De verwachtingen waren hooggespannen: gezelschap Hotel Modern speelt, na schitterende voorstellingen als De Grote oorlog en Kamp, een animatievoorstelling over ons koloniale verleden in de Oost, getiteld Ons wereldrijk. De voorstelling is mede gemaakt door componist Arthur Sauer, die live een soundtrack verzorgt. 

De inspiratie ligt bij maker en speler Herman Helle, wiens voorouders Indonesische roots hebben. Zijn overgrootvader Pieter Helle was kapitein op het zeilschip ‘Johanna’. Met een mooie, persoonlijke inzet opent de voorstelling: we zien een foto van het schip, een foto en maquette van het huis van een van Pieter Helles nazaten, een foto van zijn vader, de hutkoffer op de ‘Johanna’. In kort bestek legt Helle de recente dekolonisatiegeschiedenis uit, via de Japanse inval aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, de nationalistische vrijheidsstrijd tot en met de werkelijke onafhankelijkheid.

Maar de voorstelling concentreert zich nadrukkelijk op de vroegste tijd, tussen 1600 en 1680, met het begin van de Nederlandse verovering van de specerijen-eilanden De Molukken, met als rijkste parels Ambon en vooral Banda. De ‘speelvloer’ bij Hotel Modern beslaat reusachtige tafels die de Indonesische archipel symboliseren: we zien mensen als poppetjes van nog geen 8 centimeter groot, dorpen, oerwouden, zeeën, plantages. We zien de zeventiende-eeuwse Nederlanders uit de VOC-tijd in zwart kostuum met witte kraag; hun gezichten lijken op langwerpige hondenkoppen.

Met film en animatie vertolken de drie vaste spelers, naast Helle Arlène Hoornweg en Pauline Kalker, de gewelddadige kolonisatie van Indonesië. En dat is niet gering: nadat de Nederlanders met overmacht de Portugezen hebben verslagen, richten ze hun veroveringszucht op de Indonesische bevolking. Eerst willen de Nederlanders nog met de Javaanse vorsten, de soesoehoenans overleggen en hen met geschenken paaien, maar als ons land niet de vereiste monopolie van kruidnagel en nootmuskaat verwerft, volgen strafexpedities waarvan die genocide op Banda in 1621 de beruchtste is uit de koloniale geschiedenis.

Zoals altijd is de animatie van Hotel Modern magisch en ingenieus. Zeeslagen en branden krijgen theatrale verbeeldingen met rook en oplichtende vuren, schepen zijn vervaardigd van kruidnagel, rijstvelden bestaan uit sprietjes gras, er vloeit volop bloed. De soundtrack van Sauer is prachtig met gamelanachtige klanken door gongs en angkloengs, harde tikken op hout om de geweerschoten te verbeelden en krakende stukken groente om een muis te ‘verklanken’ die zich tegoed doet aan een rijstveld.

De tekst legt uit wat er aan geschiedenis heeft plaatsgevonden. Een stem met een Indisch accent vertelt dat de Portugezen aanvankelijk welkom waren, maar dat geleidelijk haat groeide tegen deze westerlingen die de oorspronkelijke bevolking een andere godsdienst dan de islam wilden opdringen. Ook vertelt de stem dat de bewoners van Banda de Nederlanders wilden inzetten om de Portugezen te verdrijven, en dat ze zich daarna van de Nederlanders wilden bevrijden. Kortom: met de eerste voet aan wal van de Nederlanders begon voor de Indonesische bevolking oorlog, uitbuiting en ellende.

Afgezien van de theatrale vernuftigheid van de uitvoering, is de vertelling zelf helaas kleurloos en monotoon. De uitbeelding van de Hollandse koppen en die van de vorsten, vogelkoppen als toekans, staat identificatie in de weg. Eigenlijk kijken we bijna vijf kwartier naar een verhaal dat telkens hetzelfde uitdrukt: extreem geweld van Nederlandse machthebbers en soldaten in het paradijselijke eilandenrijk. Af en toe is er wel humor, als bijvoorbeeld de Nederlanders geschenken aanbieden en daaronder zich een schilderij van Mondriaan blijkt te bevinden. Of het verslag van het bezoek van de Nederlanders aan een kraton alsof het een licht-hysterische televisie-uitzending is. Maar dat redt Ons wereldrijk helaas niet. Het lijkt alsof de uitbeelding van geweld geen ruimte voor de fantasie overlaat.

Foto: Pauline Kalker