More human than human

Wanneer ben je menselijk? Als je je bewust bent van je eigen lichaam? Als je behoefte hebt aan genegenheid? Als je rituelen uitvoert? In More human than human krijgen twee wezens een robot bezorgd die de dynamiek in hun huishouden volledig ontregelt. WYF gebruikt dit gegeven om vragen te stellen over menselijkheid in een absurdistische, neonverlichte mimevoorstelling.

Doordenkend op het idee van seks- en huishoudrobots schetsen Marieke Heerema en Iris Spanbroek, samen de artistieke kern van jong theatergezelschap WYF, een wereld waarin de grens tussen mens en machine is vervaagd. Twee blauw geschminkte figuren (Aleksej Ovsiannikov en Martijn Schrier) zitten samen op de bank wanneer een pakketje arriveert, waarin een robotachtige vrouw (Daniëlle Huyghe) blijkt te zitten. De blauwe wezens weten niet direct wat ze met haar aanmoeten, maar ze kan klusjes doen en twerken, al is dat duidelijk een voorgeprogrammeerde beweging waar geen sensualiteit aan te pas komt.

De premisse doet denken aan Jakop Ahlboms Lebensraum, waarin twee mannen een vrouwelijke pop ontwikkelen om hun huishouden te doen, maar More human than human ontwikkelt zich op een abstracter niveau waarbij ook de menselijkheid van de twee blauwe figuren aan de kaak wordt gesteld.

De acteurs zijn alle drie uitstekende mimers met een goede fysieke expressie, waarbij vooral Huyghe de steeds menselijker wordende robot briljant neerzet. Ze laat een ijzersterke controle over haar lichaam zien in de minieme veranderingen van een houterige machine die steeds meer leert. In een gevecht tegen haar eigen programma maakt ze spectaculaire vallen en is ze, wanneer ze weer opstaat, net weer wat soepeler, tot in de fijnste details.

Met witte lenzen, staccato bewegingen en begeleid door een onheilspellende soundscape (Simeon van Tongeren) bevinden de personages in More human than human zich diep in de ‘uncanny valley’. Je ziet figuren die lijken op mensen, maar het niet helemaal zijn, waardoor ze een vervreemdende sfeer uitstralen. Het wordt nooit helemaal duidelijk wie de blauwe figuren zijn. Zijn zij wel mensen, of meer geavanceerde robots, of een hybride, posthumane levensvorm?

Dit ongemak en het ongewisse waar WYF je in laat zitten is prettig en laat veel ruimte om boeiende vragen te stellen. Bovendien mengen de makers de oncomfortabele visuele elementen, zoals de witte kleurlenzen en enge maskers, met elementen uit een jaren ’90 cultfilm zoals neonverlichting, roze pluis en een spectaculair science fiction-einde, wat de wereld die ze neerzetten ook zeer aantrekkelijk maakt.

De dystopische premisse van twee intelligente robots die een huishouden vormen met een minder intelligente robot die voor ze werkt, is boeiend en spreekt tot de verbeelding. Terwijl de mens zelf is uitgewist, zijn diens sporen nog overal te vinden in de gewoontes, normen en doelen van de robots. Kan er sprake zijn van menselijkheid zonder dat de mens er zelf nog onderdeel van is?

Hoewel de vaagheid van de voorstelling ook een kracht is die goed aansluit bij het onderwerp van het grijze gebied van posthumaniteit, zorgt dit er ook voor dat niet alle scènes hout snijden. Wat is bijvoorbeeld de rol van het griezelige Donnie Darko-konijn dat af en toe opduikt? De plotlijn van More human than human is niet altijd duidelijk en verliest zichzelf af en toe in de abstractie. Dat neemt echter niet weg dat WYF een heldere groei laat zien met More human than human. De voorstelling durft in beeld en lichamelijkheid grootser en absurder te zijn dan Zoochosis, het vorige werk van het jonge gezelschap. Daarmee weten Heerema en Spanbroek een zeer boeiende, futuristische wereld neer te zetten waar je als toeschouwer constant ongemak bij voelt, maar toch graag in mee wilt.

Foto: Wytze de Vries