Wat doen we met Felix Mendelssohn? Is zijn muziek nog wel relevant? Dragen we die eerbiedig ten grave, spoelen we die minder eerbiedig door het toilet, of zoeken we naar andere manieren om te luisteren? Vragen die centraal staan in Luistermutant 2021, maar door de gekozen opzet van componist Micha Hamel en regisseur Arlon Luijten volgen weinig bevredigende antwoorden. 

Het begint veelbelovend. Orkest en dirigent staan klaar, maar nog voordat een noot klinkt moeten philharmonie zuidnederland en dirigent Bas Wiegers wijken voor studenten van de Willem de Kooning Academie, Codarts Rotterdam en Jeugdtheaterschool Zuidoost. Zij stellen interessante vragen over wat het publiek hier denkt te gaan doen en stellen dat niet de muziek maar de luisteraar moet veranderen. Zij worden begeleid door actrice Lidewij Mahler die als verleidelijke spreekstalmeester dit circus in goede banen zal leiden.

In de drie hierop volgende uren mengt Luistermutant 2021 muziek met een computerspel en vragenlijsten die direct via de smartphone ingevuld moeten worden, terwijl Lidewij Mahler de luistermutanten in wording bijna fluisterend via een koptelefoon toespreekt. Gaandeweg wordt een ‘gezamenlijk profiel’ gecreëerd, maar de vragen daarvoor zijn al te simplistisch (‘welke afbeelding past het beste bij deze muziek’) en leiden bovendien enorm af van wat we op dat moment aan het doen zouden moeten zijn: luisteren met ons hart.

Dat luisteren met het hart is na luisteren met het hoofd het station van een denkbeeldige reis die van de bezoeker een luistermutant moet maken, iemand die ‘met twee oren binnenkomt en met vijf stuks het pand verlaat’. Programmatische toelichting op de muziek wordt niet geboden, wel wordt op schoolse wijze uitgelegd dat de vier basiselementen van muziek melodie, ritme, samenklank en klankkleur zijn, geïllustreerd met korte fragmenten van Mendelssohn.

Nog merkwaardiger wordt het bij het derde station: lijfluisteren. De bezoekers in de zaal worden uitgenodigd om te ervaren of zij anders luisteren als zij staan op een schuine helling, hangen aan een rekstok, in een doodskist kruipen of op een hometrainer stappen. Het vierde station, ‘elastisch luisteren’, boeit wel. Niet alleen omdat we hier een nieuwe compositie van Bram Kortekaas horen, maar na enige sturing zelf mogen bepalen hoe we luisteren.

Na de pauze volgt een tamelijk basale adventure game, waarbij de speler vooral goed moet luisteren naar de ander in het spel om zo de luistermutant te bevrijden. Maar ironisch genoeg is dit spel ook zonder geluid te spelen, want alle aanwijzingen verschijnen ook als tekst op het scherm van de smartphone. De boodschap dat het belangrijk is om naar anderen te luisteren en goed na te denken over naar wie je wel of niet luistert, ziet iedere speler van mijlenver aankomen.

Problematisch wordt het aan het eind van de voorstelling, als vier jongeren als in een battle een pleidooi voor of tegen het uitvoeren van Mendelssohn mogen houden. Waar al het voorgaande juist ruimte wilde maken voor goed luisteren, moet hier simpelweg gekozen worden en wordt een stem na iedere ronde genegeerd. Terwijl juist hier belangwekkende vragen worden gesteld als: herken ik mij in deze muziek, kom ik voor in deze muziek en is het niet belangrijk om onze geschiedenis te kennen. Vragen die gesteld worden aan een overwegend wit Holland Festival-publiek op zekere leeftijd dat zeer waarschijnlijk hoger opgeleid is en een brede culture interesse heeft. Vragen waarbij de vragenstellers, die in tegenstelling tot de makers wel divers van kleur zijn, zelf geen stemrecht hebben en waarbij geen ruimte is voor discussie.

Een gemiste kans, want het is niet óf een keuze voor alleen maar nieuwe muziek óf de negentiende-eeuwse orkestmuziek waarvoor Mendelssohn hier symbool staat. Echt naar elkaar luisteren creëert ruimte waarin voor beide plaats is en nog veel meer. Luistermutanten 2021 stuurt nu te gemakkelijk naar een uitkomst waarbij philhormonie zuidholland – dat ook al klaar zit op het podium, stem ze dan maar eens weg – met meerderheid van stemmen wél kan besluiten met de concertouverture Die Hebriden. Vol overtuiging uitgevoerd, zeker, maar als luisterexperiment dat belangrijke vragen wil stellen, uitdagen en nieuwe inzichten bieden, is deze voorstelling niet geslaagd. Als wetenschappelijk experiment dat de voorstelling ook wil zijn faalt de voorstelling ook jammerlijk, zo blijkt uit de vragenlijst die na afloop ingevuld kan worden. De gemiddelde publieksenquête heeft meer diepgang. Luistermutanten 2021 creëert zo geen nieuw publiek, daagt het bestaande publiek niet uit en maakt geen ruimte voor oprecht met elkaar in gesprek komen.

Foto: Nichon Glerum