Na Hoe echt is echt echt? speelt collectief De Theatertroep opnieuw een door Judith Herzberg speciaal voor hen geschreven tekst. Opgediept werd al in 2016 aangekondigd, toen nog als een vervolg op haar trilogie Leedvermaak, Rijgdraad en Simon. In dat jaar zouden een aantal gezelschappen fragmenten ervan lezen op 4 mei in het kader van Theater Na de Dam, maar op dat moment was er nog geen stuk. Nu is dat er wel en het is geen vervolg, maar een ‘nulstuk’, over het jonge Joodse stel Erna en Jacob (in wie we Ada en Simon herkennen) dat in 1942 hun dochter afstaat aan een onderduikgezin.

De Theatertroep speelt het stuk in Frascati 1 en gooit de zijkanten open, waardoor de loges waarin in 1982 Leedvermaak werd gespeeld in volle glorie deel uitmaken van het toneelbeeld. Maar voor we terugkeren naar die wereld, speelt de groep eerst Mephisto. En voordat ze daarmee beginnen is er eerst een uitleg. Want ze hebben de afgelopen dagen wat klachten gehad. Dat het slecht verstaanbaar was. En onbegrijpelijk. (Leuk detail: in de recensies van Leedvermaak destijds was een van de weinige kritiekpuntjes dat sommige delen slecht verstaanbaar waren.) Dus leggen ze, in typische Theatertroepstijl, de plot van Mephisto alvast uit en de rollen die de zeven acteurs daarin spelen, waarbij de grap is dat die stortvloed aan namen, plotelementen en rolaanduidingen (jasje aan, jasje uit), waarin de acteurs elkaar constant aanvullen, corrigeren, herhalen of gewoon dwars door de ander heen praten, er alleen maar voor zorgt dat we nog voor het begint al de draad kwijt zijn.

De Mephisto die ze vervolgens spelen, een ‘bewerking van een bewerking van een bewerking’ van de roman van Klaus Mann, is een ratjetoe aan scènes afgewisseld met sketches van het vaudevillegezelschap De Pepermolen waar de zich aan het nazibeleid conformerende acteur Hendrik Höfgen hier deel van uitmaakt. Lappen stof hangen als achterdoeken achter elkaar en worden afwisselend neergehaald en weer opgehesen om verschillende ruimtes en niveaus te creëren. De bewust rommelige structuur en speelstijl is iets waar De Theatertroep haar handelsmerk van heeft gemaakt en zoals altijd levert dat geregeld geestige en soms ronduit hilarische scènes op. Zoals wanneer Kyrian Esser en Patrick Duijtshoff twee vrouwen spelen die een dode zien liggen langs de weg, afgedekt met pakpapier. De sketch is een heerlijke buiteling van woorden met een verraderlijk scherp randje.

Toch blijft diffuus wat ze precies met deze Mephisto willen zeggen. Het deel voelt vooral als een opmaat, een soort losse polsschets van het vooroorlogse Duitsland, de opkomst van het nazisme. Het deed me vooral afvragen wat het had opgeleverd als ze een hele avond hiervoor hadden uitgetrokken, zoals ze eerder bijvoorbeeld deden met hun versie van Shakespeares Driekoningenavond. Vooral omdat er genoeg interessante aanknopingspunten zijn. ‘We doen niks aan actualiteit’, merkt een van de acteurs tussen neus en lippen op voordat ze beginnen aan een stuk dat gaat over de onmogelijkheid je als theatermaker niet tot de actualiteit te verhouden. Maar echt uitgewerkt worden dat soort aanzetten helaas niet, daar is ook simpelweg te weinig tijd voor.

In een mooi stuk in De Groene Amsterdammer van Loek Zonneveld, die de groep van dichtbij volgde en aan wie deze voorstelling is opgedragen, citeert hij het gedicht Trilogie van Judith Herzberg, dat De Theatertroep als een motto meedraagt. In deze avond houden ze zich vrijwel exact aan de daarin geschetste structuur. Het ‘heldere’ begin verwordt al snel tot chaos om na de pauze te schakelen naar een bedrieglijke ingetogenheid. Want het eerste dat opvalt in de enscenering van Opgediept, is de verstilling. De doeken zijn neergehaald, op een wit, gerafeld net na, dat het beeld iets sinisters en stemmigs geeft.

Dit tweede deel zit ergens tussen tekstlezing en enscenering in. Rosa Asbreuk en Elisabeth ten Have spelen allebei Erna, Patrick Duijts speelt Jacob. Kyrian Esser leest de regieaanwijzingen. Die verstilde aanpak en het ingehouden spel laat veel ruimte aan de mooie tekst. Het is een typische Herzbergtekst, met korte, snelle zinnen die je het liefst allemaal even zou willen optillen en omkeren, omdat ze aan elke zijde waarheid bevatten. Herzberg toont zich wederom fenomenaal in het tussen de regels door schrijven, het verstoppen van grote thema’s en gevoelens in alledaagse zinnen. Erna en Jacob pakken hun spullen in, discussiëren over wat er wel en niet mee moet. Maar wat doet het ertoe of je wel of niet een pan meeneemt als je het allerbelangrijkste uit handen hebt moeten geven?

De overgang vanuit het turbulente Mephisto verloopt ietwat hortend. Het is een van de uitdagingen van De Theatertroep die, trouw aan hun vaudevillevezels, vaak lange avonden opzetten, om het evenwicht in zo’n avond precies goed te krijgen en hier is dat niet volledig geslaagd. In de eerste minuten na de pauze lijken de acteurs nog te zoeken naar de juiste ademhaling, net als trouwens het publiek en het duurt even voordat dit deel in het juiste ritme valt. Wanneer het dat doet, krijgt Opgediept hier en daar de glinstering van een diamant, maar het is een wat ruwe diamant.

Foto: Jacqueline Damming