rol van de Evangelist in de oorspronkelijke passie. Lakerveld liet zich voor de inhoudelijke kant van haar Passie van nu onder meer inspireren door de Iraans-Amerikaanse schrijver en godsdienstwetenschapper Reza Aslan, auteur van God – een menselijke geschiedenis (2017).
Maar nu over naar de uitvoering zelf. Het ensemble zit in een halve boog van Podium Mozaïek (van oorsprong een gereformeerde kerk in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer), dat zich hiervoor uitstekend leent met hoofdtribune en zijtribunes. Als een verteller het woord neemt of er klinkt een aria, dan loopt de uitvoerende naar voren. Op de achterwand worden sfeervolle beelden geprojecteerd van een boom met takken, Arabische motieven, bladeren, vogels, sterren, het uitspansel. De video is gemaakt door Siavash Naghshbandi. De rijkgedecoreerde kostuums zijn van de hand van Jantine Kraaijeveld.
De Matthäus-Passie van Bach is het dragende muzikale verhaal en de musici en zangers vullen dat aan met onder meer Arabische en Indiase stijlen. Het is bijzonder hoe bijvoorbeeld de ud (Arabische luit), sitar, baglama (snaarinstrument) en percussie interveniëren en doorcomponeren met Bachs muziek. Orgel en sitar, viool en sitar, zang en trommel: het vormt een virtuoos geheel waarin soms ver wordt afgeweken van Bach en toch op miraculeuze wijze de muziek weer terugkeert bij Bach. Het ensemble zelf is verantwoordelijk voor de muzikale keuze en bewerking. Hoe de viool van Emmy Storms zich verhoudt tot bijvoorbeeld de ud van Haytham Safia of de zang van mezzosopraan Itzel Medecigo, de sopraan van Madeline Saputra of de bariton van Sinan Vural getuigt van een ongekende weelde aan muziek. Alle klanken en alle stemmen zijn in harmonie met elkaar, en dat maakt deze Passie van nu tot een even troostrijke als buitengewone ervaring.
Foto: Marijke de Schepper
