In hetzelfde jaar waarin de komeet Halley de aarde het dichtst naderde, werd schrijver Mark Twain geboren. Die voorspelde later dat hij zou sterven zodra de komeet weer zichtbaar zou zijn. Vijfenzeventig jaar na zijn geboorte was dat het geval ­– inderdaad, in hetzelfde jaar dat Twain stierf. Op 1 maart 1950 waren alle vijftien koorleden van de West Side Baptist Church in Beatrice, Nebraska – die normaliter elke woensdagavond om stipt 19:20 uur repeteerden – een paar minuten te laat bij hun kerk. Om 19:27 uur ontplofte een gasleiding en brandde de kerk uit. Alle koorleden hebben het overleefd. President Lincoln had een secretaresse die Kennedy heette. Kennedy had een secretaresse die Lincoln heette. En ga zo maar door.

Toeval: misschien wel het meest nutteloze dat er is, maar tegelijkertijd iets waar we graag gretig mee aan de haal gaan. In No Coincidence, No Story onderzoekt theater- en podcastmaker Siona Houthuys samen met theatermaker en scenograaf Berten Vanderbruggen het concept ’toeval’ en de grote waarde die we in ons leven toekennen aan ogenschijnlijke futiliteiten.

Dat doen ze om te beginnen door zo veel mogelijk toevalligheden te verzamelen. Een mail ging uit naar uiteenlopende mensen met het verzoek een moment uit hun eigen leven te beschrijven waarin toeval een cruciale rol had. Opnames daarvan vormen het materiaal waar deze documentaire podcastperformance uit is gedestilleerd. De makers kregen voor dit concept eerder dit jaar De Troffel 2018, de jaarlijkse stimuleringsprijs die op Festival Cement aan jonge makers wordt uitgereikt.

Op de vloer vinden we Houthuys en Arne De Tremerie, die vanuit een soort hoge badmeesterstoelen toezicht houden op deze zee van toevalligheden. Allebei hebben ze een draagbaar mengpaneeltje waarmee ze audiobestandjes kunnen instarten. Ze leggen uit welke inzichten hun onderzoek heeft opgeleverd. De data vertellen hen namelijk dat het vooral tieners en twintigers zijn die aan toeval ten prooi vallen, en dat toeval vaak te maken heeft met namen, liefde en nummerplaten.

Of is dat toeval?

Het is een typerende opening: de neiging om statistieken te trekken uit toeval, de behoefte om juist datgene wat geen bedoeling in zich draagt grotere betekenissen toe te kennen. Neem twee willekeurige audio-opnames, die niets met elkaar te maken hebben: op de ene hoor je exact op 2 minuten en 34 seconden een vogelgeluid, op de ander hoor je op precies datzelfde tijdstip het woord ‘parkiet’. Als je maar lang genoeg zoekt vind je het toeval overal wel.

No Coincidence, No Story opent als een vrolijkmakend mozaïek van toevalligheden, maar wordt interessant als Houthuys en De Tremerie zich gaandeweg anders tot het toeval blijken te verhouden. Die eerste idealiseert het concept en heeft er geen problemen mee het toeval for the sake of the story waar nodig wat aan te dikken (of te manipuleren, of simpelweg een andere afloop te verzinnen). De Tremerie ontpopt zich als de meer kritische van de twee, helpt moeiteloos een mooi liefdesverhaal om zeep als blijkt dat het toeval bij nader inzien eigenlijk een handje geholpen was. Over de ruggen van de geënquêteerden voeren de twee een hilarische audio-oorlog – die voor mij eigenlijk net iets te vroeg kwam: de twee hadden elkaar en hun ideeën nog wel meer op de spits mogen drijven.

Achter deze performance schuilt de relevante vraag: moet je mensen beschermen voor de waarde die ze aan toevalligheden toekennen, of ze juist in hun waan laten? Of kan dat tegelijk bestaan, zoals in het ontroerend slotfragment waarin een man vertelt over een witte vlinder op de begrafenis van zijn zoontje. ‘Uiteraard betekende het objectief niets, maar voor ons was het een teken.’

Foto: Robbe Maes