Aan het begin blijft het podium lange tijd duister. We horen een Afrikaans aandoende zangstem, en algauw een continue, doordringende toon. Dan wordt de eerste danser zichtbaar, ternauwernood, in toneellicht op glimwormsterkte. Zij lijkt een klassiek gevangenenpak te dragen, horizontaal zwart-wit gestreept. Maar als het licht sterker wordt, veranderen de strepen in de helwitte beenderen van een skelet, gedrukt op zwarte stof.

De Hongaarse choreografe Eszter Salamon baseerde haar Monument 0 – Haunted by wars (1913-2013) uit 2014 op een vijftigtal dansen van volkeren die de afgelopen eeuw te lijden hebben gehad onder Westers, vooral koloniaal geweld. Zowel dansen die een overwinning vieren of de veilige terugkeer van de strijders, als rouwdansen om dood en verlies, en magische dansen – vooral voodoo.

Salamon verzamelde al dat materiaal niet tijdens een wereldreis. Zij plukte het gewoon van YouTube en Vimeo. Samen met zes performers – twee vrouwen en vier mannen – bewerkt en interpreteert zij het tot iets nieuws. Het is een langlopend proces: er zijn meer Monuments in de maak. Zelf spreekt Salamon op haar website van ‘een serie die reflecteert op de relatie tussen dans en geschiedenis’. Volgens een ‘archeologische benadering’ wil zij de geschiedenis in de dans voor haar publiek ontsluiten, en de dans in de geschiedenis.

Zoals blijkt uit het kostuum dat voor onze ogen verandert, speelt zij daarbij volop met wat wij denken te weten en denken te zien. Vooral van wat ver weg is en ‘exotisch’. De muziek bij de oorspronkelijke dansen heeft Salamon expres weggelaten, en vervangen door een minimum aan nieuw geluid – de lange toon die vrijwel de gehele show hoorbaar blijft, een beetje zang hier en daar, hijgen en ademstoten, ritmisch handgeklap.

Nummers eindigen in abrupte duisternis; als het licht weer aangaat, is het volgende al begonnen, met andere dansers. Tijdens de eerste acts betrapte ik mezelf erop dat ik steeds probeerde te bepalen wat ik zag: een rouwdans of een overwinningsroes? Ik kwam er niet uit. Monument 0 is boven alles energiek, dynamisch, strijdlustig. Zelfs als de dansers op het podium ineenzijgen weet je zeker: die springen zo dadelijk weer op. Dat wordt nog versterkt doordat zij meestal frontaal op het publiek spelen.

Salamon noemt haar show een ‘dans van de dood’. Ik zag een viering van het leven, van het steeds weer opstaan uit dood en onderdrukking. Dat werkt aanstekelijk. Maar het maakt Monument 0 ook wat eenzijdig. Waar zijn de wanhoop, het lijden, de doffe berusting, de keerzijde van die honderd jaar geweld? Misschien waren het mijn Westerse vooroordelen, maar ik zag tijdens de eerste helft al te veel klassiek-exotische referenties. De zang en skeletkostuums: Afrika! Die dans met de witte hoofdtooien: Azië!

Pas tegen het einde leggen de performers hun kostuums en maskers af. De finale is heel mooi. Gezamenlijk zetten zij het podium vol met bordjes met de jaartallen van die honderd jaar geweld. Dan begint Corey Scott-Gilbert aan een dans tussen de bordjes door, met op zijn hoofd een enorme, weelderig versierde witte hoed. Zijn Hongaarse danskompaan Boglárka Börcsök begeleidt hem met enkel ritmisch getik van een stok op een fles. De dans ontaardt in een trance, waarin Scott-Gilbert de meeste bordjes weer omver gooit.

‘Als zwarte Amerikaan had ik aanvankelijk moeite met die scène’, vertelde hij tijdens het nagesprek dinsdag. ‘Pas toen Eszter mij had uitgelegd wat zij ermee wilde bereiken, hebben wij samen een manier gevonden waarop ik hem kon dansen. Zij is een heel sterke regisseur, maar wij zijn ook heel sterke dansers. She respects our own voice.’ Zijn trance-act is als enige in Monument 0 geïnspireerd op video’s van liefst vier verschillende dansen, onder meer uit Haïti. De witte hoed op het hoofddeksel van een Haïtiaanse voodoopriesteres.

Een andere toeschouwer startte een discussie over het gebruik van video’s voor Monument 0. ‘Die zijn vrijwel altijd opgenomen door witte Westerlingen. En voor onze camera’s gedragen Polynesiërs of Amazone-indianen zich anders dan wanneer ze onder elkaar zijn.’ Misschien doen Salamon en haar performers er goed aan in volgende Monuments hun wereldwijd verzamelde dansen nog verder te deconstrueren. Nog harder te sollen met onze percepties. Want hun danshistorische opgravingen kunnen nog veel meer blootleggen, zo bleek tijdens dat nagesprek.

Foto: Ursula Kaufmann