Op 28 oktober werd Erasmus geboren. Zijn ongeveer vijfhonderdvijftigste verjaardag werd gevierd door een spectaculair gezelschap. Jordi Savalls ensembles Hespèrion XXI en La Capella Reial de Catalunya spelen en zingen muziek uit zijn tijd. Peter Blok, Loes Luca, Reinout Bussemaker en leerlingen van het Erasmiaans Gymnasium geven een blik op zijn gedachtengoed.

We weten niet precies in welk jaar Erasmus geboren is, maar wel dat hij een ‘onecht kind’ was van een priester en zijn dienstmaagd. Zij verhuisde van Gouda naar Rotterdam om haar schande te verbergen. De piepjonge Desiderius woonde daar drie jaar. Hij kon er nog niet lezen en schrijven en amper spreken, maar hij noemde zich zijn leven lang Erasmus van Rotterdam. Na ruim vijf eeuwen is hij nog steeds wereldberoemd omdat hij de overgang van theocentrische Middeleeuwen naar een humanistische Renaissance belichaamt.

Gambist en dirigent Jordi Savall componeerde een programma rond de humanist waarin teksten en muziek gelijkwaardige rollen spelen. De voorstelling heeft al een flink deel van de wereld gezien, maar Nederland nog niet. Tot gisteren. Toen beleefde Lof der Zotheid/Erasmus van Rotterdam dankzij De Doelen in de Rotterdamse Laurenskerk haar landelijke première, met teksten in het Nederlands. Vlak bij de plaats waar lang geleden Erasmus’ wiegje heeft gestaan.

Sergi Grau en Manuel Forcano kozen de teksten voor de voorstelling en deden dat uitstekend. Stukken uit de Lof der Zotheid vormen de kern. De Zotheid neemt het woord, prijst zichzelf (want een ander doet het niet) en toont aan dat zij en niemand anders de wereld beter, leuker en mooier maakt. ‘Het is alsof ik voor u de Lente ben!’ Ze is de bron van levensgenot, de moeder der kunsten en ze ontmaskert de wereldlijke en geestelijke machthebbers. Net het boek waarin Erasmus speels tegen de wereld aankeek en de zaken carnavalesk omkeerde, is zijn claim to fame. Uit andere boeken en brieven komen teksten die laten zien hoe Erasmus mensen bleef zien terwijl er vooral in groepen gedacht werd – hij neemt het nadrukkelijk op voor Joden – en hoe rampzalig, goddeloos en onwaardig oorlog is.

Loes Luca treedt op als Vrouwe Zotheid. Ze maakt de tamelijk plechtstatige taal van het boek met zijn klassieke verwijzingen en constructies heel volg- en genietbaar. Peter Blok leest de teksten waarin Erasmus zelf aan het woord is sympathiek, met een sprankelende intelligentie. Reinout Bussemaker speelt alle anderen. Thomas More is duidelijk een vriend van Erasmus, in de brieven van Maarten Luther puilt de grimmigheid door de pluimstrijkerijen heen.

Het programma is nadrukkelijk multicultureel. ‘Heel de wereld is mijn vaderland’ schreef Erasmus. Hij reisde door een woelig Europa, dat vanuit het oosten belaagd werd door de Turken, vanuit het zuiden door de Moren en waarin Joden (noodgedwongen) een eigen cultuur koesterden. Dat komt ook muzikaal naar voren: Savall breidde zijn eminente gezelschappen uit met vier gastmusici uit Bulgarije, Turkije en Griekenland op kaval (fluit), ud (luit) en de snaarinstumenten kanun en santur. Ze spelen lieflijke improvisaties en Ottomaanse oorlogsmarsen. La Capella Reial de Catalunya zingt prachtig en mengt geweldig met de blazers en strijkers van Hespèrion XXI. Ze maken subtiele muziek van Josquin des Prez, Guillaume Dufay, Heinrich Isaac, Juan del Encina en andere tijdgenoten. Uitstekend gekozen. In de regie van Jos Groenier volgen tekst en muziek elkaar soepel op.

Lof der Zotheid is een avond van verdraagzaamheid, vrede en verstand, met milde humor en bijtende kritiek, ingebed in kunst van het hoogste niveau. In iets meer dan twee uur krijg je een rijkgeschakeerd beeld van een mens, van een tijd en van een gedachtenwereld.

De voorstelling heeft maar één zwak punt: ze speelde alleen gisteren. Maar wie weet.

Het laatste woord is voor Stefan Zweig: ‘Erasmus zal er beroemd om blijven dat hij de humanitaire gedachte literair de weg heeft gewezen in de wereld, deze zeer eenvoudige maar tegelijk tijdloze gedachte dat het de hoogste plicht van de mensheid is om steeds humaner, steeds spiritueler, steeds begripvoller te worden.’ Doe je best, mensheid. De wereld kan nog wel wat Erasmus gebruiken.

Foto: Jan Hordijk