Ze noemen het een ‘machtig wapen’. Een ‘instrument’. Of sterker, ‘de reden van ons bestaan’. Woorden die verraden welke macht wij als mensheid aan taal toekennen. Zonder taal geen stem, geen contact, geen ziel, denken we. Je zal maar zonder zitten. Maar als je daadwerkelijk zonder woorden komt te zitten, zoals acteur Michel van Dousselaere bij wie progressieve afasie werd geconstateerd, dan is de pure ziel precies dat wat overblijft. De documentairefilm Michel, de acteur verliest de woorden is een ode aan het acteren en een diep ontroerend testament van een omgeving die koste wat kost in contact wil blijven, als de woorden verdwijnen.
De Vlaamse acteur (en regisseur) Michel van Dousselaere kun je kennen uit bijvoorbeeld de televisieserie Danni Lowinski of van zijn rol als Lars Hesselboe in Borgen (NNT). Na de diagnose in december 2014 – niet-vloeiende progressieve afasie – besluit Irma Wijsman, Michels vrouw, een documentaire te maken. Dat doet ze samen met Patrick Minks. Geen geld, geen script, gewoon beginnen. En met een fenomenaal eindresultaat.
Lars Hesselboe in Borgen was Michels laatste rol. Een rol die hij na zijn diagnose van plan was terug te geven. Maar regisseuse Ola Mafalaani sleurde hem aan de haren terug naar haar voorstelling. Met behulp van een oortje werd Michel de tekst ingefluisterd. Die tekst zette hij direct om in spel – dat is een acteur met dertig jaar ervaring toevertrouwd.
In de film zien we Van Dousselaere door de ogen van zijn vrouw. Zij is de voice-over, zij is het die over hem vertelt, zij is het die zijn gedachten door middel van vraag-antwoord probeert te verwoorden. Want Michel kan vooral nog herhalen wat de ander zegt. Hij spreekt de woorden van de ander, niet langer in staat zijn eigen gedachten in verbale vrijheid uit te drukken.
Irma: ‘Als je alleen thuis bent, verveel je je dan?’
Michel: ‘Ja, ik verveel me dan.’
‘Ga je dan piekeren?’
‘Ik ga dan piekeren.’
‘Waarover ga je dan piekeren?’
‘Pff…..het gala.’
‘Nee, over de toekomst. De toekomst, daar pieker je dan over.’
Dat is het knappe aan de film: je ziet niet alleen de stilte van Michel, maar vooral de vele woorden waarmee de omgeving zijn stille gedachten invult. Die contrasterende shots tussen de vragende ogen van Michel en het vele praten van zijn omgeving voelen ongemakkelijk. Vullen ze niet te veel voor hem in? En hebben we praten in onze maatschappij überhaupt niet een te grote rol gegeven? Of juist de stilte een te kleine?
Want in de stilte schuilt ook de schoonheid, zo legt actrice Els Dottermans ons uit. ‘De bravoure die Michel vroeger om zich heen had hangen is weggevallen. Hij heeft nog altijd een enorme aanwezigheid, maar nu zachter en opener. Alsof hij je met zijn ogen uitnodigt: kom maar in mijn ziel.’
Als rode draad door de film loopt een steengoede monoloog van Erik-Ward Geerlings. Met daarin een klinkende metafoor die acteren en afasie zo met elkaar doet versmelten dat je uiteindelijk niet meer weet of de twee elkaar wel uitsluiten.
De film is ook een ode aan de intimiteit. Ook al vult Irma soms zijn gedachten voor hem in, ook al klinkt ze soms betuttelend, toch blijft ze hem vol overgave overal bij betrekken, blijft met hem praten. En hij blijft haar aankijken met verwachtingsvolle ogen, blijft haar zinnen herhalen en haar kussen. ‘Je laat iemand ook in de steek als je niet intiem durft te zijn’, zei Adelheid Roosen ooit. Deze film roept op tot die intimiteit, ook als die moeilijk is of voorafgegaan wordt door een drempel. Kunst doet hier wat het zo goed kan: drempels afbreken. Ons als toeschouwer tonen hoe we onze eigen drempels kunnen slechten. Hoe we de stille ander in de ogen kunnen kijken. En dat doet de film door de menselijke ziel te laten zien in zijn puurste vorm.
Na de aftiteling krijgen de medewerkers van de film een staande ovatie. Waardering zonder woorden. Het applaus klinkt lang en stevig. En daar in het midden staat hij. Overvallen door die woordeloze waardering. Nee, zeg maar niks, Michel. Je tranen spreken boekdelen.
Foto: Still uit Michel, de acteur verliest de woorden
De Vlaamse acteur Michel Van Dousselaere is gisteren op 73-jarige leeftijd overleden. Van Dousselaere werd in 2014 gediagnosticeerd met niet-vloeiende progressieve afasie, een hersenaandoening waardoor hij zijn spraakvermogen geleidelijk verloor en fysiek achteruitging. (meer…)
Het hoger beroep dat de Toneelmakerij aantekende tegen het subsidieplafond van voormalig staatssecretaris Zijlstra is door de Raad van State ongegrond verklaard. Dit betekent dat het jeugdtheatergezelschap per 2013 een rijkssubsidie van 500.000 euro ontvangt, in plaats van de 1,6 miljoen die het als groot jeugdtheatergezelschap in de Basisinfrastructuur in 2009-2012 kreeg. Aan deze uitspraak […]
Ik wil graag deze documentaire zien wanneer is de kans dat deze in het Gentse zal komen, veel bewondering voor een zeer veelzijdig acteur
November 2016 heeft mijn echtgenoot hetzelfde verdikt gekregen van
Progeresieve Afasie , ik zie en voel zo het zelfde aan
Graag zou ik hem ontmoeten en stilletjes toekijken en luisteren naar hun bijden , ik denk dat dit een meevoelen geeft om nooit te vergeten
Vele dagen lees ik over deze ziekte waar we zo machteloos tegenover staan , op de video zag ik het stil verdriet van Michelle dat ik hier ook dagelijks terug zie bij mijn lieve man .
Mag deze tekst zeker doorspelen aan Michelle En groetjes !
Mijn naam is Gerhard Leferink de naam van echtgenote is Anny Leferink -Smit ook zei heeft te horen gekregen dat zei Afasie heeft ze is nu 73 jaar voor 2 jaar terug werd Afasie bij haar geconstateerd wij Anny en ik kunnen heel goed meevoelen wat er in Michel omgaat.
Ook wij staan machteloos tegenover deze ziekte met veel verdriet we kijken nu veel achterom op de 52 jaar dat we getrouwd zijn en de vele mooie jaren samen, daar houden wij ons aan vast, en willen niet vooruit lopen wat ons te wachten staat, we wensen Michel en echtgenote het allerbeste toe wat maar te wensen is. Met veel liefs van Anny en Gerhard leferink P.S. graag zouden we de documentatie zien.