Het Holland Festival toont op 12 en 13 juni het indrukwekkende Maison Mère van Phia Ménard. In dit eerste deel van een drieluik over Europa, dat in première ging tijdens Documenta Kassel in 2017, verbeelden één lichaam en een immens stuk karton hoe kwetsbaar het bestaan is. Wat een geluk dat het festival een groot aantal voorstellingen live kan laten zien, al dan niet met testen voor toegang. Maison Mère is een aanrader.
Voor wiskunde heb je ooit vast weleens een platgeslagen kubus of een rechthoek moeten tekenen. Phia Ménard heeft de vloer van Zuiveringshal West op het Westergasterrein in Amsterdam vol gelegd met een nog niet nader bepaalde uitgeklapte vorm, uit een enorm stuk karton gestanst. Ze loopt strijdlustig een aantal rondjes rondom het vel karton, gestoken in een punkoutfit met knie- en armbeschermers, maar ook scherpe studs op de borsten. Dan neemt ze een lange speer, waarna ze als een hedendaagse Pallas Athena de delen die ze niet nodig heeft energiek aan die stok spietst en met een boog in de hoek kiepert.
In het uur dat volgt zien we het lange smalle lichaam met veel doortastendheid, denkkracht en improvisatievermogen bouwen aan een tempel. Een kartonnen Parthenon. Met een rol papieren tape plakt ze kordaat de hoeken aan elkaar. Met stokken van verschillende lengtes houdt ze al improviserend delen omhoog. Alle tijd heb je als kijker om je gedachten te laten gaan over wat ze wil zeggen. De voorstelling klapt in je hoofd ook allerlei constructies open.
Zo krijgt het bouwsel eerst de vorm van een rudimentair huis zoals je dat als kind tekent: een rechthoek met een puntdak. Het is ook de vorm van de witte tenten in een UNHCR-vluchtelingenkamp. Maar nadrukkelijk niet de vorm van de duizenden tijdelijke verblijfplekken voor wie Fort Europa in wil vanuit oorlogsgebied of gebieden met andere rampspoed. De Jungle in Calais, Moria op Lesbos; aan de randen van onze vesting moeten mensen het doen met stukken plastic, stof en karton als dak boven hun hoofd. Inmiddels hebben we meerdere winters kunnen zien tot wat voor chaos en wanhoop dit leidt. Vergeet niet wat eraan vooraf is gegaan, de reis voor veel geld per gammele boot, de offers onderweg.
Hoe verder weg van de zuid- en oostgrenzen van Europa je komt, hoe steviger het idee Europa deel uitmaakt van het zelfbeeld – het moderne Europa werd opgebouwd uit het immense trauma van twee wereldoorlogen, die hier begonnen. Maar ook: hoe harder de opstelling. Denk aan de keiharde budget-eisen van Noordwest-Europa aan de zuidelijke landen. En tegen hen zegt Europa: hou die instroom tegen. Wanneer Ménard na een rauwe exercitie met een kettingzaag binnenin de tempel verschijnt, verbeeldt ze hoe het ideaal van een vredig, verenigd en welvarend Europa verworden is tot een gevangenis. Europa wordt verdedigd, niemand mag erin. Maar hoe klein maakt dat het morele denkkader op het continent?
In 2019 speelde Ménards Compagnie Non Nova uit Nantes het geweldige Saison Sèche in een aantal Nederlandse schouwburgen. Ook daarin werd nattigheid een papieren omgeving noodlottig. De regens die de tentenkampen wegspoelen, eroderen uiteindelijk ook het huis Europa. Met haar zwart geschminkte ogen kijkt Ménard van rij naar rij de mensen aan. De waterdamp en die blik doen me rillen. Wat een geluk dat dit geen livestream was.
Foto: Jean Luc Beaujault
