Mijn Faust

Aan de lange rij tragische vrouwen die de theaterliteratuur rijk is, voegt het duo Schippers&VanGucht er met Mijn Faust een toe. Niet Faust zelf staat centraal in hun bewerking van Goethes klassieker, maar zijn love interest Gretchen. Die keuze is eigenzinnig, net als de manier waarop Jellie Schippers en Myriam van Gucht, die vorig jaar een Gouden Krekel wonnen voor de vormgeving van Huis, de beperkte speelruimte benutten. Volgend seizoen gaat de voorstelling officieel in première, op 28, 29 en 30 maart is een pre-première te zien in Kampen.

Het verhaal is bekend. Faust heeft zijn ziel aan de duivel verkocht. In ruil daarvoor kan hij krijgen wat hij wil. Faust wil een mooi, jong, naïef en onschuldig meisje. Dat wordt Gretchen, veertien jaar oud, afkomstig uit de lagere sociale klasse, met een laag zelfbeeld. Faust maakt haar het hof met juwelen en zij raakt verliefd op hem. Om ongestoord de nacht met haar te kunnen doorbrengen geeft hij Gretchen een slaapmiddel mee om haar moeder te kunnen verdoven. De gevolgen zijn noodlottig: moeder overlijdt door vergiftiging en Gretchen belandt in de dodencel.

In de rigoureuze bewerking Mijn Faust is die dodencel een platform dat een meter boven de grond is geplaatst. Dit is de centrale plek waar Gretchen, gespeeld door de Vlaamse actrice Sanderijn Helsen in een witte wijduitstaande jurk, haar verhaal doet. Dwars door de vloer van het platform steekt een enorme muziekmachine, gemaakt van oude spullen: metaal, houtblokken, spatborden en nog zo wat. Twee witte wanden, waarop videoprojecties zijn te zien, bakenen de dodencel af.

Onder en naast het platform staat het uitgebreide instrumentarium uitgestald van muziektheatergroep BOT. Dat zorgt voor een oncomfortabel toneelbeeld. De drie muzikanten Job van Gorkum, Geert Jonkers en vooral toetsenist Tomas Postema kunnen door de beperkte ruimte onder het platform alleen gebukt hun instrument bespelen.

Ook Sanderijn Helsen speelt haar rol voor een deel in elkaar gedoken. Schippers&VanGucht kozen ervoor het verhaal van Gretchen te vertellen in een niet-lineaire vorm. Aan de hand van flashbacks vertelt Gretchen haar geschiedenis. Die flashbacks worden onderscheiden van de scènes in de dodencel door Gretchens lichaamshouding; in de dodencel zit zij in elkaar gedoken. In de overige scènes staat zij fier overeind. Een aanwijzing die geen overbodige luxe is in deze talige en nogal abstracte voorstelling.

In Mijn Faust is Gretchen niet alleen maar een naïef meisje met een laag zelfbeeld. Sanderijn Helsen maakt van haar een gelaagd personage van vlees en bloed. Naïef, maar ook vrolijk, uitdagend en uiteindelijk peilloos verdrietig. Bij haar is Gretchen geen veertienjarig meisje, maar een jonge powervrouw die verkeerde keuzes maakt en daar de gevolgen van wil dragen. Dat maakt Gretchen modern, herkenbaar en veel volwassener dan in de oorspronkelijke Faust.

Tegenover Gretchen staan de mannen van BOT. In zelfgeschreven liedjes, op zelfgemaakte instrumenten leveren zij commentaar op het verhaal dat Gretchen boven hun hoofd vertelt. Samen geven zij in morsige herenkostuums gestalte aan de figuur van Faust. Geert Jonkers treedt daarnaast op als een wat vlakke Faustverteller. Ook gaat hij muzikaal in dialoog met Gretchen. Hun liefdesnacht wordt woordloos verklankt door het vraag- en antwoordspel van Helsens elektrische viool en de theremin van Jonkers. Het is een hoogtepunt in de voorstelling.

Essentieel voor Goethes Faust is de duivel. In Mijn Faust waart de duivel alleen als abstractie rond, met name in de associatieve wandprojecties van Douwe Dijkstra. Ook het lichaam van Sanderijn Helsen gebruikt hij als projectiescherm. Zo tovert hij een van de parels uit de geprojecteerde halsketting, die Gretchen van Faust kreeg, om tot de verdovingspil die tot haar moeders dood leidt. Een prachtig beeld.

Mijn Faust is interessant maar was tijdens de pre-première nog niet in balans. De opvallende vormgeving wordt niet afgedwongen door de voorstelling. De prominent aanwezige muziekmachine, waar het platform omheen is gebouwd, speelt geen rol van betekenis in de voorstelling. Het sterke spel van Sanderijn Helsen zorgt er onbedoeld voor dat het evenwicht tussen tekst en muziek wordt verstoord; het talige aspect overheerst de liedjes en de muziek van BOT. Het blijven, op een paar momenten na, gescheiden werelden.

Foto: Myriam van Gucht